ფიზიკა რთული საგანია და მოსწავლეებს უჭირთ ამ საგნის დაუფლება. ამის მიზეზად შეიძლება მივიჩნიოთ ზოგადი საგანმანათლებლო უნარების დაბალი დონე. ფიზიკის მასწავლებელების წინაშე დგას შემდეგი საკითხები:
- რა უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომ გაიზარდოს მოსწავლის შემეცნებითი ინტერესი სამეცნიერო მიმართულებით (იმის გათვალისწინებით, რომ ფიზიკა ყოველდღიური ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია);
- როგორ გაუწიოს მასწავლებელმა სწავლებას ორგანიზება ისე, რომ ფიზიკის გაკვეთილი არ იყოს მოსაწყენი და ერთფეროვანი.
- როგორ მოახდინოს შემეცნებითი ინტერესის განვითარება და მოარგოს დაგეგმილი გაკვეთილი (თუ კლასგარეშე სამუშაო) მოსწავლეთა სწავლების ინდივიდუალურ სტილსა და ინტელექტუალურ შესაძლებლობებს.
ზემოხსენებული პრობლემების სისტემური გადაწყვეტისთვის აუცილებელია მოსწავლეთა დონის დიფერენციაცია. დიფერენცირება ნიშნავს, რომ ყოველი მოსწავლე გაიგებს მისთვის ხელმისაწვდომი სირთულის დონეს (მისი უახლოესი განვითარების ზონაში).
| ათვისების დონე | მოსწავლის აქტივობა |
| პირველი დონე – დაბალი (რეპროდუქციული)
· ფაქტების დამახსოვრება; · რეპროდუქცია |
· აჩვენე, მოახდინე იდენტიფიცირება;
· დაასახელე; · განსაზღვრა; · ამოიცანი და ა.შ. |
| მეორე დონე – საშუალო (პრაქტიკული)
• ცოდნის გამოყენება ნაცნობ სიტუაციაში, რომელიც განისაზღვრა განზოგადებული ალგორითმის საფუძველზე (სქემა); • მკაფიოდ განსაზღვრული წესების შესრულება. |
· გაზომე;
· ახსენი; · მოახდინე კორელაცია; · დაახასიათე; · შეადარე და ა.შ.
|
| მესამე დონე – მაღალი (შემოქმედებითი)
· ცოდნის გამოყენება უცხო გარემოში; · შემოქმედებითი ამოცანების შესრულება. |
· ჩამოაყალიბე ზეპირი ან წერილობითი პასუხი;
· მიიღე გადაწყვეტილება; · გააანალიზე ინფორმაცია; · დაამყარე ლოგიკური კავშირი; · გააკეთე დასკვნა; · მოიყვანე მაგალითები და შეეცადე მის დასაბუთებას; · მოიძიე საჭირო ინფორმაცია და ა.შ. |
უნდა გამოიყოს ორი პირობა: “დიფერენცირებული სწავლა” და “დიფერენცირებული სწავლის მიდგომა”. პირველ შემთხვევაში გათვალისწინებულია სოციალურ-ეკონომიკური, ორგანიზაციული თუ დიდაქტიკური ასპექტები. მეორე შემთხვევაში ჩვენ ვსაუბრობთ თითოეული მოსწავლის დიფერენცირებული მიდგომის სამეცნიერო განვითარებაზე, რომელიც განაპირობებს პიროვნების განვითარების ფორმირებასა და კორექციას. სწავლებისას მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ მოსწავლე არ არის ობიექტი, მასწავლებელმა ორგანიზება უნდა გაუწიოს სწავლების პროცესს ისე, რომ თავად მოსწავლემ გაზარდოს საკუთარი ცოდნის შრეები. ერთ-ერთი ასეთი მეთოდი, ჩემი ღრმა რწმენით, სწავლებისადმი დიფერენცირებული მიდგომაა. საგანმანათლებლო საქმიანობის მკაფიო მიზანია, მოსწავლეებმა იცოდნენ, რა უნდა გააკეთონ, რა ღირებულებები უნდა შეიქმნას სწავლების პროცესში. თანამედროვე სასწავლო პროცესის ეფექტურობისთვის მიმაჩნია, რომ ფიზიკის შესწავლა გამარტივდება დიფერენცირებული მიდგომით.
