პროფესიული გამორკვევა მოზარდებში

როგორ ირჩევს ადამიანი პროფესიას? სახალისოა, ბავშვს ჰკითხო, ვინ გინდა გამოხვიდე, რომ გაიზრდებიო, მაგრამ ძნელიაამ კითხვაზე პასუხის მიღება მოზარდისგან.

ჰოლანდის პროფესიათა თეორია

ისეთი პროფესიის შერჩევა, რომელიც შეესაბამება ადამიანის
უნარებსა და ინტერესებს, არ არის ადვილი. ერთ-ერთი მეთოდი, რომელსაც იყენებენ პროფკონსულტანტები,
არის პროფესიათა დიდ კატეგორიებად გაერთიანება და შემდეგ მათი მისადაგება ადამიანის
უნარებსა და ინტერესებთან. ყველაზე ხშირად გამოიყენება ჰოლანდის პროფესიათა შერჩევის მეთოდი.

ჰოლანდის პროფესიათა თეორიის მიხედვით, განირჩევა პროფესიების 6 ძირითადი ტიპი: რეალისტური, კვლევითი, მხატვრული, სოციალური, ინიციატივიანი და კონვენციური. ადამიანები მხოლოდ ერთ კატეგორიაში არ ხვდებიან – ყოველ მათგანს მეტ–ნაკლებად აქვს რამდენიმე კატეგორიის შესატყვისი თვისებები და ინტერესები, თუმცა მნიშვნელოვანია, რომელია უპირატესი.

პროფესიები იყოფა იმის მიხედვითაც, რა პიროვნული თვისებებია საჭირო ამა თუ იმ საქმიანობისთვის. მაგალითად, ადამიანი, რომელსაც აქვს მაღალი სოციალური, მაგრამ დაბალი კვლევითი
ინტერესები, უმჯობესია დასაქმდეს სოციალურ სფეროში, ვიდრე, ვთქვათ, სამედიცინო ტექნოლოგიების სპეციალისტად.

მაგრამ, რა თქმა უნდა, ადამიანი პროფესიას ირჩევს არა მარტო ინტერესებისა და უნარების შესაბამისად, არამედ უამრავი სხვა ფაქტორის გავლენითაც.

 ყოველი ადამიანის ცხოვრებაში დგება მომენტი, როცა, გზაჯვარედინზე მდგარმა, რომელიმე ერთი მიმართულება უნდა აირჩიოს.ამ გადაწყვეტილების სისწორეზე ბევრად არის დამოკიდებული პიროვნების მომავალი, თავისი საქმიანობით კმაყოფილება, წარმატებები შრომასა და კარიერაში. პროფესიას, როგორც წესი, შრომითი საქმიანობის დაწყებამდე ირჩევენ, ამის კვალობაზე, პროფორიენტაციული მუშაობა აღმზრდელობითი და სასწავლო დაწესებულებების მოვალეობაა.

პროფესიული საქმიანობა პიროვნების თვითრეალიზაციისა და საზოგადოებაში დამკვიდრების ძირითადი
საშუალებაა, მაგრამ თვითრეალიზაცია მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, როცა ადამიანს აინტერესებს არჩეული პროფესია, აქვს ამ სამუშაოს შესასრულებლად საჭირო უნარი და მისი შესრულება კმაყოფილებას ჰგვრის.

პროფესიული ცხოვრების გზაჯვარედინზე თითოეულ ადამიანს სჭირდება დაფიქრება,
რათა გამორიცხოს ან მინიმუმამდე დაიყვანოს შეცდომები.

მეტ-ნაკლებად ტიპური შეცდომებია:

1) ე.წ. რომანტიკული ან ინტელიგენტური
პროფესიის არჩევა. ვინც ამ მოტივით ხელმძღვანელობს, ხშირად არ იცის, რომ ამ ტიპის პროფესიებში თავის წარმატებული რეალიზაციისთვის მას მოუწევს რუტინული, არარომანტიკული და არაინტელიგენტური სამუშაოების შესრულებაც. ამის გამო შემდეგ, მუშაობის რეალურ პირობებთან შეჯახებისას, მას შესაძლოა იმედგაცრუება და სასოწარკვეთილებაც კი დაეუფლოს, რადგან ძალზეგულდასაწყვეტია იმის გაცნობიერება, რომ

მოლოდინი და რეალობა ერთმანეთს არ ემთხვევა.

2) მოდური პროფესიები. ბევრი პროფესიას ირჩევს
მხოლოდ იმიტომ, რომ ის პრესტიჟულია. ამ დროს დიდია რისკი, გარკვეული ხნის შემდეგ ეს პროფესია აღარ იყოს პრესტიჟული და მოდური. ამ შემთხვევაში პიროვნება
დგება რეალობის წინაშე და უინტერესოდ ეჩვენება თავისი სამუშაო, ეუფლება იმედგაცრუება და ზოგჯერ სასოწარკვეთილებაც კი.

