კარგი წიგნის წარდგენას შესაფერისი დრო და გარემოება სჭირდება. კარს მომდგარი წიგნის ფესტივალი და ზაფხულის არდადეგები კი ამ მხრივ მშვენიერი წინაპირობაა.
ამჯერად ჩემი რჩეული „სული-ჩიტია.“ ვეცდები, ისე გაგიზიაროთ მისი წაკითხვით მიღებული შთაბეჭდილებები, რომ თქვენი ინტერესი დავიმსახურო და ბიბლიოთეკა საინტერესო გამოცემით შეგივსოთ.
***
დღესდღეობით, ამერიკასა თუ ევროპაში მშობლიური ენისა და ლიტერატურის, დაწყებითი კლასის მასწავლებლები ხშირად წერენ წიგნებს ბავშვებისა და მოზარდებისთვის. მათგან ზოგიერთი (დანიელ პენაკის, მარია ფარის და სხვათა წიგნები) ქართულ ენაზეც არის ნათარგმნი და საკმაოდ პოპულარულია. დარწმუნებული ვარ, ჩვენს მასწავლებლებსაც უამრავი „დოკუმენტური“ მასალა ექნებათ დაგროვილ-ჩანიშნული და უფრო მეტად თუ გააქტიურდებიან, არაერთ საინტერესო ამბავს გააცოცხლებენ. მანამდე კი, თანამედროვე ბავშვების ინტერესებზე მორგებულ, ქართველი მასწავლებლის დაწერილ ერთ სქელტანიან წიგნს გირჩევთ – თამრ გეგეშიძის სადებიუტო რომანს „სული-ჩიტი.“
გამცემლობა ინტელექტმა „გაკვეთილების შემდეგ საკითხავის“ სერიით უკვე შწემოგვთავაზა „შენს წერილებს ლეიბის ქვეშ ვინახავ“ (წიგნი შვედი გოგონა სარა იუნგკრანცისა და ასტრიდ ლინდგრენის ოცდაათწლიან მიმოწერის შესახებ https://mastsavlebeli.ge/?p=17736). „სული-ჩიტი“ სწორედ ამ სერიის მეორე ტომია.
***
ვინ მოთვლის, რამდენ ნაწარმოებს ვუწოდეთ კარგი, მშვენიერი თუ არაჩვეულებრივი. ქებას ზოგი მეტად, ზოგიც ნაკლებად იმსახურებდა. მაგრამ რაც დრო გადის, ეპითეტები გამომხატველობას კარგავს და მათი შერჩევა რთულდება. ამიტომაც ჩავვარდი საგონებელში, „სული-ჩიტის“ კითხვაში ღამე რომ გავათენე… ძალიან მომინდა, ქართული ენისა და ბავშვის ფსიქოლოგიის ზედმიწევნით მცოდნე მასწავლებელზე შესაფერისი წერილი დამეწერა. მასწავლებელზე, რომელმაც ჩვენს შვილებზე, მოსწავლეებზე მოგვითხრო და ამისთვის უმარტივესი გზა აირჩია – თავისი ყოველდღიური ცხოვრება და საზრუნავი გაგვიზიარა.
მოზარდის ცოვრებაში რომ შევიჭყიტოთ, დღიურები საუკეთესო საშუალებაა – საბავშვო ლიტერატურაში აპრობირებული და წარმატებული მეთოდია. რაზე ფიქრობენ და ოცნებობენ, რას განიცდიან და აპირებენ, როგორ აღიქვამენ ადამიანებსა და მოვლენებს მოზარდები? – ამ მარადიულ კითხვებზე პასუხის გაცემა ყურადღებიან, დაკვირვებულ, მოსიყვარულე მასწავლებლებს თუ ხელეწიფებათ. მასწავლებლებს, გადაშლის გარეშე რომ „კითხულობენ,“ წარმოიდგენენ და გადმოგვცენ მოსწავლეების ფარულ ჩანაწერებს.
***
„სული-ჩიტის“ დღიურების ავტორის, თორმეტი წლის ლუკას ჩანთაში ყოველთვის ქაოსია, ის დილით ადრე ადგომას ვერ იტანს, ჯეირანის მარკებს აგროვებს, თავის მეგობარ თიკოს ყველასათვის შეუმჩნევლად წერილებს უგზავნის, ერთი დასვენების განმავლობაში ორ ფენოვან ხაჭაპურს სანსლავს და, მიუხედავად იმისა, რომ არ უყვარს, მაინც კარგ ნიშნებს იღებს ქართულ გრამატიკასა და მათემატიკაში. მას კითხვაც იტაცებს, თუმცა ლეგოს კონსტრუქტორით გართობა ან ეზოში ჩასვლა ურჩევნია, ექსკურსიაზე კი მარტო ბურთი და „ჩიპსები“ სჭირდება, თავი ბედნიერად რომ იგრძნოს.
