„სწავლა-სწავლების” პრინციპით სასწავლო მოღვაწეობის ორგანიზებას ხელს უწყობს სწავლების აქტიური მეთოდები. ისინი სპეციალური ღონისძიებებისა და საშუალებების გამოვლენით პიროვნების თვითშემეცნებისა და თვითგანვითარებისთვის აუცილებელ პირობებს ქმნიან. ამ მეთოდების განსაკუთრებულ მხარე ის არის, რომ მათი რეალიზება მოსწავლისა და მასწავლებლის ერთობლივი მუშაობის გარეშე შეუძლებელია.
საზოგადოდ, სწავლების მეთოდების კლასიფიკაციაში ძირითადად სწავლების სამი მხარე გამოიყოფა:
–ტრადიციული;
– ახალი (იმიტირებული);
–უახლესი (განმავითარებელი) ფორმები და მეთოდები.
სწავლების ყველა ფორმა და მეთოდი პირობითად ორ ნაწილად იყოფა – ევრისტიულ (შემოქმედებით, არაპროგრამირებულ, ახალი გზების აღმოჩენისკენ მიმავალ) და პროგრამირებულ (ალგორითმული პროგრამები) ნაწილებად.
სწავლების ტრადიციული ფორმები (ლექცია, სემინარი, პრაქტიკული მეცადინეობა, ლექცია-ტრენინგი და ა.შ.)
უზრუნველყოფს გარკვეული ცოდნისა და უნარის დაუფლებას, ხელს უწყობს ცოდნის ტრანსფერს და შესაბამისი უნარების გამომუშავებას. ამ დროს ძირითად პრობლემას წარმოადგენს იმ მოსწავლეთა მოტივაცია, რომლებიც საკუთარი ძალებით ეუფლებიან განათლებას, რადგან მათი სურვილის, მათთან კონტაქტის გარეშე მასწავლებლები მათთვის ახალი ცოდნის გადაცემას ვერ მოახერხებენ.
უზრუნველყოფს გარკვეული ცოდნისა და უნარის დაუფლებას, ხელს უწყობს ცოდნის ტრანსფერს და შესაბამისი უნარების გამომუშავებას. ამ დროს ძირითად პრობლემას წარმოადგენს იმ მოსწავლეთა მოტივაცია, რომლებიც საკუთარი ძალებით ეუფლებიან განათლებას, რადგან მათი სურვილის, მათთან კონტაქტის გარეშე მასწავლებლები მათთვის ახალი ცოდნის გადაცემას ვერ მოახერხებენ.
სწავლების ახალი ფორმები (სწავლების იმიტირებული მეთოდები) უზრუნველყოფს აზროვნების როლისა და სწავლის მოტივაციის გაძლიერებას. მათ წარმატებით იყენებენ დისტანციური განათლებისა და სწავლების არაკლასიკური ფორმების (მაგ., ტრანსლაციური სწავლების) დროს.
სწავლების უახლესი ფორმები (ინოვაციური თამაშები, მოსწავლეთა მაორგანიზებელი თამაშები) განაპირობებს ინტელექტუალური და თვითგანვითარების კულტურის ფორმირებას. ამ დროს მოსწავლე ავლენს თავისი შესაძლებლობების მაქსიმუმს, უყალიბდება თვითორგანიზების მექანიზმი.
სწავლების აქტიური მეთოდების მახასიათებლებია:
–აზროვნების მიზანმიმართული აქტიურობა (მოსწავლე აქტიური უნდა იყოს, თუნდაც თავისი სურვილის მიუხედავად, მისგან დამოუკიდებლად);
– სასწავლო პროცესში მოსწავლის განუწყვეტელი ჩართულობის უზრუნველყოფა (რათა მოსწავლის აქტიურობა მდგრადი და ხანგრძლივი იყოს);
–დამოუკიდებელი გადაწყვეტილების უნარის გამომუშავება (რომელიც აამაღლებს მოსწავლის მოტივაციას და ემოციურ დონეს);
–სასწავლო პროცესის ორგანიზაციულ საკითხებში მოსწავლეებისა და მასწავლებლების ერთობლივი საქმიანობა.
