საყოველთაოდ ცნობილია, რომ შეუძლებელია წაკითხულის გააზრება, თუ გაუგებარია სიტყვების მნიშვნელობა. რაც ყველაზე მეტად სამწუხაროა, ეს არის, რომ ბავშვები, როგორც მეტყველებენ, ასევე წერენ. ამიტომ მაქსიმალური ძალისხმევით და სახალისო აქტივობებით უნდა შევძლოთ მოსწავლეთა ლექსიკური მარაგის გამდიდრება.
ახალი ტექსტის გაცნობის პროცესში, მასწავლებლები ვცდილობთ, წინასწარ განვსაზღვროთ, რომელი სიტყვები იქნება ბავშვებისთვის უცხო, ვხელმძღვანელობთ ტექსტთან დართული მცირე განმარტებითი ლექსიკონით და ამგვარად, ექსპლიციტურად სწავლების გზით ვუმდიდრებთ ლექსიკურ მარაგს.
ამავდროულად, ხანდახან, გაუცნობიერებლად, წინასწარი განზრახვის გარეშე, ანუ იმპლიციტურად შეიძლება შემოესწავლოთ კითხვის პროცესში ახალი სიტყვები. ცალკე განხილვის საგანია რთული სიტყვების დამახსოვრება, რადგან მოსწავლეებს უჭირთ განმარტება და სხვადასხვა კონტექსტში გამოყენება.
არსებობს ლექსიკური მარაგის გამდიდრებაზე ორიენტირებული უამრავი სქემა.
საინფორმაციო ტექსტებზე სამუშაოდ, რთული ცნებებისა და ტერმინების განმარტებისათვის შეიძლება გამოვიყენოთ ფრეიერის სქემა. მისი დახმარებით მოსწავლეებს უადვილდებათ ნაცნობი და უცნობი სიტყვების ერთმანეთთან დაკავშირება, კარგად გაიაზრებენ უცნობი სიტყვის მნიშვნელობას, განმარტავენ სამიზნე სიტყვას და განმარტებას იყენებენ ზუსტი და არაზუსტი მაგალითების შესადგენად, სწავლობენ ახალი სიტყვის შესაბამის კონტექსტში გამოყენებას.
მოსწავლეებს ვუხსნით, თუ როგორ ივსება ფრეიერის სქემა:
შუაში ვწერთ უცნობ სიტყვას.
- ზედა მარცხენა კუთხეში მოსწავლეები წერენ ამ სიტყვის განმარტებას თავიანთი სიტყვებით ან ლექსიკონის დახმარებით.
- ზედა მარჯვენა კუთხეში წერენ მახასიათებლებს ახალ სიტყვასთან დაკავშირებით.
(სურვილისამებრ, შეუძლიათ დაურთონ ილუსტრაცია)
- ქვედა მარცხენა კუთხეში წერენ ზუსტ მაგალითებს;
- ქვედა მარჯვენა კუთხეში წერენ არაზუსტ მაგალითებს, ანუ ისეთ სიტყვებს, რომლებიც ჰგავს სამიზნე სიტყვას, მაგრამ სინამდვილეში არ შეესაბამება მის მნიშვნელობას.
განსაკუთრებულად ვამახვილებთ ყურადღებას სიტყვების მახასიათებლებზე. მოსწავლეებმა უნდა იფიქრონ, შემდეგ იპოვონ მსგავსებები და განსხვავებები, გაიაზრონ, დაასახელონ ზუსტი და არაზუსტი მაგალითები.
წინასწარ შევადგინოთ წასაკითხი ტექსტის საკვანძო სიტყვების ნუსხა და ტექსტის წაკითხვამდე გავაცნოთ მოსწავლეებს. შემდეგ დავურიგოთ ბარათები, რომელზეც სქემა არის ამობეჭდილი და ჯგუფებში, ან წყვილებში მუშაობა შევთავაზოთ.
ამის შემდეგ მოსწავლეები კითხულობენ ტექსტს, ხელახლა მიუბრუნდებიან ფრეიერის სქემას, საჭიროების მიხედვით აკეთებენ შესწორებებს და წარადგენენ პრეზენტაციებს.
შენიშვნა: აუცილებელი არ არის, მოსწავლეებმა ტექსტის წაკითხვამდე შეავსონ სქემა. შესაძლებელია ტექსტის წაკითხვის შემდეგ შევსება.
საინტერესოა, რომ, საინფორმაციო ტექსტ ,,მთვარის საიდუმლოს’’ წაკითხვამდე, მოსწავლეებმა მახასიათებლების გრაფაში ჩაწერეს, რომ გამოსცემს სინათლეს და კაშკაშებს, თუმცა, ტექსტის წაკითხვის შემდეგ გაიაზრეს, რომ თვითონ არ არის მანათობელი და მზის სხივების არეკვლის გამო კაშკაშებს.
ფრეიერის სქემის დახმარებით, გარკვეული დროის შემდეგ აღმოვაჩენთ, რომ ნაცნობი და უცნობი სიტყვების ურთიერთდაკავშირებით, მახასიათებლების ამოცნობით, მსაგვსება-განსხვავებების, ზუსტი და არაზუსტი მაგალითების შერჩევით მოსწავლეებს განუვითარდათ კრიტიკული აზროვნება და რაც მთავარია, მათ შეძლეს შესწავლილი სიტყვების შესაბამის კონტექსტში გამოყენება.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- ეროვნული სასწავლო გეგმების პორტალი
https://ncp.ge/ge/leqsikuri-ruka?resid=129
- კითხვის ეფექტური მეთოდები. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრი.2013
- კარგი სკოლა. საგანმანათლებლო ვებ-პორტალი
https://kargiskola.ge/index.php
- საინფორმაციო ტექსტი ,,მთვარის საიდუმლო’’.
https://www.kargiskola.ge/teachers/cignebi/Readers_Grade6/mtvare.pdf