ლუკა ზოგჯერ პატარა ბავშვივით იქცევა: თავისი პატარა ძამიკოს აჩემებულ თამაშებში („ბაღობანაში“ და „ზოოპარკობანაში“) გულმოდგინედ ჰყვება ან წარმოიდგენს, ვითომ მცურავია და გათენებამდე აღელვებული ზღვა უნდა გადაცუროს. ასეთ დროს მისი ცისფერი საბანი ყველაზე დიდი ტალღაა, ბალიში კი – მაშველი რგოლი. მეორე წუთში კი ფილოსოფიური დასკვნები გამოაქვს, მუდამ დაკავებულ მშობლებს აკრიტიკებს: „როცა ადამიანი დედაზე ან მამაზე ბრაზობს, საჩუქარი საქმეს ვერ უშველის;“ „მაინცდამაინც ახალი წელი უნდა იყოს, მშობლებს შვილებისთვის რომ ეცალოთ?“
რაც შეეხება გარეგნობას, ლუკას დედიკო თვლის, რომ მისი ვაჟი მაღალი და მსუქანი კი არა – „ზორბაა და ელეგანტური.“
***
თამარ გეგეშიძე თავის წიგნში პერსონაჟების მრავალფეროვან გალერეას გვთავაზობს: მარიკა მასწავლებელს, რომელიც რამეს თუ გადაწყვეტს, რაც უნდა უცნაურად მოგეჩვენოთ, მაინც შეასრულებს; ქალბატონ დრამერს, რომელსაც თუ რაიმე არ მოსწონს, ბეჭდიან ხელს მაგიდაზე რიტმულად აკაკუნებს; ისტორიის მასწავლებელს, ფანტაზიის დიდოსტატ თაზოს, რომლის გარეშეც ნებისმიერი ექსკურსია ხიბლს კარგავს. მასწავლებლებს ორიგინალურობით არც მოსწავლეები ჩამოუვარდებიან. ამაში თავადაც დარწმუნდებით, როდესაც გაიცნობთ ყველაზე სანდო ადამიან თიკოს, ხელი მუდამ აწეული რომ აქვს და მზად არის მასწავლებლის ნებისმიერ შეკითხვას უპასუხოს; ვატოს, ყველაფერს ძალიან სერიოზულად რომ უყურებს და თავში უცნაური იდეები მოსდის; თემოს და აჩის, რომელთა მერხის ქვეშ გამეფებული ქაოსის დასათვალიერებლად ერთი დღეა საჭირო; თეკლას, ყველა ნივთი სუფთად და ლამაზად რომ უწყვია სამსართულიან პენალში; ნინოს, ბიჭებზე კარგად რომ თამაშობს ჯეირანს; ახალ მოსწავლეს, გიორგი ღვინოს, ვიკინგივით გვერდებზე აპარსული, ღია ფერის თმითა და ხელზე ტყავის სამაჯურებით.
ახალი მოსწავლის გადმოსვლას ნებისმიერ კლასში მოჰყვება ცვლილებები, მით უმეტეს, თუ ის კარგად თამაშობს კალათბურთს, კიდევ უფრო უკეთ სწავლობს, კითხულობს დიდურ წიგნებს, გაღიმებისას კი ტუჩის ცალ კუთხეს სწევს და ისე ათვალიერებს დამხვდურებს, თითქოს ისინი გადავიდნენ მის კლასში. ცვლილებებზე ყველა თავისებურად რეაგირებს: გოგონები იპრანჭებიან, მის ყველაზე უაზრო ხუმრობებზეც კი იცინან, ბიჭები საზღვარგარეთ მოგზაურობის შესახებ ეკითხებიან, მასთან დაახლოებას ცდილობენ.
ლუკასა და გიორგი ღვინოს შორის წარმოქმნილი განხეთქილება, გაურკვევლობები და მასთან გამკლავების გზების ძიება პატარა მკითხველს საინტერესო თავგადასავალში ჩაითრევს და მეგობრობის, თანადგომის, ურთიერთაგეგიბის არსზე დააფიქრებს. იმასაც მიახვდედრებს, რომ სწორედ დაძაბულ ვითარებაში ირკვევა ვინ არიან „ჩვენი ცხოვრების ადამიანები“ და რა მნიშვნელოვანია კარგად იცნობდე მეგობარს. ლუკაც ხომ სწორედ ამ მიზნით იწყებს დღიურის წერას და თავიდანვე გვაფრთხილებს: ვინც კარგად არ მიცნობს, ერთი ჩვეულებრივი ბიჭი ვგონივარ, მაგრამ სინამდვილეში… “
„სინამდვილის“ გარკვევის პრეროგატივა მკითხველისთვის მიმინდვია, ისევე, როგორც სწორი ეპითეტების შერჩევა წიგნისა თუ ავტორის დასახასიათებლად. მხოლოდ იმას დავამატებ, რომ თამარ გეგეშიძეს თავისი პერსონაჟივით უყვარს ოცნებების ხატვა. ოცნებებიდან რეალობისკენ კი ისეთი ორიგინალური ლიტერატურული ხერხებით მივყავართ, ქართული საბავშვო ლიტერატურის ნებისმიერი გულშემატკივარს მოხიბლავს და იმედით აავსებს.
