პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

მამაჩემის ქვეყანა

ჩვენ, ყველანი, წარსულიდან მოვდივართ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ცნობიერი თუ არაცნობიერი ხსოვნა გვაქვს იმისა, რაც ჩვენამდე მომხდარა. წარსულის ცოდნის გარეშე ადამიანი ვერ იქნება სრულფასოვანი. ილია წერდა, ერის პირქვე დამხობა და გათახსირება მაშინ იწყება, როცა ის თავისი წარსულის ხსოვნას კარგავსო. იგივე ითქმის ცალკეულ პიროვნებაზეც. კაცისთვის იმის ცოდნა, თუ “ვინ არის, სიდამ მოსულა”  აუცილებელია იმის განსაჭვრეტად, თუ “სად არის, წავა სადაო” (გურამიშვილი).

წარსულს რომ ვერსად გაექცევი, ეს კარგად იცის თანამედროვე  გერმანელმა მწერალმა ქალმა ვიბკე ბრუნსმა, რომელმაც დოკუმენტურ მასალაზე, ახლობელთა პირად წერილებზე ააგო თავისი უჩვეულო მხატვრულ-დოკუმენტური რომანი `მამაჩემის ქვეყანა~, რომელიც გერმანული ენიდან შესანიშნავად თარგმნა მაია მირიანაშვილმა.

თაობათა შორის ურთიერთობა რთული და მრავალმნიშვნელოვანი საკითხია ნებისმიერ ეპოქაში. მამები და შვილები ერთმანეთთან სულიერ-ხორციელი ძაფებით არიან დაკავშირებულნი, რაც იმას ნიშნავს, რომ თაობებს გადაეცემა ცოდვა-მადლი. XX საუკუნემ გერმანიას ერთი გამორჩეული დაღი დაატყო ფაშიზმის სახით. თომას მანი წერდა: “გერმანული უბედურება – ეს ხომ კაცობრიობის ტრაგედიის პარადიგმაა საერთოდ. შენდობა, რომელიც აგრერიგად სჭირდება გერმანიას, ერთნაირად გვჭირდება ყველას”.

ვიბკე ბრუნსი მხატვრულ-დოკუმენტური ყაიდის რომანში სწორედ იმ ცოდვა-ბრალს წარმოაჩენს, რომელიც გერმანიამ საკუთარ თავსა თუ სხვებს დაატეხა. იმ ადამიანთა სულებს ხატავს, რომელნიც იმ დროში ცხოვრობდნენ და მონაწილეობდნენ იმ ამბებში, რომლებიც მათ გარშემო ტრიალებდა, ცეცხლისა და მახვილის თანხლებით. ფაშიზმმა კაცობრიობას დიდი ტკივილი და ზარალი მიაყენა, განსაკუთრებით კი მძიმე იყო ჩვეულებრივ გერმანელთა საოცარი ფერისცვალება. მეოჯახე, მეოცნებე, გულკეთილ ადამიანთა სასტიკ, უხეშ, შეუბრალებელ, დაუნდობელ ფაშისტებად გადაქცევა. რომანში წარმოჩნდება მარადაქტუალური თემა: პოლიტიკური კონიუნქტურა, დაღუპვის შიში, ნებისმიერი გზით გადარჩენისკენ სრაფვა, ინდივიდუალიზმის მარცხი. რომანში ადამიანთა ტრანსფორმირების საგულისხმო, რთული ფსიქოლოგიური  ნიუანსებია წარმოჩენილი.

