ფინურ სკოლებსა და განათლების სისტემაზე Google-ის საძიებო სისტემაში ათასობით სტატია შეიძლება მოვიძიოთ. როგორც წესი, „ფინურ განათლებას“ ფენომენად მოიხსენიებენ. ბევრს სურს ამ სისტემის დანერგვა. ბევრმა ქვეყანამ სცადა, მაგრამ შედეგები არ ემთხვევა სასურველს. მიუხედავად ფინეთის დემოკრატიულობის, ღიაობისა და კეთილგანწყობისა, „ფინური“ სისტემა სხვა ქვეყნებში ძნელად დასანერგი აღმოჩნდა. თითქოს ყველაფერი ნათელია, ყველაფერი დეტალურად არის აღწერილი; ჩატარებულია ათასობით სწავლება, სემინარი; დაწერილია ასობით წიგნი „ფინურ სასწაულზე“, მაგრამ განათლების ფინური გამოცდილების თუ წესების წარმატებულად გადატანა სხვაგან, სხვა კულტურაში ჯერჯერობით არ ხერხდება… ყველას სმენია, რომ ფინეთში განათლების საკითხები უკეთ არის მოგვარებული, ვიდრე მათზე არანაკლებად მდიდარ ქვეყნებში და ბოლო ათწლეულში ეს ქვეყანა ლიდერობს განათლების ხარისხისა და მიღწევების საერთაშორისო რეიტინგებში. მაგრამ შეკითხვა რჩება: მაინც რა არის საყურადღებო და განსაკუთრებული ფინელების მიერ დანერგილი განათლების სისტემაში? როგორ შევძლოთ, რომ ის, რაც ფინეთში კარგად მუშაობს, ჩვენთანაც „ამუშავდეს“?
ქვემოთ გთავაზობთ რამდენიმე კომენტარს, რომლებიც სხვადასხვა სფეროში მომუშავე ფინელი მოქალაქეების მიერ არის დაწერილი.
კატია კაილა – ფინელი ლინგვისტი, ფემინისტი
ფინეთის განათლების სისტემის დადებითი მხარეები:
- ფინეთის განათლების სისტემამ შეძლო, რომ ყველასთვის არის უზრუნველყოფილი სოციალური მობილობა. განათლების მიღება არ არის დამოკიდებული ოჯახის სიმდიდრესა თუ სოციალურ სტატუსზე.
- მასწავლებლები ფინეთში მაღალი ნდობითა და საუკეთესო განათლებით აღჭურვილი სპეციალისტები არიან. სწორედ ისინი წარმოადგენენ განათლების სისტემის საფუძველს. მათი სამუშაო დიდად ფასდება და საზოგადოება აცნობიერებს ამას.
- მასწავლებელების უმეტესობას შედარებით მოკლე სამუშაო დღე აქვს, რაც მათ საშუალებას აძლევს მეტი ყურადღება დაუთმონ საკლასო სწავლების დაგეგმვას. მათ სრული თავისუფლება აქვთ მინიჭებული, გამოსცადონ ახალი სასწავლო მეთოდები, აიღონ პასუხისმგებლობა ცოდნის შეფასებისას და აირჩიონ სწავლების ის ფორმატი, რომელიც ყველაზე მეტად ერგება მათ და მათ მოსწავლეებს.
- ფინეთში, ბავშვებისთვის სკოლაში სიარული ნაკლებ დაძაბულობასთან არის დაკავშირებული, ვიდრე სხვა ქვეყნებში. ფინეთში არ არსებობს სტანდარტიზებული ტესტები (გამოცდები). მასწავლებელი, მოსწავლის განვითარებასა და ცოდნის მიღების პროცესს არასაგამოცდო საშუალებებით აფასებს (ვებპორტფელები, ჯგუფური სამუშაოები). ჩემი პერსონალური გამოცდილებით, ეს დიდად ამცირებს სტრესს ბავშვებში.