|
სწავლების აქტიური მეთოდები |
||
|
არაიმიტირებული |
იმიტირებული |
|
|
არასათამაშო |
სათამაშო |
|
|
პრობლემური სწავლება |
კონკრეტული სიტუაციების ანალიზი |
საქმიანი თამაში |
|
ლაბორატორიული სამუშაო |
იმიტირებული სავარჯიშო |
როლების გათამაშება |
|
პრაქტიკული მეცადინეობა |
ინსტრუქციის შესაბამისად მოქმედება |
თამაშის პროექტირება |
|
ევრისტიული ლექცია |
დოკუმენტაციის შერჩევა |
როლების ავტომატიზება |
|
სემინარი |
|
|
|
თემატური დისკუსია |
|
|
|
სამეცნიერო-პრაქტიკული კონფერენცია |
|
|
|
პროგრამირებული სწავლება |
|
|
|
საკურსო სამუშაო |
|
|
|
სადიპლომო პროექტირება |
|
|
|
საწარმოო სწავლა, მეცადინეობა |
|
|
პრაქტიკული საქმიანობისას მასწავლებელს შეუძლია სწავლების აქტიური მეთოდებიდან გამოიყენოს მისთვის მისაღები, კონკრეტული სიტუაციის შესაბამისი ხერხები. მაგალითად, რაიმე საკითხის ახსნის, შექმნის, ობიექტის სრულყოფის პროცესის ანუ იმიტირების დროს შეუძლია გამოიყენოს „თამაშის პროექტირების” მეთოდი; ასევე მის ხელთაა ტესტირება (დიაგნოსტირების მეთოდი) – დავალებების სისტემა, რომელიც საშუალებას იძლევა, გავზომოთ თითოეული მოსწავლის განვითარების დონე; „საქმიანი თამაშის” მეთოდით კი მოახდენს პირობით გარემოში რეალური პროცესების მოდელირებას.
ამ მეთოდის განმსაზღვრელი აუცილებელი ნიშნებია:
–პროცესის წარმოება;
–საქმიანი მოდელირებისთვის საჭირო ობიექტის არსებობა;
–თამაშის მონაწილეებს შორის როლების განაწილება;
–ამა თუ იმ როლის შესრულებისას მონაწილეთა ურთიერთზემოქმედება;
–მონაწილეების ინტერესთა სხვადასხვაობა;
–კონფლიქტური სიტუაციის არსებობა თამაშში;
–მთელი ჯგუფისთვის საერთო მიზნის არსებობა;
–თამაშის მსვლელობისას „გადაწყვეტილებათა ჯაჭვის” რეალიზაცია;
–თამაშის დროს ჯგუფის თითოეული წევრის და მთლიანად ჯგუფის შეფასება.
საზოგადოდ, სასწავლო თამაში შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სწავლების მეთოდადაც და სწავლების ორგანიზების ფორმადაც.
სასწავლო თამაშების კლასიფიკაციის სქემა:
|
სასწავლო თამაში გამოიყენება: |
|
სასწავლო პროცესში სივრცობრივ–დროითი ორიენტაციისას: ისტორიული თამაშები (პრეცედენტის მეთოდის მიხედვით); ტაქტიკური თამაშები, შეჯიბრება; მოთხოვნილების (ნებელობის) მიხედვით: თამაში- ტრაგედია, მშვიდი ან ზედმეტად მკაცრი თამაშები, კომედიები; შინაარსისადამიზანმიმართულებისმიხედვით: საქმიანითამაშები, ორგანიზაციულ–შემოქმედებითითამაშები; საზოგადოდ, როლური თამაშები; შემეცნებისმიხედვით: დიდაქტიკურითამაშები; თამაში–ვარჯიში; შემოქმედებითი (კონსტრუქტიული), ევრისტიული, კვლევითი თამაშები; განხორციელების ფორმის მიხედვით: საგნობრივი, ინსტრუმენტული და ინტელექტუალური თამაშები. |
სწავლების მეთოდებიდან უკანასკნელ ხანს აქტიურად გამოიყენება მეთოდი „მრგვალი მაგიდა”. ეს არის მეთოდების ჯგუფი, რომლის საფუძველია პრობლემის ჯგუფურად გადაწყვეტის პრინციპი. იგი სხვადასხვა სახის სასწავლო მეცადინეობას მოიაზრებს.