მწერალი აცოცხლებს მთხრობლის დედისა და მამის მხრიდან ორი ღირსეული საგვარეულოს ისტორიას, ბებია-ბაბუის, მამა-დედისა და ნათესავთა მიმოწერაზე დაყრდნობით ხატავს ეპოქის სულს. ნაწარმოებს საინტერესო ფაბულა აქვს. აქ წარმოჩნდება არა მხოლოდ ერთი ოჯახის ისტორია, არამედ სხვადასხვა ადამიანის ტრაგიკული  ბედიც. მწერალს, რა თქმა უნდა, აწუხებს ერთი მთავარი ზნეობრივი კითხვა: “ვინ ვარ მე, ან რა უფლება მაქვს დღეს განვსაჯო, რა მოხდა მაშინ~. სახარებისეულ რჩევას  `ნუ განიკითხავთ, რათა არა განიკითხნეთ”, მაინც გადასძალავს სურვილი, თუმცა, არა განკითხვისა და განსჯისა, არამედ სიმართლის თქმისა, მხილებისა. მწერალმა კარგად იცის, რომ ყველა დამნაშავემ თავისი ზღო, მათ შორის, მისმა ახლობლებმაც. მაშ, საჭიროა კი გახსენება იმ მსხვერპლისა, რომელიც თვითონვე იყო ჯალათიც. მწერალი ამის აუცილებლობას გრძნობს და მკითხველსაც არწმუნებს ამაში. თვითმხილველთა ნაამბობი სულ სხვა დამაჯერებლობითაა აღბეჭდილი, თანაც, ეს ყოველივე განზოგადდება და რომანში წარმოჩნდება ის ვითარებანი, რომლებიც ხელს უწყობენ ადამიანის სულში ხან ანგელოზისა და ხან დემონის გაღვიძებას. რომანში გაცოცხლებულია, ერთი მხრივ, იდილიური, რომანტიკული ყოფა გერმანული ოჯახისა, თავისი მდიდარი მრავალსაუკუნოვანი  ტრადიციებით, მეორე მხრივ, ბარბაროსული სულისკვეთება, იმავე ოჯახში გაჩენილი და თვითგანადგურებისა თუ სხვათა მოსპობისაკენ მიმართული. მკითხველს უნებურად ლუკინო ვისკონტის შესანიშნავი ფილმი „ღმერთების დაღუპვა“ ახსენდება, რომელშიც  მსგავსი პრობლემებია წარმოჩენილი. ღმერთებში სწორედ ის ზნეობრივი ღირებულებებიც შეიძლება ვიგულისხმოთ, რომელთა დაღუპვა ადამიანს სულიერებას, სიყვარულს უკარგავს და მხეცად აქცევს, რომელიც მზადაა ძალაუფლებისთვის ყველა დაფლითოს.

მწერლის აზრით, ყველაფერი ბევრად ადრე დაიწყო, პირველი  მსოფლიო ომის დროს,  როცა “ომობანა” გერმანული სახელმწიფოს პოლიტიკის ნაწილად იქცა. რომანში საოჯახო მიმოწერის (მამა-შვილის, ცოლ-ქმრის) გახსენებით გაცოცხლებულია ამ ომის სისხლიანი დღეები, რომელმაც მილიონობით ადამიანი შეიწირა და მილიონობით კი სულიერ-ხორციელად დაასახიჩრა. აი, რას წერს მწერლის ბაბუა I მსოფლიო ომის დროინდელ ერთ წერილში: “რას ნიშნავს ეს უსაზღვრო ამპარტავნება, რასაც გერმანია და გერმანელები თავიანთი შვილების სიცოცხლეზე მაღლა აყენებენ?”

მწერლისთვის რომანის შექმნის ბიძგად იქცა ფიქრი საკუთარი მამის დამნაშავეობაზე. ერთ მშვენიერ დღეს იმ ვიდეოკასეტას უყურა კვლავ, რომელზეც მამამისის გასამართლების პროცესი იყო აღბეჭდილი. იგი სანთელივით ჩამომდნარი, გასაცოდავებული, განიერ პიჯაკში, დამუნჯებულივით იდგა, როცა  სასამართლოს თავმჯდომარე როლანდ ფრაისლერი ხმამაღლა გაჰყვიროდა და მძვინვარებდა: ” დაბნეული ვიჯექი, ვეღარ ვინძრეოდი. ეს იყო 35 წლის წინ მომხდარი ისტორიის წამიერი გაელვება. მაშინ მამა 45 წლისა იქნებოდა, 5 წლით უფროსი, ვიდრე ახლა მე, აქ ჰამბურგში, ჩემს სავარძელში მჯდომი, მისი შვილი. მისი ცხოვრება, მისი იმედები, ყველაფერი გაქრა. გერმანიის უდიდესი ნაწილი ნანგრევებად იქცა. ომი წააგეს. ამ დროის ადამიანთა სამყარო დასამარდა. ამ სირცხვილსა და წყევლას ალბათ გერმანელები ვერასოდეს ვეღარ ჩამოიშორებენ. თავიანთი მედიდურობა მათ მომავლის დაკარგვის ფასად დაუჯდათ”.