დიფერენცირებული მიდგომა ეფუძნება მასწავლებლისა და მოსწავლეების საქმიანობას, რომელიც მიზნად ისახავს ინდივიდუალური (დონის მიხედვით დიფერენცირებული) სასწავლო მიზნების მიღწევას. დონის დიფერენციაციისთვის სწავლის პროცესში აუცილებელია, მკაფიოდ განისაზღვროს მინიმუმი, რომლის გარეშეც მოსწავლე ვერ შეძლებს საკითხის შემდგომ შესწავლას, ანუ უნდა დადგინდეს ის მინიმალური დონე, რომელიც განსაზღვრულია ცნებების, კანონების სახით, კითხვარის ფორმით, აგრეთვე ტიპური ამოცანების ამოხსნის ნიმუშებით.
დიფერენცირებული მიდგომა მოსწავლეზე ორიენტირებული სასწავლო სისტემის საფუძველია, რომელიც საშუალებას გვაძლევს, გავითვალისწინოთ ბავშვის ინდივიდუალური მახასიათებლები, შევქმნათ პირობები მისი პოტენციალის დაძლევისა და განვითარებისათვის. ასეთი მიდგომა საშუალებას აძლევს “სუსტი” მოსწავლეებს, გაზარდონ ცოდნის დონე და გადავიდნენ უფრო მაღალ საფეხურზე.
სწავლების პროცესში დიფერენცირებული მიდგომის დანერგვისთვის მე ვიყენებ ბარათებს (მრავალდონიან ამოცანებს დამოუკიდებელი სამუშაოსთვის).
თითოეულ ბარათზე მოცემულია 3 ამოცანა:
- პირველი დონე – ამოცანა, რომელის ამოსახნელად მოსწავლე იყენებს პირდაპირ ფორმულის ან ფიზიკურ კანონს;
- მეორე დონე – ამოცანა ორ-სამბიჯიანი, მოსწავლე იყენებს რამოდენიმე ფორმულას უცნობი სიდიდის დასადგენად.
- მესამე დონე – შემოქმედებითი ამოცანა, მოითხოვს წინასწარ შესწავლილი მასალისა და კომბინირებული ქმედებების ცოდნას.
დიფერენცირებული სწავლების ორგანიზებისთვის სასურველია მასწავლებელმა
1) დაანაწილოს შესასწავლი მასალის შინაარსი დონეების მიხედვით;
2) შეიმუშაოს მოსწავლეთათვის გეგმები თემის ინდივიდუალურად შესასწავლად;
3) შექმნას მინი-ლექციები, სემინარები, მინი-ტესტები თუ პრეზენტაციები;
4) აღრიცხოს ზეპირი პასუხები;
5) ხშირად ჩაატაროს წერითი დავალებები მინი-ტესტების სახით;
6) მოახდინოს შედეგების ანალიზი და კორექტირება.
დიფერენცირებული მიდგომით, თითოეული მოსწავლე იღებს უფლებას და დამოუკიდებლად განსაზღვრავს, რა დონეზე ისწავლის მასალას. ერთადერთი პირობაა, რომ ეს დონე არ უნდა იყოს მის შესაძლებლობებზე და საგანმანათლებლო სტანდარტზე დაბალი. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ დონის დიფერენცირების შემთხვევაში გათვალისწინებული უნდა იყოს არა მარტო მოსწავლის ინტელექტუალური შესაძლებლობები, არამედ მათი ინტერესებიც.
დიფერენცირების ტექნოლოგიის დანერგვის მიზნით, აუცილებელია თითოეული თემის შესახებ თითოეული მოსწავლის ცოდნის მონიტორინგი. ასეთი მიდგომა შესაძლებელობას იძლევა მოსწავლეებმა აღმოფხვრან ხარვეზები, რაც შესაძლებლობას ხდის ამაღლდეს მათი აკადემიური მიღწევის დონე.
მოსწავლეს აგრეთვე უნდა გავაცნოთ ის სტრატეგია, რომ მათ აქვთ არჩევნის თავისუფლება და შეუძლიათ ნებისმიერი დონის არჩევა და ერთი ჯგუფიდან მეორეში გადასვლა, ამისთვის კი საჭიროა მათ წინასწარ იცოდნენ შეფასების რუბრიკები და კრიტერიუმები.
წარმოგიდგენთ მე-8 კლასში ფიზიკის გაკვეთილზე გამოყენებული დიფერენცირებული დავალებების ნიმუშს.
დანართი
