გასულ ათწლეულებში აშშ-ში შესამჩნევი გახდა პროგრესი საბაზო სამოქალაქო თავისუფლებების კუთხით. აფროამერიკელების, ქალების, ჰომოსექსუალებისა და უნარშეზღუდული მოქალაქეების უფლებები გაფართოვდა. ეს ნაწილობრივ სამოქალაქო უფლებების დამცველ საზოგადოებათა დაუღალავი შრომისა და აქტიურობის შედეგია. უამრავი ადამიანი დასახელებული საზოგადოებრივი ჯგუფებიდან აქტიურად მოითხოვდა საკუთარი უფლებების დაცვას და რეალურ ცხოვრებაში მათ დანერგვას. მაგრამ მოხდა ისე, რომ ამ პერიოდში ბავშვთა უფლებები შეიზღუდა.
სამოქალაქო უფლებები ამერიკული პოლიტიკური იდეოლოგიის ქვაკუთხედია.
ჩვენი როგორც დემოკრატიული საზოგადოების პროგრესი იზომება ადამიანის უფლებათა იმ გარანტიებით, რომლებიც ადამიანების სხვადასხვა კატეგორიას ეძლევა სახელმწიფოსა და საზოგადოების მიერ.
აშშ-ს დამოუკიდებლობის დეკლარაციაში თომას ჯეფერსონმა განაცხადა, რომ ადამიანისთვის განუყოფელია სიცოცხლის, თავისუფლებისა და ბედნიერებისკენ სწრაფვის უფლებები.
აშშ-ს კონსტიტუციის უფლებათა ბილი შეიქმნა ისეთი საბაზისო უფლებების დასაცავად, როგორებიცაა სიტყვის, პრესის და შეკრების თვაისუფლებები. კონსტიტუციის მე-5 შესწორებაში განცხადებულია, რომ „დაუშვებელია სიცოცხლის, თავისუფლების ან ქონების ხელყოფა სათანადო სამართლებრივი პროცედურის გარეშე“.
არც კონსტიტუციაში და არც რომელიმე ჩემთვის ნაცნობ კანონში არ არის განცხადებული, რომ ბავშვი არ არის პიროვნება.
მიუხედავად ამისა, ბავშვებს მუდმივად ეზღუდებათ თავისუფლებები სათანადო სამართლებრივი პროცედურის გარეშე.
შეიძლება ითქვას, რომ დღეს ბავშვების თავისუფლებები უფრო შეზღუდულია, ვიდრე სამოცი წლის წინ ან ჩვენი მშობლების ბავშვობის წლებში.
განურჩევლად წარმოშობისა, ყველა ბავშვი განიცდის ამ თავისუფლებების შეზღუდვას.
როგორც ჩემს ადრინდელ წერილებში აღვნიშნავდი (Gray, 2011; 2013), დღევანდელ ბავშვებში რეკორდულ დონეზეა შფოთვა, დეპრესია და თვითმკვლელობისადმი მიდრეკილებაც კი.
ზოგადი დეპრესიული აშლილობის (ინგლ. Major Depressive Disorder) და შფოთვის ტიპის ფსიქოლოგიური დარღვევების მაჩვენებლები, სტანდარტიზებული კლინიკური შეფასებების თანახმად, 8-ჯერ (!) აღემატება იმავე მაჩვენებლს 1950-იან წლებში.
ასევე შემაშფოთებელია სასკოლო ასაკის ბავშვების თვითმკვლელობის დონე, რომელიც 6-ჯერ უფრო მაღალია, ვიდრე მე-20 საუკუნის 1950-იან წლებში!
სერიოზული მენტალური აშლილობების სტატისტიკის მატება ბავშვების თავისუფლების შემცირების პირდაპირპროპორციულია. სავარაუდოდ, უკვე არსებობს მყარი არგუმენტები იმისა, რომ პირველის მატება მეორის შემცირების შედეგია.
მიზეზების ორი კატეგორია, რომლებიც ბავშვთა თავისუფლების შეზღუდვას იწვევს
ათწლეულების განმავლობაში საზოგადოებაში მიმდინარე ცვლილებებმა გამოიწვია ის, რომ ბავშვების თავისუფლება შემცირდა, მაგრამ მთავარი შეზღუდვები ორ კატეგორიას შეეხო.
პირველი კატეგორია პირდაპირ კავშირშია სასკოლო სწავლებასთან.
აშკარაა, რომ სავალდებული სასკოლო სწავლება (რაც, ფაქტობრივად, დაძალებით სწავლებას ნიშნავს) ბავშვის თავისუფლებაზე შეტევაა. ბავშვებს მოეთხოვებათ სკოლაში სიარული, ხოლო სკოლაში ისინი თავისუფლები არ არიან.