კონკრეტულად „მრგვალი მაგიდის” მეთოდების ჯგუფში ერთიანდება შემდეგი ქვეჯგუფები:
I – სასწავლო სემინარები:
ა) საგანთაშორისი სემინარი – მეცადინეობაზე გამოაქვთ თემა, რომელიც აუცილებლად უნდა განვიხილოთ სხვადასხვა ასპექტით: პოლიტიკური, ეკონომიკური, სამეცნიერო-ტექნიკური, იურიდიული, ზნეობრივი და სხვ. სემინარზე შეიძლება შესაბამისი პროფესიის სპეციალისტების მოწვევა, მსმენელებს შორის განაწილებულია მოხსენების თემებიც. ასეთი სემინარი იძლევა მოსწავლეთა აზროვნების გაფართოებისა და პრობლემის კომპლექსური შეფასების საშუალებას.
ბ) პრობლემაზე ორიენტირებული სემინარი – კურსის თითოეული თემის შესწავლის წინ ხდება თემის შინაარსთან დაკავშირებული პრობლემის განხილვა. შემდეგ მოსწავლეებს ავალებენ პრობლემების შერჩევასა და ახსნას. პრობლემის განხილვა ხდება სემინარზე, ჯგუფური დისკუსიის დროს.
გ) პრობლემაზე ორიენტირებული სემინარი საშუალებას იძლევა, განისაზღვროს მსმენელთა შესაძლებლობები ცალკეული კუთხით. ამავე დროს ის იწვევს მძაფრ ინტერესს სასწავლო კურსის აღნიშნული თემის მიმართაც.
დ) თემატური სემინარი – მზადდება და ტარდება რომელიმე აქტუალურ თემაზე ანდა მის რომელიმე საკითხზე აქცენტირებისთვის. სემინარის დაწყების წინ მოსწავლეებს აძლევენ დავალებას – გამოყონ თემის არსებითი მხარეები, იპოვონ კავშირები პრაქტიკულ ცხოვრებასთან, საქმიანობასთან. თემატური სემინარები წარმართავს მონაწილეთა ინტერესს განსახილველი საკითხის გადაწყვეტის საშუალებათა მოძიებისკენ.
ე) ორიენტაციული – ასეთ სემინარზე განხილვის საგანია ნაცნობი თემების ახალი ასპექტები, შესწავლილი პრობლემების მოგვარების გზები, გამოქვეყნებული ოფიციალური მასალები, დირექტივები.
ვ) სისტემური სემინარები – ისინი ტარდება მთლიანად კურსის ანდა რომელიმე თემის პრობლემატიკის შესასწავლად (თემატიკა შეიძლება იყოს, მაგალითად, „კულტურული ღირებულებების სისტემა და ადამიანის სულიერი განვითარება”). ასეთი სემინარები ხელს უწყობს მოსწავლეს, ფართოდ გამოავლინოს შესაძლებლობები, არ ჩაიკეტოს ვიწრო წრეში, აღმოაჩინოს მიზეზშედეგობრივი კავშირები, ყურადღებით შეისწავლოს საზოგადოებრივ-ეკონომიკური ცხოვრების სხვადასხვა მხარე.
II – სასწავლო დისკუსია
იგი ტარდება:
–სალექციო მასალების მიხედვით;
–პრაქტიკული მეცადინეობების შედეგებით;
–პრობლემების მიხედვით, რომელებსაც გამოყოფენ თავად მსმენელები;
–შესასწავლი სფეროს მოვლენებისა და ფაქტების საფუძველზე;
–ნაბეჭდი პუბლიკაციების მიხედვით.
