განმავითარებელი შეფასების სტრატეგიებია:
- სასწავლო მიზნებისა და წარმატების კრიტერიუმების ცხადად ჩამოყალიბება, გაზიარება და გააზრება მოსწავლეებთან ერთად;
- ეფექტური საკლასო დისკუსიების, შეკითხვების, აქტივობებისა და დავალებების აგება, რომლებიც საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, გამოამჟღავნონ და მკაფიოდ წარმოაჩინონ ფაქტები სწავლის შესახებ;
- მოსწავლეებისთვის ისეთი უკუკავშირის მიწოდება, რომელიც ხელს შეუწყობს მათ წინსვლას;
- საკუთარ სწავლაზე მოსწავლეთა პასუხისმგებლობის გაზრდა;
- მოსწავლეთა გააქტიურება, რომ ერთმანეთისთვის სასწავლო რესურსის როლი შეასრულონ.
მასწავლებელი მოსწავლეებს უნდა აწვდიდეს ცხად, აღწერით, კრიტერიუმებზე დაფუძნებულ უკუკავშირს, რომელიც მათ მკაფიოდ აუხსნის:
- “სად” არიან ისინი ამჟამად განვითარების საკუთარ ტრაექტორიაზე;
- რით განსხვავდება მასწავლებლის მიერ მიცემულ დავალებებზე მათი პასუხები დასახულ მიზნებში ნაგულისხმები (სანიმუშო) პასუხებისგან;
- როგორ შეიძლება წაიწიონ წინ, დასახული მიზნისკენ.
მასწავლებლის მიერ მოსწავლისთვის მიწოდებული უკუკავშირი უნდა იყოს დროული, კონკრეტული, საკმაოდ დეტალური და მოიცავდეს რეკომენდაციებსაც იმის თაობაზე, როგორ წაიწიოს წინ, მიზნისკენ, მოსწავლემ, როგორ “ისწავლოს სწავლა”. მოსწავლეები გაცილებით მეტ სარგებლობას მიიღებენ უკუკავშირისგან, თუ იგი ფოკუსირებული იქნება დავალებაზე და არა ნიშნებზე ან ქულებზე; ახსნის, რატომ არის მართებული ან მცდარი ესა თუ ის დებულება ან მოქმედება; დაკავშირებული იქნება სწავლის მიზნებთან, ცხადად წარმოაჩენს, რა არის უკვე მიღწეული და რა – ჯერ კიდევ მიუღწეველი; მოიცავს სპეციფიკურ სტრატეგიებს შედეგების გასაუმჯობესებლად.
განმავითარებელი შეფასების განხორციელებისთვის საჭიროა შესაფერისი აქტივობების შერჩევა ან შექმნა. ცხრილში წარმოდგენილია ის აქტივობები თუ დავალებები, რომლებიც ფართოდ გამოიყენება პრაქტიკაში საკლასო შეფასების მიზნით.
დავალებათა ნიმუშები:
- დავალება დაკავშირებაზე – მარცხენა სვეტის ყოველი რიცხვი ისრით დააკავშირეთ მარჯვენა სვეტში მოთავსებულ იმ სიტყვასთან, რომელიც შერჩეული რიცხვის თვისებას გამოხატავს:
| 12 | იყოფა 5-ზე
|
| 7
|
ლუწია |
| 15 | კენტია
|
- ნახატის/სქემის დაჭდევება/დასათაურება – დააწერეთ მრავალკუთხედის ისრით მითითებულ ელემენტებს თავისი სახელები:
- ექსპერიმენტი – მასწავლებელი აკვირდება, როგორ მოქმედებს მოსწავლე (მაგალითად, “მიუკერძოებლად” აგდებს მონეტას და სწორად ავსებს შესაბამის ცხრილს) მონეტის მრავალჯერადი აგდების ექსპერიმენტში, რათა გამოთვალოს “გერბის” მოსვლის სიხშირე.
- გაზომვა – მასწავლებელი აკვირდება, როგორ მოქმედებს მოსწავლე (სახაზავის “ნულოვან” დანაყოფს შეუთავსებს გასაზომი საგნის ერთ ბოლოს და აფიქსირებს სახაზავზე საგნის მეორე ბოლოს შესაბამის რიცხვს, როგორც გაზომვის შედეგს), რათა გამოთვალოს მართკუთხა საგნის პერიმეტრი. ქვემოთ მოყვანილია ცხრილი მოსწავლეებზე დაკვირვების შედეგების აღრიცხვისთვის.