ფაქტობრივად, ბავშვებს უფრო მეტად ეზღუდებათ სკოლებში თავისუფლება, ვოდრე ბოროტმოქმედებს ციხეებში.
მათ მუდმივად მიუთითებენ, სად იყვნენ და რა აკეთონ ამა თუ იმ მომენტში; სიტყვისა და შეკრების თავისუფლება მათთვის აშკარად შეზღუდულია და მეტიც – ისჯება; მათ არ ეთქმით სიტყვა სკოლის წესების შესახებ და როდესაც წესების დარღვევაში ადანაშაულებენ, შეუძლებელია მათი ბრალეულობის ან უდანაშაულობის დადგენა. ასევე არ არის განსაზღვრული მოსალოდნელი სასჯელი.
სკოლები ყოველთვის ასე მუშაობდნენ, მაგრამ დღეს მდგომარეობა უარესია, ვიდრე წინათ, რადგან დღეს ადმინისტრირება მეტია და უფრო ამკრძალავი კუთხით არის წარმოდგენილი.
მოვიყვან დღევანდელ სკოლებში ამ ცვლილებების რამდენიმე მაგალითს:
სასწავლო წელი გახანგრძლივდა – დღეს ის 5 კვირით მეტია, ვიდრე 1950 წელს.
სასკოლო დღეც უფრო გრძელი გახდა – ამჟამად სკოლაში ბავშვები თითქმის 7 საათს ატარებენ, მაშინ როდესაც 50-60-იან წლებში ეს დრო არ აღემატებოდა 5-6 საათს.
შესვენებისა და სადილის/ლანჩის პერიოდები შემცირდა – როგორც დროის, ისე თავისუფლების ხარისხის კუთხით.
1950-იან წლებში დაწყებითი სკოლებისთვის ჩვეულებრივი რამ იყო ორი ნახევარსაათიანი შესვენება და სადილისთვის გამოყოფილი სრული საათი, რომლის განმავლობაშიც ბავშვებს შეეძლოთ, სურვილისამებრ ეთამაშათ.
დღეს დაწყებით სკოლებში შესვენები ან არ არის, ან მხოლოდ 15 წუთი გრძელდება. მშობლებისგან გამიგონია, რომ არსებობს სკოლები, სადაც ლანჩის/სადილის შესვენება მხოლოდ 20-წუთიანია და ბავშვებს ამ დროს საუბარიც კი ეკრძალებათ, რომ არაფერი ვთქვათ გარეთ გასვლასა და თამაშზე. ასევე მოიმატა საშინაო დავალების მოცულობამაც.
ბავშვებს დაწყებით კლასებშიც კი აძლევენ საშინაო დავალებას, რომლის შესრულებაც, მათი აზრით, მშობლებმა უნდა უზრუნველყონ – გამოდის, რომ ბავშვი სკოლის შემდეგაც არ არის თავისუფალი.
მშობლები ხშირად მეუბნებიან, რომ მათი შვილების სასკოლო ცხოვრება ძალიან ჰგავს ზრდასრული მოქალაქის სამუშაოს, მაგრამ ეს არ არის სიმართლე. ეს უფრო თავის მოტყუებაა.
სამსახური ზოგიერთი მოზრდილისთვის შეიძლება ციხედ გადაიქცეს, დღევანდელი სკოლა კი ყველასთვის ციხეა! ზრდასრულ მოქალაქეს კანონი არ ავალდებულებს, იმუშაოს. მას ნებისმიერ დროს შეუძლია წამოვიდეს სამსახურიდან. მოზრიდილთათვის მათი ნების საწინააღმდეგო შრომის დავალდებულება უკანონო ქმედებაა და მას მონობა ჰქვია.
მე არ ვიცნობ არც ერთ ზრდასრულ ადამიანს, რომელიც დათანხმდებოდა ისეთ მჭიდრო მიკრომენეჯმენტს, როგორც ჩვენ შვილებს უწევთ სკოლებში; წარმოიდგინეთ სამსხური, სადაც გეკრძალებათ თანამშრომლებთან საუბარი, უნებართვოდ არ შეგიძლიათ სამუშაო ადგილის დატოვება და სადაც მუდმივად გაკვირდებიან, მუდმივად გიტარებენ გამოცდებს თანამშრომლების თანდასწრებით და ეს პროცესი თითქოს განგებ თქვენს შესარცხვენად არის მოგონილი.
დაახლოებით ას ათი წლის წინ აიკრძალა ბავშვთა სრული განაკვეთით შრომა, რადგან ეს მათთვის საზიანოდ იქნა მიჩნეული.