მამამისი, ჰანს გეორგი, კეთილშობილ ოჯახში აღზრდილი, დახვეწილი ადამიანი გახლდათ, რა თქმა უნდა, გერმანიის, როგორც სამშობლოს, სიყვარულით გამორჩეული. მას ჰორაციუსივით სძულდა  საშინელი მასა და ცდილობდა მორიდებოდა, მაგრამ ვერ მოახერხა. რომანში შესანიშნავად იხატება ჰიტლერისა და მისი გარემოცვის სახეები. ჰანს გეორგი თავდაპირველად არც ეკარებოდა ნაცისტებს, ვერც კი წარმოედგინა ებრაელებთან რაიმე გვარის უთანხმოება. მოვლენები კი გაუთვალისწინებელი თანმიმდევრობითა და სისწრაფით წარიმართა. 1933 წლის 30 იანვარს ჰიტლერი რაიხის კანცლერი გახდა და კანცელარიაში შესვლისთანავე განაცხადა: “ვერანაირი ძალა აქედან ცოცხალს ვეღარ გამიყვანსო!”  ორშაბათი დღე იყო. კლამროთების დიდ ოჯახში ამას არანაირი გამოძახილი არ ჰქონია. ჰაერში კი საშიში დაძაბულობა ტრიალებდა. მალე ბერლინის სპორტის სასახლეში ჰიტლერი ხალხის წინაშე გამოვიდა: `გერმანელო ხალხო, მოგვეცით 4 წელი დრო, მერე განსაჯეთ და განგვიკითხეთ.~ მან სიტყვა ასე დაასრულა: “ის მილიონი ადამიანი, რომელთაც ჩვენ დღეს ვძულვართ, მალე მოვა და მოგვესალმება და გერმანიაში ჩვენ მიერ შეჭირვებით მოპოვებულ, ნაბრძოლ, სიმწრით მოხვეჭილ ახალი გერმანული რაიხის სიძლიერეს, დიდებასა და პატივს, უძლეველობას  გაიზიარებს, ამინ!” ამ დროს მწერლის დედას, აღშფოთებულ გერტრუდას, რომელმაც ჰიტლერის სიტყვა რადიოთი მოისმინა, ვეღარაფერი ამშვიდებდა. ვინმეს საარჩევნო მიზნებისათვის სამშობლო ასე ბოროტად გამოეყენებინა, ასეთი რამ ჯერ არ მომხდარაო,_ – დაასკვნის მწერალი.