3) პროფესიები, რომლებიც დიდ ფულს გვპირდება. ამგვარი პროფესიების წარმომადგენლები საქმიანობის პროცესში ხვდებიან, რომეს პროფესია მხოლოდ მატერიალურ კეთილდღეობას კი არ ჰპირდება, არამედ მისგანაც ბევრს მოითხოვს – თავდაუზოგავშრომას, დიდ რისკს, პირად სურვილებსა და მოთხოვნილებებზე უარის თქმას და ა.შ. ამ დროსაც ხშირია უკმაყოფილება და იმედგაცრუება.

ვნახოთ, როგორია მოზარდთა პროფესიული შეხედულებები:

1) 11 წლამდე ასაკის ბავშვები ისე ასახელებენ ამა თუ იმ პროფესიას (უნდათ, იყვნენ მფრინავები, ექიმები, მსახიობები, მასწავლებელი და ა.შ. ), რომ არ აქცევენ

ყურადღებას, აქვთ თუ არა ამის რეალური მოთხოვნილება, საჭირო უნარები და ცოდნა, შეუძლიათ თუ არა, იკისრონ პასუხისმგებლობა ამ სპეციალობით გათვალისწინებული
საქმიანობის გამო;

2) 13-14 წლიდან მოზარდებმა უკვე
მეტი იციან იმ მოთხოვნებზე, რომლებსაც ესა თუ ის პროფესია უყენებს ადამიანს (მაგ., სპორტმენისა და მოცეკვავისთვის აუცილებელია მოქნილობა
და ძალა), რა მატერიალური სარგებელი მოაქვს სხვადასხვა პროფესიას, რამდენი ხანი სჭირდება მის დაუფლებას; ამ ასაკის ახალგაზრდები, უწინარეს ყოვლისა, ფიქრობენ თავიანთ უნარებსა და იმაზე, რამდენად შეესატყვისება ისინი არჩეულ პროფესიას.

3) 15-16 ახალგაზრდები უკვე ცდილობენ, პროფესიის მოთხოვნები თავიანთ რეალურ შესაძლებლობებსა და ინტერსებს მიუსადაგონ.

ზოგჯერ ბავშვი უბრალოდ იძულებულია, გაჰყვესსაოჯახო ბიზნესს. გენდერი და ეთნიკური ფაქტორიც განსაზღვრავს
პროფესიის არჩევანს. მაგალითად,ქალები თავს არიდებენ პროფესიებს, რომლებიც დაკავშირებულია ტექნიკასთან და ირჩევენ ისეთებს, რომლებიც ხელს არ შეუშლით ოჯახის მოვლაში.

პროფესიულ არჩევანზე მრავალი ფაქტორი ახდენს გავლენას. ესენია:

1) ოჯახის წევრების პოზიცია (ხშირად მშობლები თავად იღებენ მთელ პასუხისმგებლობას შვილის მომავალი პროფესიის არჩევის გამო);

2) მეგობრების პოზიცია;

3) პედაგოგების პოზიცია;

4) ინფორმირების დონე;

5) პირადი გეგმები;

6) რეალობის შესაბამისობა გეგმებთან (ამ პროფესიით სამუშაოს
შოვნის შესაძლებლობა);

7) პიროვნული შესაძლებლობები;

8) მიდრეკილებები (საყვარელი, საინტერესო საქმიანობა)

და სხვ.

ჩამოთვლილი ფაქტორების უმეტესობა პიროვნებისგან
დამოუკიდებელია და მათზე რეაგირება მრავალ საკითხში გარკვევას მოითხოვს.
პროფესიის არჩევისას მოზარდთა უმრავლესობას კვალიფიციური დახმარება სჭირდება, რაზეც მიუთითებს პროფესიის არჩევანში იმედგაცრუების მრავალი შემთხვევა.

ადამიანებს, განსაკუთრებით კი მოზარდებს, უჭირთ პროფესიის არჩევასთან დაკავშირებული რთული საკითხების დამოუკიდებლად გადაწყვეტა, თანამედროვე, სწრაფად ცვალებად გარემოსთან ადაპტირება. მათ სჭირდებათ პროფესიონალთა დახმარება,
რომლებიც შეძლებენ მათი პიროვნულ-

ინდივიდუალური მახასიათებლების გამოვლენას და პროფესიული საქმიანობის იმ სფეროს
განსაზღვრას, სადაც ისინი უკეთ შეძლებენ საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზაციას.