დღეს კი, იმ დროის გათვალისწინებით, რომელსაც ბავშვები სკოლაში ატარებენ, სასკოლო განათლება გადაიქცა სრულგანაკვეთიან სამუშაოდ, ხოლო თავისი სირთულით ალბათ სრულგანაკვეთიან სამუშაოზე უფრო რთულ ამოცანად, რომლის შესრულებასაც არცერთი ზრდასრული ადამიანი არ დათანხმდებოდა.
ბავშვების თავისუფლების შემზღუდველი კიდევ ერთი ფაქტორია სკოლის გარეთ მათთვის დაწესებული რეგულაციები.
1920-1930-იან წლებში, როდესაც ჩემი მშობლები იყვნენ ბავშვები, 1950-იანებში, როდესაც თავად გახლდით ბავშვი და 1970-იანებშიც კი, ჩემი შვილის პატარაობისას, ბავშვები უამრავ დროს ატარებდნენ გარეთ, ეზოში თუ ბაღში, სადაც ისინი თამაშობდნენ და იკვლევდნენ გარემოს მეგობრებთან ერთად, მშობლებისა და სხვა მოზრდილების გარეშე.
ამ ტიპის თამაშის დროს ბავშვები სწავლობდნენ და პრაქტიკაში ახორციელებდნენ ცხოვრებისთვის მნიშვნელოვან უნარებს, რომლებსაც სკოლაში ვერ შეიძენ.
ბავშვები სწავლობდნენ, როგორ წარემართათ აქტივობა იმ დღეს, როგორ გადაეჭრათ პრობლემები, რომლებსაც გზადაგზა შეეჯახებოდნენ, იჩენდნენ მეგობრებს, პასუხს სცემდნენ მოძალადე ბავშვებს და მართავდნენ თავიანთ ემოციებს.
სხვაგვარად თუ ვიტყვით, ისინი თავიანთ ცხოვრებაზე იმ მომენტში თვითონვე იღებდნენ პასუხისმგებლობას. ამ პროცესში ისინი იმ უნარებს იძენდნენ და ივითარებდნენ, რომლებიც მათ თავდაჯერებას და ემოციურ მდგრადობას სძენდა. ეს კი საიმედო დაცვაა დეპრესიის, შფოთვისა და სუიციდალური მიდრეკილებებისგან.
დღეს კი გამოდის, რომ ბავშვებს ფაქტობრივად ავუკრძალეთ საჯარო ადგილებში ყოფნა.
ბევრი მშობელი უბრალოდ არ უშვებს ბავშვებს ეზოში მოზრდილთა მეთვალყურეობის გარეშე, ხოლო მას, ვინც ბავშვებს ეზოში თამაშის უფლება მისცა, ზოგიერთ შემთხვევაში სისხლის სამართლის მუხლით მოუწია პასუხისგება ბავშვებისადმი უყურადღებობის გამო.
ეზოებიდან ბავშვების გაქრობას ჩვენ ახალი ტექნოლოგიების მაცდურ ბუნებას ვუკავშირებთ, მაგრამ სამეცნიერო კვლევებმა აჩვენა რომ, ბავშვები სიამოვნებით გაატარებდნენ მეტ დროს გარეთ, მეგობრებთან ერთად, თუ მათ ამის უფლებას მისცემენ (იხ.Boyd, 2014; Gray, 2013).
აი, დაახლოებით ასე გამოიყურება ბავშვების მდგომარეობა ჩვენს საზოგადოებაში. მათ ადრინდელზე გაცილებით მეტი დროის გატარება უწევთ სკოლის „ციხეში“, ხოლო როდესაც სკოლისგან თავისუფალ დროს შინაპატიმრობაში არიან.
არასდროს, გარდა მონათმფლობელობისა და ბავშვთა ინტენსიური შრომის პერიოდებისა, ბავშვები არ ყოფილან ისეთი არათავისუფალნი, როგორიც დღეს.
რატომ არ ვრეაგირებთ ბავშვებისთვის თავისუფლებების შეზღუდვაზე?
რატომ არ გამოვდივართ პროტესტის ნიშნად ქუჩებში, ლოზუნგით „თავისუფლება ბავშვებს!“?
რატომ არ ვწერთ და ვარიგებთ პეტიციებს ბავშვების თავისუფლების მოთხოვნით იმ პოლიტიკოსებისგან, რომლებსაც ჩვენი ხმები ჭირდებათ?
რატომ ვაძლევთ სახლმწიფოს უფლებას, ასე შეზღუდოს ბავშვების თავისუფლება, როდესაც ნათლად ვხედავთ, როგორ იტანჯებიან ბავშვები ამ შეზღუდვებით?
ალბათ არა იმიტომ, რომ ბავშვები არ გვიყვარს. ადამიანების უმეტესობას ძალიან უყვარს ბავშვები. ვფიქრობ, ყველაფრის თავიდათავი უცოდინრობაა.