რომანში, რეალისტური მანერით, შესანიშნავად იხატება XX საუკუნის 30-იანი წლების გერმანიის ცხოვრება. პოლიტიკურ მოწინააღმდეგეებს იჭერენ, ებრაელებს არბევენ, მწერლები სამშობლოდან გარბიან. მიუხედავად იმისა, რომ ჰანს გეორგს არანაირი სიმპათია არ გააჩნია ჰიტლერის პოლიტიკის მიმართ, იგი სხვა გამოსავალს ვერ ხედავს და საბედისწერო გადაწყვეტილებას იღებს, შედის ნაციონალ-სოციალისტურ პარტიაში. ამ დროს ჰიტლერი რადიოთი გამოდის და  ქადაგებს: “მაღალო ღმერთო, გერმანელი ხალხი ისევ ძლიერია თავისი ნებისყოფით, ძლიერია თავისი სწრაფვით და მიზნებით, მზადაა ყოველნაირი მსხვერპლისათვის. უფალო, შენ არასოდეს გვტოვებ ჩვენ! კურთხეულ იყოს ჩვენი ბრძოლა  თავისუფლებისათვის, ჩვენი ხალხისათვის, ჩვენი მამულისათვის! – გაოცებას ვერ მალავს მწერალი: “ამ პატარა ეგზალტირებული გნომის  ზეგავლენა ხალხზე ჩემთვის გამოცანად დარჩა. მაგრამ მე იმ დროს იქ არ ვყოფილვარ”. ასე რომ, მწერალი  არ და ვერ ადანაშაულებს იმ ხალხს, რომელიც ჰიტლერს ასე უკანმოუხედავად მიჰყვა. გამაოგნებელი კი ის იყო, რომ  სასულიერო პირთა უმეტესობამაც ახალ მთავრობას დაუჭირა მხარი. მათ შორის ხომ ბევრი იყო გონიერიც და წინდახედულიც, როგორც მამამისი. ამ რომანის ღირსება სწორედ ისაა,  რომ მწერალი კი არ აფასებს, არამედ ნათლად და ზუსტად გვიჩვენებს იმ დროის მოვლენებს, მონაწილეთა განცდილსა და გადატანილს და ამგვარად მკითხველს უბიძგებს საკუთარი დასკვნების გამოტანისკენ.

გონიერი ხალხი შეცდომას გვიან მიხვდა, 1943 წელს და გამოსწორებასაც შეეცადა, შეთქმულება დაგეგმა ჰიტლერის წინააღმდეგ, მათ შორის იყო მწერლის მამაც, მაგრამ სინანული დაგვიანებული  და უსუსური აღმოჩნდა. “მეამბოხეები”  სიკვდილით დასაჯეს.

მწერალი ცდილობს, ჩასწვდეს, როგორ მოახერხა ჰიტლერმა მთელი ერის თავისი იდეის გარშემო გამთლიანება და დაასკვნის, რომ ეს იყო დამარცხებულის კომპლექსის გამოვლენა.  I მსოფლიო ომის შემდეგ გერმანელთა ღირსება შეილახა, ვერსალში აბსურდული ხელშეკრულება დაიდო, საფრანგეთმა რურის მიდამოები დაიკავა, საშინელი ინფლაცია დაიწყო, ყველანაირი ნორმა დაირღვა, გახშირდა მკვლელობები და ტერორისტული აქტები, რესპუბლიკისა და პარლამენტარული დემოკრატიის ნდობა დაიმსხვრა. ახლა კი დაბნეული ხალხი ერთი კაცის გარშემო შემოიკრიბა, რომელსაც მსოფლიოსთვის თავისი ჭეშმარიტი ძალა უნდა დაენახვებინა. ცოდვაში ღრმად ჩათრეულმა და ფაშისტური ბანგისგან გამოფხიზლებულმა ჰანს გეორგიმაც დაიწყო გამოსავლის ძიება: „რაღაც უნდა ვიღონო!“ _ წერდა ის ყველა წერილში, მაგრამ თან ეშმაკის მსახურებას განაგრძობდა. ესესში ცხენოსანთა პოლკი ჩამოაყალიბა, რეზერვისტების მეთაური გახდა. იმაზე თუ დაფიქრდა, რომ მკვლელების ბანდაში შედიოდა?-კითხულობს მწერალი. პასუხიც ცხადია. ამ დროს მამამისი მხოლოდ მისთვის დავალებულ კონკრეტულ საქმეზე ფიქრობდა, აღლუმების მოწყობასა და უნიფორმებზე. ამავე დროს, მოხდა დროის შესაფერისი სამარცხვინო  ჩასწორება მათ საგვარეულო დოკუმენტშიც: ”საოჯახო კავშირის ყველა წევრი სუფთა არიული წარმომავლობისაა. ჩვენ ვამაყობთ, რომ ჩვენი საგვარეულო საუკეთესო რასას განეკუთვნება. კავშირის ის წევრი, რომელიც არიელთა წარმომავლობის არ იქნება, კავშირიდან უნდა გავიდეს”.

