აშშ-ში საშუალო განათლება სავალდებულოა. სრული საშუალო განათლება ამ ქვეყნის მოსახლეობის 85 პროცენტს აქვს. საგანმანათლებლო სისტემა ამერიკაში არ რეგულირდება სახელმწიფო დონეზე, აშშ-ის მთავრობას განათლების საკითხებზე მხოლოდ ირიბი ზემოქმედება შეუძლია. სასკოლო ცხოვრებას უმთავრესად შტატის მთავრობა განაგებს.
აშშ-ში მოსწავლეთა უმრავლესობა საშუალო განათლებას უფასო საჯარო სკოლებში (public school) იღებს, თუმცა არსებობს კერძო სკოლებიც (private school), მოსწავლეთა დაახლოებით 3 პროცენტი კი შინ სწავლობს (Homeschooling).
მთავარი ფაქტორები, რომელთა გამოც ზოგიერთი მოსწავლე შინ იღებს განათლებას, არის მშობლების შიში სასწავლო დაწესებულებაში არსებული არაკეთილისმყოფელი გარემოსადმი (ნარკოტიკების გავრცელება, სისასტიკე და სხვა), მათი რელიგიური წარმოდგენები, აკადემიური პროგრამებით უკმაყოფილება, ბავშვის ფიზიკური თუ ფსიქიკური ნაკლი. სხვადასხვა შტატის კანონმდებლობა სხვადასხვაგვარად ეკიდება საშინაო განათლებას; თუმცაღა ხშირად კამათობენ ამ უკანასკნელის კანონიერების შესახებ, მისი ლეგიტიმურობა დადასტურებულია აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მიერ.
პრაქტიკულად ყველა კერძო სკოლას აშშ-ში რელიგიური ორგანიზაციები აფინანსებენ (მაგალითად, კათოლიკური სკოლები). აქ სასწავლო პროცესის ხარისხი, წესისამებრ, საჯარო (უფასო) სკოლებზე მაღალია.
ამერიკაში მასწავლებელი მაღალი კვალიფიკაციის სპეციალისტია. ქვეყანაში ეს პროფესია პრესტიჟულია, ამიტომ კონკურენციაც დიდია. ამერიკული სასკოლო განათლების მაღალ ხარისხს მნიშვნელოვანწილად სწორედ მასწავლებელთა პროფესიონალიზმი განაპირობებს.
დაწყებითი სკოლა (Pre-school ან elementary school)
აშშ-ის დაწყებით სკოლებში 5-დან 11 წლამდე ასაკის ბავშვები სწავლობენ. ყველა საგანს, გარდა მუსიკისა, სახვითი ხელოვნებისა და ფიზკულტურისა, ერთი პედაგოგი ასწავლის. დაწყებითი სკოლის ფარგლებში ისწავლება:
·არითმეტიკა;
·წერა-კითხვა (აქცენტი უმთავრესად ორთოგრაფიის ათვისებასა და ლექსიკური მარაგის გამდიდრებაზე დაისმის);
·მხარეთმცოდნეობა.
საგანმანათლებლო პროცესი, წესისამებრ, ეფუძნება თამაშით სწავლას და ინტერესთა კლუბებს: ბავშვები დადიან ექსკურსიაზე, დგამენ სპექტაკლებს და ა.შ.
საშუალო სკოლა (junior high school ან middle school)
საშუალო განათლება ამერიკაში გულისხმობს მეექვსედან მერვე კლასამდე სწავლას. შესასწავლად აუცილებელ დისციპლინებად ითვლება:
·ინგლისური ენა;
·მათემატიკა;
·საგნები სოციალურ მეცნიერებათა ბლოკიდან (ხშირად – მსოფლიო ისტორიის ჩათვლით);
·საგნები საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ბლოკიდან;
·ფიზკულტურა.
გარდა ამისა, არსებობს ბევრი არასავალდებულო, ფაკულტატიური საგანი: მუსიკა, უცხო ენების დამატებითი კურსები, ცხოვრების ჯანსაღი წესის საფუძვლები, ბიზნესის წარმოების საფუძვლები და სხვა. ამრიგად, ამერიკულ სკოლებში არ არსებობს კლასები ამ სიტყვის ჩვენეული გაგებით ანუ მოსწავლეთა ჯგუფი, რომელიც ერთი და იმავე შემადგენლობით ესწრება ყველა საგნის გაკვეთილს – ამერიკელი მოსწავლე ყოველ გაკვეთილზე შესაძლოა სხვადასხვა გარემოცვაში აღმოჩნდეს. ეს მის მიერ არჩეულ საგანზეა დამოკიდებული.