მოზარდებს სჭირდებათ შესაბამისი ინფორმაცია, ორიენტაცია და კონსულტირება,
ანუ იმის დადგენა, რომელ პროფესიას შეესაბამება მათი შესაძლებლობები და უნარ-ჩვევები და რამდენად შეძლებენ ისინი საქმიანობის ამა თუ იმ სფეროში თვითრეალიზაციას.

პროფესიის არჩევისას, როგორც წესი, იბადება კითხვები:

მინდა?

შემიძლია?

საჭიროა?

ამ კითხვებზე პასუხის გაცემა საკმაოდ რთულია და სათანადო ინფორმაციის ქონასმოითხოვს.

მინდა ეს პროფესია? – ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად ახალგაზრდა კარგად
უნდა იცნობდეს საკუთარ მიდრეკილებებსა და ინტერესებს. ადამიანები ინტერესებით საგრძნობლად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, ზოგს ადამიანებთან ურთიერთობა მოსწონს, ზოგს – ტექნიკასთან, ზოგს – ცხოველებთან. ამასთან, ამა თუ იმ პროფესიისადმი ინტერესის ფორმირებას,
როგორც წესი, ამ პროფესიის შესახებ გარკვეული ინფორმაციის ფლობა უძღვის წინ.

შემიძლია? – ნებისმიერი პროფესია გარკვეულ უნარსა და
შესაძლებლობას მოითხოვს. ზოგ შემთხვევაში ეს შესაძლებლობა მეტად სპეციფიკურია. ზოგიერთი უნარი ადამიანს დაბადებისთანავე დაჰყვება, – მაგ., მუსიკალური სმენა, მხატვრობის ნიჭი, – დიდი ნაწილი კი სწავლითა და ვარჯიშითფორმირდება. მონდომებისა და შრომის შემთხვევაში თითქმის ყველა ადამიანს შეუძლია განივითაროს სამუშაოთა
ფართო სპექტრის შესრულების უნარი, მაგრამ ზოგს ამისთვის ნაკლები ძალისხმევა სჭირდება, ზოგს – მეტი. ასევე არსებობს პროფესიები, რომელთა შესრულება განსაკუთრებულ შესაძლებლობებს
მოითხოვს. სწორედ ამიტომაა მნიშვნელოვანი დასაბუთებული პასუხის მიღება კითხვაზე: „შემიძლია?” წარმატებისათვის ადამიანს
უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, აითვისოს, გაითავისოს და სრულყოფილად შეასრულოს განსაზღვრული პროფესიული საქმიანობა.

საჭიროა ეს პროფესია? – ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად უნდა ვიცოდეთ,არის თუ არა სოციალური დაკვეთა, ანუ საზოგადოებრივი მოთხოვნა მოცემულ პროფესიაზე, როგორია
ამ მოთხოვნის ცვლილების პერსპექტივა. ამა თუ იმ პროფესიით დასაქმების პერსპექტივის გაუთვალისწინებლად არჩევანი მცდარი იქნება, ვინაიდან სპეციალობით მუშაობის გარეშე
პიროვნება ვერ შეძლებს პროფესიული საქმიანობით თვითრეალიზაციას, თუნდაც ეს პროფესია მის უნარებსა
და ინტერესებს შეესაბამებოდეს.

თუ მოზარდი თავს უსვამს პროფესიის არჩევასთან დაკავშირებულ
კითხვებს, ე.ი. ეს საკითხი აქტუალურია მისთვის და გადაწყვეტას მოითხოვს. დასაბუთებული გადაწყვეტილების
მისაღებად კი საჭიროა ობიექტური

ინფორმაცია და შეფასება. ამ პროცესში როლის შესრულება შეუძლიათ:

1) ოჯახს;

2) მეგობრებს;

3) სასწავლო დაწესებულებას.

გარდა ამისა, პასუხი კითხვაზე „ვინ ვარ მე?“ ეხმარება მოზარდს თავისი ინტერესების აღმოჩენაში; „როგორ მინდა ვიცხოვრო?“ – ეს კითხვა ეხმარება
მას, წარმოიდგინოს ცხოვრების სასურველისტილი და დაფიქრდეს მასზე, მაგალითად, ზოგიერთისთვის სხვების დახმარების შესაძლებლობა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ფინანსური წარმატება, ზოგისთვის – მოგზაურობა უფრო, ვიდრე ოფისში გამოკეტვა და ა.შ. და მესამე კითხვა: „რისი გაცემა მომიწევს?“ – ეხმარება მოზარდს, გააცნობიეროს თავისი უნიკალური შესაძლებლობები და ინტერესები, რათა იპოვოს ადგილი საზოგადოებაში, სადაც მისი ეს უნარები იქნება გამოსადეგი, საჭირო და ხელს შეუწყობს მის განვითარებას.

ასევე მნიშვნელოვანია, მოზარდი რეალისტი იყოს. მაგალითად, როდესაც იგი მათემატიკაში დაბალ შეფასებებს იღებს, უნდა გააცნობიეროს, რომ ეს სფერომისთვის არ არის. მშობლებიც რეალისტებიუნდა იყვნენ და არ მოსთხოვონ მოზარდს ის, რისი უნარიც ნაკლებად აქვს განვითარებული. ზოგიერთი პროფესია მიმზიდველი ჩანს სასკოლო ასაკში, მაგრამ სასიცოცხლო პირობების უზრუნველყოფა, მაგალითად, მხატვრისთვის, მწერლისთვის და საზღვაო ბიოლოგისთვის ოცნებებში უფრო ადვილია, ვიდრე რეალურ ცხოვრებაში; ასეთ დროს სათადარიგო პროფესიის არსებობა ურიგო აზრი არ იქნებოდა.

როდესაც მოზარდი ამა თუ იმ პროფესიით ინტერესდება, კარგია ამ სფეროში მოხალისეობა – ეს საშუალებას მისცემს, უკეთ გაეცნოს მუშაობის პროცესს და გააცნობიეროს, არის თუ არა მისთვის მიზანშეწონილი ეს პოზიცია. გარდა ამისა, გამოცდილება დაეხმარება ამ კუთხით სწავლის გაგრძელებაშიც და დასაქმებაშიც.

მოზარდს პროფესიის შერჩევას გაუადვილებს ამა თუ იმ საქმიანობის
შესახებ ინფორმაციის მოძიება ინტერნეტში ან გასაუბრება გარკვეული
პროფესიის ადამიანებთან და მათგან რჩევების მიღება.

ზოგიერთი ადამიანი პროფესიას პირადი გამოცდილების საფუძველზე
ირჩევს, მას შემდეგ, რაც მოსინჯავს თავის შესაძლებლობებს სხვადასხვა სფეროში.

პროფკონსულტაცია არის ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება, დაეხმარო ადამიანს
იმის გარკვევაში, რომელი პროფესია შეესაბამება უფრო მეტად მის უნარებსა და ინტერესებს.

გვინდა, რამდენიმე რჩევა მივცეთ მშობლებს:

1. ნუ
ეცდებით, საკუთარი განუხორციელებელი სურვილები შვილების მოღვაწეობის ასპარეზად აქციოთ.

2. პროფესიის
შერჩევისას უპირატესობა მიანიჭეთ მოზარდის მისწრაფებებსა და ნიჭს, ასევე – მის სურვილებს.

3. შვილის
უნარების შეფასებისას მოერიდეთ იარლიყების მიწებებას – „შენ

ძალიან ნიჭიერი ხარ“, ან
პირიქით – „უნიჭო, უმაქნისი ხარ” და ა. შ.

პედაგოგებს ვურჩევთ, ერიდონ მოზარდის შესაძლებლობათა გაზვიადებულად წარმოჩენას ან მათ დაკნინებას. მოსწავლეთა ინტელექტუალური
რესურსების საკუთარ ნებასა და მიზნებთან დაკავშირებას. ეს შემდეგ სერიოზულ გართულებებს იწვევს.

თავად მოზარდებს გვინდა ვურჩიოთ:

1. დაეუფლეთ
იმ პროფესიას, რომელიც გსურთ. გაითვალისწინეთ სხვათა
აზრიც, მაგრამ იმოქმედეთ საკუთარი
ინტერესებიდან გამომდინარე.

2. გაითვალისწინეთ
საკუთარი უნარები და შეაჯერეთ ისინი სურვილებთან.

3. მოიძიეთ
დაწვრილებითი ინფორმაცია არჩეული პროფესიის დადებით და უარყოფით მხარეებზე. გაითვალისწინეთ ისიც, რომ მხოლოდ მაღალი ანაზღაურება
არ ნიშნავს საკუთარი თავის რეალიზებას. პროფესია თვითრეალიზების საშუალებას მხოლოდ
მაშინ მოგცემთ, თუკი მასში კომფორტულად
იგრძნობთ თავს და სრულფასოვნად დაიხარჯებით.

გამოყენებული
ლიტერატურა:

1. Grace J. Craig, Wendy L. Dunn, „Understanding Human Development”, University
of Massachusetts, 2007

2. ქირია გ., „პროფორიენტაციის მეთოდური საფუძვლები”, ნაწილი პირველი,
თბილისი, 2007