კლამროთებმა ადრე მათთვის ძვირფასი წიგნებიც დაწვეს და მოიშორეს: რემარკი, დობლინი, ჰაინე, კესტნერი.  სამაგიეროდ, 1933 წლის 23 მარტს  გამოვიდა `ნაციონალ-დემოკრატების საბრძოლო და საიერიშო სიმღერების წიგნი – და მალევე მილიონობით გაიყიდა. დედამისისა და ბებიის  დღიურებში კი ამგვარი ჩანაწერები გაჩნდა: `ჩავლილი კოლონები აღფრთოვანებულები მღერიან ჰიტლერის ახალ სიმღერებს, “ეს სიმღერები ჩვენმა ბავშვებმაც სულ ზეპირად იციან.” `ჩვენ ყველანი უნდა მივეხმაროთ, რომ ჰიტლერს მძიმე საქმიანობა შევუმსუბუქოთ. ჰიტლერმა შეასრულა საოცრად დიდი, სისხლიანი, მაგრამ უდავოდ საჭირო გაწმენდა.

1934 წლის 9 ნოემბერს, “რაიხის გაკრისტალების ღამეს”,  ებრაელები საშინლად დაარბიეს.  ამან ბებიის დღიურში ამგვარი ასახვა ჰპოვა: “ჩვენ ჰუნებზე უარესები ვართ, სირცხვილია, დღეს გერმანელი გერქვას”. თუმცა, ამ ჩანაწრებში არ იგრძნობოდა თანაგრძნობა და გამოსარჩლება ებრაელების მიმართ, არამედ მხოლოდ ამპარტავნება თავმოყვარეობის შელახვის გამო. ჰიტლერი კი სწორედ ამ უდანაშაულო “დამნაშავეებზე” დაყრდნობით ახორციელებდა თავის კაციჭამიურ პოლიტიკას: “მემკვიდრეობით დაავადებულებს”, “ცხოვრებისათვის უუნაროებს” საგანგებოდ გამოცემული ბრძანებებით ანადგურებდა. 1941 წლის ზაფხულამდე გერმანიაში 70 000 სულიერად დაავადებული, ინვალიდი თუ დასახიჩრებული ამოწყვიტეს.

ჰიტლერმა 1940 წლის 10 მაისს დასავლეთზე შეტევა დაიწყო და ნეიტრალურ ქვეყნებსაც  დაესხა თავს: ჰოლანდიას, ბელგიას, ლუქსემბურგს. მწერალი გაოცებულია, რომ მისი მშობლების მიმოწერაში ეს საშინელებები არ არის ასახული. მამათა ცოდვები კი შვილებს დააწვათ კისერზე და რეალურ ცხოვრებაში მოუხდათ გამოსყიდვა. მწერალი იგონებს: “თერთმეტი წლის ბავშვი სტოკჰოლმში, სკოლაში ლამის დამჭრეს, იმიტომ რომ გერმანელი ვიყავი! ნეტა თუ დაინახა ეს ციდან ჰანს გეორგმა? ჩასწვდა ჩემს დარდს, როცა ჩვენ, მომავალ თაობას, საშობაო ნაძვის ხეზე ეროვნული დროშის დაკიდების უფლება არ გვქონდა. როგორც ამას აკეთებდნენ დანიაში, შვეციაში, სადაც დროშა და სამშობლო სირცხვილის გრძნობას არ იწვევდა? ნეტა თუ მიხვდა, რად მიღირდა ჩემი სამშობლოს წინააღმდეგ ლაპარაკი, როცა ისრაელში კორესპონდენტად ვიყავი?” მწერალს სურს, რომ რაც მოხდა, ის აღარასოდეს განმეორდეს. ეს რომანიც სინანულის, შენდობის და ამ გზით მოპოვებული სიყვარულის დასტურია.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი