მხატვრული ლიტერატურა არ არის ჩაფიქრებული იმ სახელმძღვანელოდ, რომელმაც შეიძლება, ჩვენ ხვალ უკეთეს მოქალაქეებად გვაქციოს. თუ კი ჩვენ ასე წავიკითხავთ წიგნებს, ბუნებრივია, თავიდანვე შევცდებით და რეალურად, ზუსტად ვერ გავიგებთ მხატვრული ლიტერატურის არსს. მხატვრული ლიტერატურა არის ჩაფიქრებული იმისთვის, რომ ჩვენ, როგორც მოქალაქეებს გვქონდეს ბევრი არჩევანი და ეს არჩევანი გულისხმობდეს ბუნებრივია, იქიდან გამომდინარე, რომ ის ბევრია, სხვადასხვაგვარობას ჩვენი მიმართებებისა ცხოვრებასთან. ანუ რეალურად, ლიტერატურა ვერ გაგვხდის ჩვენ ვერც უკეთესებს, ვერც – უარესებს. მხატვრული ლიტერატურის ფუნქცია ეს არასდროს არ ყოფილა. მხატვრული ლიტერატურა ჩვენ გვაქცევს უფრო საინტერესოდ და რეალურად გვაჩვენებს ბევრ გზას და ეს ბევრი გზა, მათ შორის, შეიძლება ხშირ შემთხვევაში გადაიკვეთოს მოქალაქეობასთან. თუმცა, მოქალაქეობის განცდა, ბუნებრივია, რომ ადამიანებს სხვადასხვა პერიოდში სხვადასხვაგვარი ჰქონდათ და ასევე ცხადია, რომ ეს სხვადასხვაგვარობა სხვადასხვა პერიოდში აღიქმებოდა სხვადასხვაგვარადვე . ანუ ის მოქალაქეობა, რომელსაც ჩვენ დავინახავთ მაგალითად, ანტიკურ ეპოქაში, დავინახავთ შუმერულ სამყაროში , დავინახავთ შუა საუკუნეებში, დავინახავთ მე-20 საუკუნის დასაწყისში, რეალურად, თვისობრივად განსხვავდება ერთმანეთისგან და მით უფრო, განსხვავდება იმ მოქალაქეობისგან, რომელსაც თქვენ ახლა ატარებთ, იმ მოქალაქეობრივი ვალდებულებებისგან და მოვალეობებისგან , რომლითაც ხართ დატვირთული. შეიძლება ვინმემ დასვას კითხვა, რატომ უნდა ვიკითხოთ მხატვრული ლიტერატურა ამ აზრით, თუკი ის რეალურად სრულიად უსარგებლოა. საქმე ის გახლავთ, რომ მხატვრული ლიტერატურა კაცობრიობის გამოცდილებათა ჯამია . ეს გამოცდილებები კი არ უნდა გადმოვაკოპიროთ, არამედ, გავისიგრძეგანოთ , ვიცხოვროთ ამ გამოცდილებებში და მერე რეალურად გავითვალისწინოთ ან არ გავითვალისწინოთ. ამბავი ლიტერატურის არის „ან -ან“ – ის, რაც თავის დროზე კიერგორმა დაარქვა თავის წიგნს და რაშიც ჩვენ ყველანი ვცხოვრობთ, მეც და თქვენც – ლიტერატურა მერყეობს ამ ამბავში და სიმართლე ითქვას, მოქალაქეობაც ამ ამბავში მერყეობს. ჩვენ ვიცით ძალიან მკაცრად განსაზღვრული მოცემულობები, რომელსაც კანონი არეგულირებს, მაგრამ იმის იქით ჩვენ ვიცით ბევრი კითხვის ნიშანი , რომელსაც ვსვამთ და ეს ავითარებს კანონსაც და ეს ავითარებს ყოველდღიურობასაც. აქედან გამომდინარე, ბუნებრივია, რომ მხატვრული ლიტერატურის გამოცდილებები ჩვენ შეიძლება გამოგვადგეს აქაც, როდესაც ჩვენი ყოველდღიურობა დატვირთულია რაღაც რუტინით და ნაკლები ინტერპრეტაციით. და შესაბამისად, როდესაც ჩვენ გადავშლით რომელიმე წიგნს , იქნება ეს ბიბლია, იქნება ეს გუსტავ ფლობერის წიგნი , თუ იქნება ეს თომას მანი, იქ წავიკითხოთ საკუთარი თავი. რეალურად, ადამიანი ყოველთვის არის ადამიანი. თავისი შურით, ტკივილით, სიხარულით და ა.შ. იცვლება სამოქალაქო კოდექსები, იცვლება მოქალაქეობის განცდა, მაგრამ ადამიანის განცდები, როგორც ასეთი, არ იცვლება. მისი მიდრეკილებები არ იცვლება. იცვლება კონტექსტები, რომლითაც ადამიანი გამოხატავს ამ ყველაფერს. მაგალითად, როდესაც ადამიანი ამბობს: „ მე შენ მიყვარხარ“ – ოდესღაც ამას ამბობდა ჩურჩულით რომელიღაცა გამოქვაბულში, შეიძლება მერე ვიღაც ატანდა მტრედს მიბმული ბარათით, მერე საფოსტო ყუთს იყენებდა და დღეს მობილურით ვუგზავნით ერთმანეთს. რეალურად, ერთსა და იმავე რამეს განვიცდით. ანუ ადამიანი არ იცვლება. იცვლება მხოლოდ და მხოლოდ კონტექსტები. ისევე, როგორც სიძულვილი, შური და სხვა დანარჩენი გრძნობები დარჩა მყარად . აქედან გამომდინარე, ნებისმიერი პერიოდის ლიტერატურა არის ჩვენთვის საინტერესო. ნებისმიერი პერიოდის ადამიანმა შეიძლება მოგვცეს გამოცდილება და ეს გამოცდილება გამოდგეს სასარგებლო ჩვენი მოქალაქეობისათვის. მოქალაქეობა რა არის?! მოქალაქეობა არის საზღვრების დადგენა საკუთარი თავისუფლებასა და სხვის თავისუფლებას შორის. ანუ რეალურად, მოქალაქეობა გულისხმობს იმას, რომ ჩვენ ვიყოთ თავისუფლები სხვისი თავისუფლების გათვალისწინებით და ამასთან დაკავშირებით, არსებობს ბრწყინვალე მაგალითი, რაზეც სხვებსაც უსაუბრიათ და მეც ხშირად ვამბობ ხოლმე. ეს არის ვაჟა-ფშაველას „ალუდა ქეთელაური“.
გავიხსენოთ უფრო დეტალურად. რა ხდება აქ. ხშირ შემთხვევაში, ჩვენ სკოლაში ვსწავლობთ ამ ტექსტს და ვამთავრებთ სადღაც, სადაც არ უნდა ვამთავრებდეთ და ვამბობთ ხოლმე, რომ ეს არის თემისა და პიროვნების დაპირისპირება. შეგვიძლია, გადავასხვაფეროთ და ვთქვათ, რომ ეს არის მოქალაქის , როგორც თავისუფალი ფენომენის და სახელმწიფოს, როგორც რეპრესიული მანქანის დაპირისპირება, თუკი მაინცდამაინც თანამედროვე ენაზე გვინდა ლაპარაკი. მხოლოდ ამ განსაზღვრებით ძალიან შევცდებით. როგორ მიდის საქმე. საქმე მიდის ასე, რომ ალუდა ქეთელაური არის წარმატებული მოქალაქე. ახალ მეტყველებაზე ალუდა ქეთელაური არის მოქალაქე, რომელიც იხდის ყველა გადასახადს, არ გადადის წითელზე და იცავს სხვის უფლებებს. ეს არის ზუსტად იგივე, რასაც იგი აკეთებდა თავის სამოქალაქო საზოგადოებაში. ანუ იცავდა იმ წესებს, რომელიც განუსაზღვრა გამოცდილებამ და თემმა. ანუ კლავდა მტერს, აჭრიდა მარჯვენას და თავის სახლზე კიდებდა. კი, დღევანდელი გადასახედიდან ბრუტალურია ეს გამოცდილება, მაგრამ მაშინ ეს წესი მოქმედება და ალუდა ქეთელაური იყო ამ წესის ნაწილი. გავლენიანი ადამიანი იყო. ისეთი, როგორსაც თქვენ შეიძლება დღეს პატივს სცემდეთ სხვა თვისებების გამო. ჩვენ რომ ვუკიჟინოთ აქედან, რომ ეს რა უბედურებაში იყავი შე კაცო და სხვანი, დიდი აბსურდი იქნება. ისევე, როგორც ვიღაცას რომ მოვთხოვოთ ანტიკურ დროს, ასე და ასე რატომ არ წერდი ან შუა საუკუნეებში რომ გადავძახოთ, უფლებებს რატომ არ იცავდი და ა.შ. და ა.შ. ეს პოლიტკორექტულობის უარესი მხარეა. მოკლედ, ალუდა ქეთელაური არსებობს საკუთარი საზოგადოების მოცემულობაში და მას შეხვდება ადამიანი, მუცალის სახით , რომელიც ასევე არის ხსენებული ინერციის ნაწილი. და შეერკინებიან ერთმანეთს. ბატალური სცენა არის აღწერილი ბრწყინვალედ. ვაჟა-ფშაველას ყველანი იოლად გადავშლით და იოლადვე წავიკითხავთ. არ არის რთულად ხელმისაწვდომი. მოკლედ, ალუდა ქეთელაური მოკლავს მუცალს ბრძოლაში და არ მოაჭრის მარჯვენას. ეს მარჯვენის არმოჭრა არის ძალიან მნიშვნელოვანი ამოვარდნა საზოგადოებრივი წესრიგიდან. მარჯვენის არმოჭრით ალუდა ქეთელაური რაღაცა ერთ დიდ ნაბიჯს დგამს ახალი სამყაროსკენ. ამ ნაბიჯს ემატება მეორე, კიდევ უფრო რთული ნაბიჯი, მეც და თქვენც, რომლის გადადგმაც ძალიან გაგვიჭირდებოდა. ეს კაცი, ვინც მოკვდა, არის მუსლიმური თემის წარმომადგენელი. ალუდა ქეთელაური კი – ქრისტიანული თემის წარმომადგენელია. ცხადია, მისი წარმოდგენები შერწყმულია მთის ტრადიციებთან, ნაწილი სულაც წარმართულია, მაგრამ ამას არსებითი მნიშვნელობა არ გააჩნია. თავისი არსით ეს არის ქრისტიანული კულტურა. და არის ხატობა და ალუდა ქეთელაური მიიტანს მუცალის სახელს შესაწირად. ეს არის მეორე სერიოზული ამოვარდნა იმ მოცემულობებიდან, რომელშიც ალუდა ქეთელაური ცხოვრობდა. ანუ ორი ნაბიჯი გადაიდგა წინ. ალუდას და მის ოჯახს თემი გააძევებს. და ხშირად წერტილი.
მაგრამ მთავარი ამბავი ბოლოსაა შემონახული. ამას ჩვენ უმეტეს შემთხვევაში ვერ ვამჩნევთ ხოლმე და ვრჩებით ფრაზასთან, რომელიც გაყინულია და ბევრს არაფერს არ გვაძლევს – ,,თემისა და პიროვნების დაპირისპირება’’ და სადაც თითქოს იმარჯვებს თემი, მაგრამ პიროვნება ასწლეულების მერე რჩება გამარჯვებული. და ამას ხშირად ვამბობთ ჩვენ, ადამიანები, რომლებიც სამწუხაროდ, უფრო ხშირად, თემის მხარეს ვართ ხოლმე და ყველა ალუდა ქეთელაურს ვმიჯნავთ. ის ყოველთვის არის უმცირესობა და ტექსტში ბუნებრივია, ეს ყველაფერი ძალიან ლამაზად მოჩანს, მაგრამ პრაქტიკულად რთულად გასაკეთებელია. მოკლედ, გაძევებული ალუდას ოჯახი ბუნებრივია, ძალიან განაწყენებული თემს წყევლის და ალუდა ქეთელაური თავის ოჯახს ეუბნება სიტყვებს, რომელიც არის გადამწყვეტი აი, ამ პოემის და მე ვფიქრობ, საერთოდ ვაჟა- ფშაველას და ალბათ, ქართული მე19-20 საუკუნის ცნობიერების ისტორიაში გადამწყვეტი, მაგრამ არგათვალისწინებული: „ თემს ნუ სწყევთ’’ . ანუ ალუდა ქეთელაური გვთავაზობს, რეალურად მომავლის სამოქალაქო პროექტს, რომელიც გვეუბნება, რომ მე , ადამიანს, რომელსაც მაქვს ჩემი სიმართლე, შემიძლია დავინახო ის სიმართლეც, რომელიც არ ემთხვევა ჩემსას და ვაღიარო ეს. ანუ მოქალაქეობა რა არის?! მოქალაქეობაც ზუსტად ეს არის , რომ მე და თქვენ ვიცხოვროთ ერთ მოცემულობაში ისე, რომ გვქონდეს ჩვენი სიმართლეები და ეს სიმართლეები შევინარჩუნოთ.
ადამიანი, მიუხედავად ვთქვათ, თავისი შინაგანი, ღვთიური, გნებავთ, თავისუფლებისა, მაინც არის საზღვრების არსებობა . ეს საზღვრები გულისხმობს მეორე ადამიანს და სადაც ჩვენ ვამჩნევთ მეორე ადამიანს, იქ უკვე ბუნებრივია, შემოდის მეორე ადამიანის გათვალისწინების აუცილებლობა. როდესაც ჩვენ ამას ვერ ვახერხებთ, ვართ ცუდი მოქალაქეები. მოქალაქეობა სწორედ ეს არის და არა მაინცდამაინც, გუშინწინდელი კოდექსის წესებში გამოკეტვა. თუ ალუდას პარალელი გვინდა, აი, მაგალითად, სუფისტურ სიბრძნეში ჩვენ გვაქვს მთელი სერია მოლა ნასრედინის იგავებისა, რომელიც სხვათა შორის, იგივეს ამბობს, ოღონდ ცოტა უფრო მოკლე ნაბიჯია იმ მასშტაბებისკენ, რასაც ვაჟა- ფშაველამ მიაღწია: მოლა ნასრედინი როცა არის ყადი და განსჯის ორ ადამიანს. ერთი მივა და საკუთარ გასაჭირს ეტყვის. მოლა მიუგებს: შენ მართალი ხარ და აიღებს გასამრჯელოს. მერე მოვა მეორე, რომელიც ასევე, სრულიად საპირისპიროს ამტკიცებს. იმისგანაც აიღებს გასამრჯელოს და მასაც უპასუხებს – ,,შენ მართალი ხარ’’ ამას მისი შვილიშვილი უსმენს, გამოვა და შესჩივლებს; როგორ შეიძლებაო, ორი ადამიანი სხვადასხვა აზრით, სხვადასხვანაირი პრობლემით, ერთ საკითხთან დაკავშირებით იყოს მართალი და მოლა ,,შენც მართალი ხარო’’ შვილიშვილს ეტყვის. ანუ ყველა მართალი ვართ საკუთარ თავთან. აქ ნასრედინის ნაბიჯი მთავრდება, მაგრამ უკვე ვაჟა-ფშაველა გვეუბნება, რომ ერთის სიმართლე არ უნდა იყოს სხვისი დამაზარალებელი. აი, ამიტომაც დამარცხდა თემი ვაჟა-ფშაველასთან და არა იმიტომ, რომ საუკუნის მერე ვითომ ალუდას მხარეს დავდექით. ზოგადი აზრით ალუდა გულისხმობს ემპათიასაც. მარტო სხვისი სიმართლის შემჩნევას კი არა, ამავდროულად გულისხმობს იმასაც, რომ თუ ვინმე წუმპეშია, ამოვიყვანოთ და გადავარჩინოთ. ეს ძალიან რთული საქმეა. ძალიან რთული – საკუთარი თავის ოდნავ გვერდით გაწევა და სხვისთვის გაწირვა თუ არა, ცოტა ტკივილს ფასად მაინც შეშველება. მხატვრული ლიტერატურა ამასაც სწავლობდა და მაგალითად კამიუს „დაცემა“ ამის საკუთესო მანიფესტია. მამარდაშვილი ამბობდა: ადამიანს არ ძალუძს ამოხტეს საკუთარი თავიდან, მას შეუძლია, მხოლოდ თავისი სამყაროს კიდესთან დადგეს. ამ კიდესთან მისვლაც ძალიან მნიშვნელოვანია – დავინახავთ, რომ არსებობენ სხვები, მსგავსები, რომლებიც შეიძლება ჩვენზე უარეს დღეში იყვნენ, ან რიგ შემთხვევებში შეიძლება – უკეთესშიც. მაგრამ ის, ვინც ჩვენზე უარეს დღეშია , აუცილებლად უნდა ამოვიყვანოთ, აუცილებლად უნდა გადავარჩინოთ. იმიტომ, რომ მათი გადარჩენა არის პოტენციურად ხვალ ჩვენი გადარჩენა. კი, ყველაფერი ეგოს უკავშირდება. კი, ყველაფერი ტრიალებს ამის ირგვლივ, მაგრამ მერე რა.