- ფინეთში გავრცელებული იდეოლოგიის მიხედვით, ბავშვები ბავშვებად უნდა დარჩნენ რაც შეიძლება დიდი პერიოდის განმავლობაში (თუმცა მათ არავინ უჩლექს ენას). სკოლა ბავშვებისთვის მხოლოდ 7 წლის ასაკიდან იწყება, ამასთან, სკოლამდელ „ბაღში“ წერას და კითხვას ბავშვებს არ ასწავლიან, ხოლო დაწყებით კლასებში, ძირითადად თამაშით ხდება სწავლება – ყოველი 45-წუთიანი გაკვეთილის შემდეგ კი პატარები გარეთ გაჰყავთ ჰაერზე სათამაშოდ. დაწყებით კლასებში საშინაო დავალებების მოცულობა სხვა ქვეყნებთან შედარებით მცირეა.
- მოსწავლეთა მხარდაჭერა (თუ ეს მათ ესაჭიროებათ) სისტემის სხვადასხვა საფეხურზე, სხდასხვანაირად ხდება. მაგალითად, სრული სასკოლო კურსის დამთავრების შემდეგ, მოსწავლეს შეუძლია აირჩიოს მოსამზადებელი კურსი პროფესიული სწავლებისათვის ან ასეთივე მოსამზადებელი კურსი დამამთავრებელი კლასებისათვის (ე.წ. „ჰაი-სქულისათვის) – ეს იმ პირობით, თუ მოსწავლეს ესაჭიროება ასეთი დახმარება სხვადასხვა მიზეზის გამო. ასევე არსებობს სპეციალიზებული სწავლება ფინურ/შვედურ ენებზე (როგორც მეორე ენა) იმიგრანტთა ბავშვებისათვის.
ფინეთის განათლების სისტემის უარყოფითი მხარეები:
- დღევანდელ მთავრობას განზრახული აქვს შეკვეცოს საბიუჯეტო თანხები განათლებისათვის, რაც აუცილებლად გამოიწვევს კლასებში ბავშვების რაოდენობის გაზრდას და სკოლებისთვის დაფინანსების შემცირებას (საუბარია ფინეთის 2017 წლის სამთავრობო კრიზისზე, რომლის დროსაც მემარჯვენე ჯგუფებმა განათლებისთვის სუბსიდიების შეკვეცა მოითხოვეს, ლ.ა.).
- მიუხედავად ფინეთის სასკოლო სისტემის ნაკლები სტრესულობისა, ყველა ბავშვს არ მოსწონს სკოლაში სიარული. მიუხედავად სკოლებში არსებული მცირე იერარქიულობისა, სკოლაში „ბულინგის“ წინააღმდეგ მიმართული ზომებისა, მაინც არსებობს სხვადასხვა სახის ზეწოლა თანატოლებისგან, რაც ქვეყანაში არსებულ მრავალ სკოლაში კვლავ პრობლემად რჩება.
- კიდევ ერთი დიდი პრობლემაა უმაღლეს სასწავლებელში სწავლის გაგრძელებისთვის არსებული წესები: სტუდენტად გახდომისათვის აუცილებელია საუნივერსიტეტო გამოცდების ჩაბარება. ეს წესები გარკვეულწილად ზღუდავს მისაღები სტუდენტების რაოდენობას. ასევე, არიან ფაკულტეტები, რომლებიც განცხადების შემომტან აბიტურიენტთა მხოლოდ ნაწილს იღებენ უმაღლეს სასწავლებელში, ფაკულტეტის წესების მიხედვით. ეს იწვევს იმას, რომ სკოლადამთავრებულ ახალგაზრდებს, მაღალი საგამოცდო მოთხოვნების გამო, ხშირად წლების განმავლობაში უწევთ ლოდინი სტუდენტობამდე. იყო საუბარი უნივერსიტეტში მისაღები გამოცდების ნაცვლად, შემოღებულიყო სასკოლო გამოცდების შედეგებზე დამყარებული სიტემა, მაგრამ უნივერსიტეტებმა უარი თქვეს, რადგან სურთ შეინარჩუნონ უნივერსიტეტისთვის სტუდენტთა შერჩევის არსებული წესები.
ქრისტიან ფაგერლუნდი, 17 წლის სკოლის მოსწავლე ფინეთიდან
ჩვენთან, ფინეთში, არ არის კერძო სკოლები, გარდა რამდენიმე გამონაკლისისა. იმ რამდენიმე სკოლაშიც კი, კანონით აკრძალულია მოსწავლეთათვის სწავლის საფასურის გამორთმევა. სწავლა უფასო უნდა იყოს ყველასთვის. ზოგადად, გამოდის, რომ ყველა ბავშვი საჯარო სკოლაში დადის. დაწყებით და საშუალო საფეხურის სკოლებში ყველაფერი უფასოა – მოსწავლე არაფერს იხდის წიგნებში, საკვებში თუ სკოლამდე ტრანსპორტირებაში, ტაქსის ჩათვლით (თუ ვინმე სკოლიდან მოშორებით ცხოვრობს). დამამთავრებელ კლასებში მოსწავლე უკვე იხდის ფულს სახელმძღვანელოებში, მაგრამ თვითონ სწავლა ისევ ყველასთვის უფასოა. ასეთი წესები ყველას თანაბრად უზრუნველყოფს განათლებით და მოსწავლის ოჯახის შემოსავლებსა და მდგომარეობას ამ მხრივ არაფერი ემუქრება.
- ყველა მასწავლებელს, რომლებიც ფინეთის სკოლაში ასწავლის, მოეთხოვება, ჰქონდეს სამაგისტრო ხარისხი უნივერსიტეტიდან – ეს მასწავლებლად გახდომის აუცილებელი პირობაა. შესაბამისად, მასწავლებლები მართლაც ძალიან განათლებული ხალხია. მათ ზუსტად იციან, რას აკეთებენ და როგორ ასწავლონ. მასწავლებლები პატივისცემით ექცევიან მოსწავლეებს და ქედმაღლობა ამ სივრცეში გამორიცხულია. ისინი არ თრგუნავენ ბავშვებს და ასწავლიან მათ შეკითხვების დასმას, მოვლენებისადმი კრიტიკულ დამოკიდებულებას.
- მასწავლებლები არ არიან ძალიან მომთხოვნი მოსწავლეებისათვის. დაწყებით კლასებში დღე შეიძლება 5-საათიანი იყოს. საშუალო საფეხურის სკოლაში – 6 საათი. მასწავლებლები აძლევენ ბავშვებს საშინაო დავალებებს, მაგრამ მათ შესრულებას არ სჭირდება დიდი დრო. მე, როგორც საშუალოზე კარგი მოსწრების მოსწავლეს, დავალების გასაკეთებლად წუთები მჭირდებოდა ხოლმე. შესაბამისად, მოსწავლეს ყოველთვის რჩება საკმარისი დრო თავისი ჰობისა თუ სხვა ინტერესებისათვის.
- თუ მოსწავლეს რომელიმე საგნის ათვისება უძნელდება, მას სკოლა ყველანაირ დახმარებას სთავაზობს. მასწავლებელი ყოველთვის მზად არის, დაეხმაროს ბავშვს მისთვის ძნელი მასალის გაგება-ათვისებაში. ამ დროს, დროში შეზღუდვა არ არსებობს.
- მოსწავლეებს აზრის გამოხატვის სრული თავისუფლება აქვთ. ამერიკული სკოლებისგან განსხვავებით (რაც გამიგონია ჩემი უცხოელი მეგობრებისგან), მოსწავლე არასდროს მიიღებს ცუდ ნიშანს თხზულებაში, რადგან ყველას აზრი და დამოკიდებულება საკითხისადმი, ფასეულია და შეიძლება მთლიანად განსხვავდებოდეს მასწავლებლის მოსაზრებებისგან.
- განათლების სტანდარტები ყოველთვის განახლებულია და ხორციელდება ყველა საჭირო და დროული ცვლილება. ინფორმაციაც ყოველთვის ახალია და გამორიცხულია ძველი (ვთქვათ, 80-იანი წლების) წიგნებით სწავლება.
ეს გახლავთ, ჩემი აზრით, ის რამდენიმე მთავარი თავისებურება, რომლებიც ფინეთის განათლების სისტემას ახასიათებს და მსოფლიოში მის წამყვან მდგომარეობას განაპირობებს.
(პირველი ნაწილის დასასრული)
მასალა მოამზადა ლევან ალფაიძემ