გაზომვის შესრულებაზე დაკვირვების შედეგების აღრიცხვის ცხრილი
0 = წარუმატებელი მცდელობა
+ = წარმატებული მცდელობა
- ინტერვიუ მოსწავლესთან – მასწავლებელი მართავს მოკლე ინტერვიუს მოსწავლესთან ან მოსწავლეთა მცირე ჯგუფთან ბრტყელი გეომეტრიული ფიგურების მოდელების საშუალებით, რათა გაარკვიოს, რა იციან მოსწავლეებმა კუთხეების შესახებ (ტოლობა, მეტნაკლებობა, მახვილი-ბლაგვი-მართი).
უფრო დაწვრილებით შევჩერდეთ სადიაგნოსტიკო ინტერვიუს არსსა და მისი ჩატარების პროცედურაზე.
ინტერვიუ არის მასწავლებლის პირისპირ საუბარი ბავშვთან იმისთვის, რომ უკეთ გაიგოს, რას ფიქრობს ის რომელიმე კერძო საკითხის შესახებ, რა ხერხებს იყენებს ამოცანების ამოხსნისას ან რა დამოკიდებულება აქვს სასწავლო მასალის მიმართ. ინტერვიუ შეიძლება გაგრძელდეს სულ 5-10 წუთი.
ინტერვიუს აქვს ისეთი ინფორმაციის გამომჟღავნების პოტენციალი, რომელსაც მასწავლებელი სხვა გზით ვერ მიიღებს. ინტერვიუ კლასში მხოლოდ რამდენიმე ბავშვს უნდა ჩაუტარდეს და არა ყველას. მასწავლებელმა გაკვეთილზეც კი შეიძლება გამართოს ინტერვიუ რომელიმე მოსწავლესთან, სანამ სხვები დავალებაზე მუშაობენ.
ყველაზე ცხადი მიზეზი ინტერვიუს ჩასატარებლად ის არის, რომ მასწავლებელს სჭირდება მეტი ინფორმაცია ბავშვის შესახებ – მაგალითად, როგორ აგებს იგი მათემატიკურ ცნებას ან როგორ ასრულებს მათემატიკურ პროცედურას. მეორე მიზანი იმ ინფორმაციის მოძიებაა, რომელიც მასწავლებელს სწავლების ხერხებისა და საშუალებების შერჩევაში ან სწავლების მეთოდების ეფექტიანობის შეფასებაში დაეხმარება. მაგალითად, მასწავლებელისთვის არსებითია იმაში დარწმუნება, რომ მოსწავლე მექანიკურად კი არ ასრულებს სავარჯიშოებს წილადებზე, არამედ კარგად ესმის წილადების ტოლობა. ნათელია, რომ მასწავლებლის საკორექციო მუშაობა ბავშვთან გაცილებით წარმატებული იქნება, თუ მას ბავშვის პრობლემების რაობასთან ერთად მათი მიზეზებიც ეცოდინება.
ინტერვიუს დაგეგმვა
არ არსებობს საყოველთაო რეცეპტი ინტერვიუს დაგეგმვისთვის. მასწავლებლის მოხერხებულობა წარმატებული ინტერვიუს გასაღებია. მიუხედავად ამისა, ინტერვიუს დაწყებამდე მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს მისი ზოგადი გეგმა, აგრეთვე ძირითადი შეკითხვები და ინტერვიუს ჩასატარებლად საჭირო მასალები.
მასწავლებელმა ინტერვიუ უნდა დაიწყოს ადვილი შეკითხვით ან ისეთი შეკითხვით, რომელსაც ბავშვი სავარაუდოდ უპასუხებს – მაგალითად, რომელიმე პროცედურის (ვთქვათ, რიცხვების შეკრების ან შედარების) შესრულება. როცა ბავშვი დაასრულებს, სთხოვეთ ნამუშევრის განმარტება: “როგორ აუხსნიდი ამას შენს უმცროს მეგობარს?”; “ეს აქ რატომ წერია (მიუთითეთ საინტერესო ადგილზე მის ჩანაწერში)?”; “მითხარი, ასე რატომ გამოიყვანე?” მერე შეიძლება შესთავაზოთ მსგავსი, მაგრამ განსხვავებული მახასიათებლების შემცველი სავარჯიშოს შესრულება, მაგალითად, მას შემდეგ, რაც მოსწავლე გამოთვლის 372-54-ს, სცადოს 403-37-ის გამოთვლა.
ინტერვიუს მომდევნო ფაზაში შეიძლება მოდელებისა და ნახატების გამოყენება, რათა ბავშვმა წარმოაჩინოს, ესმის თუ არა შესრულებული ამოცანის არსი. შეიძლება სათამაშო კუბების, კენჭებისა თუ ჩხირების, რიცხვითი ღერძის, უჯრებიანი ფურცლის და თვალსაჩინოების სხვა საშუალებების გამოყენებაც. მასწავლებელმა უნდა გაუძლოს ცდუნებას და არ ჩაერიოს, არ უკარნახოს მოსწავლეს. მან მხოლოდ უნდა უსმინოს და უყუროს, როგორ მუშაობს ბავშვი.
ამის შემდეგ მასწავლებელმა უნდა გამოიკვლიოს კავშირი მოსწავლის ნაწერსა და მოდელით შესრულებულ მოქმედებებს შორის. ბევრი ბავშვი ერთსა და იმავე სავარჯიშოს ასრულებს და განსხვავებულ პასუხებს იღებს. ანიჭებს იგი ამას რაიმე მნიშვნელობას თუ არა? როგორ ხსნის იგი ამ შეუსაბამობას? შეუძლია მოსწავლეს მოდელზე შესრულებული მოქმედებების დაკავშირება თავის ნაწერთან?
ინტერვიუს სხვაგვარად დაწყებაც შეიძლება: მოსწავლეს ვთხოვოთ ტექსტური ამოცანის ან გამოთვლითი დავალების პასუხის რაოდენობრივი შეფასება. მან ეს ზეპირი გამოთვლების საშუალებით უნდა გააკეთოს ან, უბრალოდ, ვარაუდი გამოთქვას. მასწავლებლის მიზანია არა სწავლება ინტერვიუს საშუალებით, არამედ მოსწავლის ცოდნისა და უნარიანობის დადგენა მოცემულ ეტაპზე.
მასწავლებლისთვის განკუთვნილი რეკომენდაციები ეფექტური ინტერვიუს ჩასატარებლად
- მიიღეთ ბავშვის ნათქვამი ნეიტრალურად. ღიმილი, თავის დაქნევა და სხვა ამგვარი მოქმედებები ბავშვს აფიქრებინებს, რომ იგი სწორად პასუხობს ან პირიქით, ცდება.
- თავი არიდეთ მოსწავლის გზამკვლევის როლს. კითხვები: “დარწმუნებული ხარ?”; “ერთხელ კიდევ დაუფიქრდი!”; “ერთი წუთით! ამას გულისხმობდი?” – ბავშვს მიანიშნებს, რომ მას შეცდომა მოუვიდა და პასუხის შეცვლისკენ უბიძგებს. ამან, შესაძლოა, შენიღბოს მისი რეალური ჩანაფიქრი. წინ გაძღოლის ეფექტს შეიცავს აგრეთვე ადვილი კითხვების სერია, რომელსაც სწორი პასუხისკენ მიჰყავს ბავშვი. ეს უკვე სწავლებაა და არა ინტერვიუ.
- ჩუმად დაელოდეთ ბავშვის პასუხს. ადროვეთ მოსწავლეს, სანამ ახალ შეკითხვას დაუსვამდეთ. მას შემდეგ, რაც იგი გიპასუხებთ, კვლავ შეიცადეთ – ეს პაუზა უფრო მნიშვნელოვანია, რადგან იგი წაახალისებს ბავშვს, გადაამუშაოს საწყისი მოსაზრება, უფრო მეტი ინფორმაცია მოგაწოდოთ. თუნდაც მოსწავლემ სწორად გიპასუხოთ, მაინც შეყოვნდით. ეს იმის მოსაფიქრებელ დროსაც მოგცემთ, საით წარმართოთ ინტერვიუ შემდგომ. თქვენი პაუზა მაინც არასდროს იქნება ისეთი ხანგრძლივი, როგორიც თავად გეჩვენებათ.
- არ შეაწყვეტინოთ მოსწავლეს პასუხი. დაე, მისმა აზრებმა თავისუფლად “იდინონ”. წაახალისეთ ბავშვი, “საკუთარ ენაზე” ისაუბროს ან წეროს ისე, როგორც თვითონ მოეპრიანება – ენობრივი შესწორებანი მოსწავლეს აზროვნებაში ხელს შეუშლის და ფიქრთა ნაკადს გააწყვეტინებს.
- დავალებების მისაცემად უპირატესად გამოიყენეთ ბრძანებები და არა კითხვები. უთხარით: “მიჩვენე!”, “მითხარი!”, “გააკეთე!”, “შეეცადე!” – და არა “შეგიძლია?”, “იქნებ მოახერხო?”. დასმული კითხვის პასუხად ბავშვმა შესაძლოა უბრალოდ გიპასუხოთ “არა” და ინფორმაციის გარეშე დაგტოვოთ.
- თავი არიდეთ ბავშვის მოსაზრების მართებულობის დადასტურებას. მოსწავლეები თავიანთ მოსაზრებას ხშირად დაურთავენ შეკითხვას: “ხომ სწორია?”. ამის პასუხად მიზანშეწონილია ნეიტრალური “მაგარია”, განურჩევლად იმისა, მართებულია ბავშვის პასუხი თუ არა.