სასწავლო დისკუსიისას ახალი ინფორმაციის მოცულობის გაზრდის გზით ხდება ცოდნის გამტკიცება; იგი ხელს უწყობს კამათის ხელოვნების გამომუშავებას, საკუთარი აზრის დამტკიცებას და დაცვას, სხვისი აზრის პატივისცემას.
III – სასწავლო შეხვედრები „მრგვალ მაგიდასთან”
მეთოდის უფრო მეტი ეფექტურობისთვის ძალიან სასარგებლოა „მრგვალ მაგიდასთან” სხვადასხვა სპეციალისტის (მეცნიერების, ხელოვნების მუშაკების, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების წარმომადგენლების, კულტურულ-საგანმანათლებლო დაწესებულებების ხელმძღვანელების და სხვ.) მოწვევა. ყოველი ასეთი შეხვედრის წინ მასწავლებელი სთავაზობს მოსწავლეებს, განსახილველად წამოსწიონ მათთვის საინტერესო საკითხები. შერჩეული საკითხები შესაბამისი პასუხების მოსამზადებლად გადაეცემათ „მრგვალ მაგიდასთან” მოწვეულებს.
„მრგვალ მაგიდასთან” გამართული სხდომა აქტიურად და საინტერესოდ რომ წარიმართოს, აუცილებელია დისკუსიისა და აზრთა თავისუფალი გაცვლისთვის აუდიტორიის წინასწარ მომზადება.
„მრგვალი მაგიდის” გამართვისას მოსწავლეებს აქტიურობის ასამაღლებლად სთავაზობენ რამდენიმე კრიტიკული, მწვავე საკითხის განხილვას; ამავე დროს ამა თუ იმ პრობლემის თვალსაჩინოებისთვის კარგი იქნება კინო-ფოტო-დოკუმენტური, საგაზეთო, გრაფიკული, დიაგრამული მასალების გამოყენებაც. ყურადღებით უნდა ვიყოთ, რომ განხილვისას არ უნდა მოხდეს თემიდან გადახვევა, გამომსვლელებმა მონაწილეობა მიიღონ აზრთა თავისუფალი გაცვლის პროცესში და მათ გამოსვლას არ ჰქონდეს მოხსენების ხასიათი.
აღნიშნული ჯგუფი შეგვიძლია ორ „ბანაკადაც” გავყოთ და თითოეულ მათგანს მივცეთ სხვადასხვა დავალება.
მაგალითად, ერთ ჯგუფს შეიძლება მიეცეს ასეთი დავალება/თეზისი: „ძალიან თვალსაჩინო ფაქტების მიღება და აღიარებაც კი არ შეიძლება უარგუმენტოდ”. მეორე ნაწილს შეიძლება შევთავაზოთ ასეთი პრინციპი: „გაუმართლებელია დროის დახარჯვა ჭეშმარიტების მტკიცებაზე, რადგან ყოველი განათლებული ადამიანი თავად მიხვდება, რა არის ჭეშმარიტი და რა – არა”.
გთავაზობთ „მრგვალი მაგიდის” ორგანიზების მაგალითს: 6 მონაწილეს სთავაზობენ სამ-სამი იდეის წამოყენებას დასახული პრობლემის გადაჭრისთვის. მონაწილეები იდეებს იწერენ თავიანთ ბლანკზე, მერე კი წრეში გადაცემენ ერთმანეთს და ასე იქცევიან ხუთჯერ.
აღნიშნული მეთოდების გამოყენება სწავლა/სწავლების პროცესს გაააქტიურებს და გაახალისებს, გაზრდის მოსწავლის კომუნიკაბელურობას, გააცნობს მას ცოდნის მოპოვების ალტერნატიულ გზებს, აამაღლებს სასწავლო მოტივაციას და გაცილებით ეფექტურს გახდის მთლიანად სასწავლო პროცესს.