უმაღლესი სკოლა -(high school)
უფროს კლასებში (9-12) სწავლისთვის აუცილებელია С დონეზე მოსწრება. სწორედ უმაღლეს სკოლაში არსებობს საგრძნობი თავისუფლება სასწავლო დისციპლინათა არჩევის თვალსაზრისით: მოსწავლეები სკოლის საბჭოს მიერ დადგენილი მინიმალური მოთხოვნებით არინ შეზღუდულნი, რათა ატესტატი აიღონ. ხშირად ეს გულისხმობს:
*3 წელი – მათემატიკის შესწავლას;
*3 წელი – საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების ბლოკის ფარგლებში არსებული დისციპლინების შესწავლას;
*4 წელი – ლიტერატურის შესწავლას;
*2-დან 4 წლამდე – დისციპლინების შესწავლას სოციალური მეციერებების ბლოკიდან (როგორც წესი, ისტორიისა და აშშ-ის სახელმწიფო მოწყობის პრინციპებს);
*1-დან 2 წლამდე – ფიზკულტურას.
უმაღლეს სასწავლებელში ჩასაბარებლად საჭიროა სტანდარტული სასკოლო პროგრამა + უცხო ენების შესწავლა 2-დან 4 წლამდე. დანარჩენ საგნებს მოსწავლეები თავად ირჩევენ საკუთარი ინტერესებისა და სკოლის ფინანსური შესაძლებლობის გათვალისწინებით. ამერიკელი მოსწავლეები ყველაზე ხშირად ისეთი დამატებითი საგნების არჩევას ცდილობენ, რომლებიც უკავშირდება სახვით ხელოვნებას, გამოყენებით მეცნიერებებს (ინფორმატიკა, სტატისტიკა და სხვ.), უცხო ენებს, რაიმე ხელობას (დურგლობა, პროფილაქტიკოსობა და სხვ.) და საგამომცემლო საქმეს.
გამოცდისთვის IB ან Advanced Placement პროგრამის მიხედვით მოსწავლეებმა დამატებითი საგნები უნდა აირჩიონ. გამოცდაზე მიღებულ კარგ ნიშანს შემდეგ უმაღლესი სასწავლებელი ითვალისწინებს და, შესაძლოა, სკოლაში გავლილი ესა თუ ის დისციპლინა ჩაუთვალოს ბაკალავრიატის შესავალ კურსად. უმაღლეს სასწავლებელში ჩასაბარებლად ძალიან კარგად ამზადებს აკადემიური უმაღლესი სკოლა (High School). არსებობს აგრეთვე მრავალპროფილიანი და პროფესიული უმაღლესი სკოლებიც (High School).
აშშ-ის სკოლების სასწავლო წელი ორ სემესტრადაა გაყოფილი. დღეში ტარდება 5-7 გაკვეთილი, რომლებიც საშუალო და უმაღლეს სკოლებში დილის რვის ნახევარზე იწყება, ხოლო დაწყებითში – რვაზე. ყველა სპეციალიზებული კლასი აღჭურვილია ტექნიკის უახლესი მიღწევებით, მოსწავლეებს კი სახელმძღვანელოების ორ-ორი კომპლექტი აქვთ. ერთი საკლასო ოთახში მუშაობისთვის არის განკუთვნილი, მეორე – საშინაო დავალებების შესასრულებლად. საკონტროლო სამუშაო ყველაზე ხშირად გაფორმებულია ტესტების სახით, შეფასება კი ზოგიერთ შტატში ასბალიანი სკალით ხდება. ამის პარალელურად სკოლებში გამოიყენება შეფასების კლასიკური სისტემაც A/B/C/D/F (A – ძალიან კარგი, F – არადამაკმაყოფილებელი).
ამერიკული სკოლების კურსდამთავრებულნი ზრდასრული ცხოვრებისთვის უკვე მაქსიმალურად არიან ადაპტირებულნი, რადგან სკოლაში სწავლის დროს ისინი მხოლოდ თეორიულ ცოდნას კი არ იღებენ, არამედ პრაქტიკულ უნარ-ჩვევებსაც ითვისებენ. ამერიკულ უმაღლეს სასწავლებელში ჩაბარებისას არანაირი პრიორიტეტი არ ენიჭება იმას, კერძო სკოლა დაამთავრა აბიტურიენტმა თუ საჯარო. გადამწყვეტია გამოცდის შედეგები.
ამრიგად, ამერიკული სკოლების მთავარი სპეციფიკაა მოსწავლეების ნაკლებად დატვირთვა, ამიტომ საშინაო დავალებების შესრულება არაამერიკელ მოსწავლეს შესაძლოა მომხიბლავ თამაშად მოეჩვენოს, თუმცა ეს დავალებები და, საზოგადოდ, პროგრამები ისეა შედგენილი, რომ ბავშვმა აუცილებელი თეორიული ცოდნა მიიღოს.
მოამზადა დავით თინიკაშვილმა
