მაიკლ ფულანი (Michael Fullan) არის კანადის ონტარიოს პროვინციის ქ. ტორონტოს უნივერსიტეტის განათლების სფეროში კვლევათა ინსტიტუტის ემერიტუსი პროფესორი. ამჟამად ის, როგორც განათლების საგანგებო მრჩეველი, ემსახურება ონტარიოს პროვინციის პრემიერს. აღიარებულია მსოფლიო დონის სპეციალისტად ორგანიზაციული ცვლილებების სფეროში. ჩართულია მთელ მსოფლიოში მიმდინარე სასწავლო, საკონსულტაციო და შეფასების ცვლილებათა პროექტებში.
ტექნოლოგიები პედაგოგიკის ნაცვლად
პირველი ნოუთბუქის გაჩენისთანავე შეჯიბრება ტექნოლოგიებსა და პედაგოგიკას შორის ტექნოლოგიების სასარგებლოდ დამთავრდა: ისინი უმჯობესდება, რასაც ვერ ვიტყვით სწავლების ხარისხზე. წარმოდგენა, რომ ყველა მოსწავლე, რომელსაც ექნება კომპიუტერი, უფრო ჭკვიანი თუ არა, უფრო ერუდირებული მაინც გახდება, უსაფუძვლოა.
თანამედროვე ტექნოლოგიების წარმოუდგენელმა შესაძლებლობებმა იქამდე მიგვიყვანა, რომ მრავალ ჩვენგანს ისინი ცოდნის ამოუწურავ წყაროდ მიაჩნია. „ელექტრონული სწავლების ფართო გამოყენებით ამერიკა დღესვე შეძლებს გაამყაროს თითოეული მოსწავლის ცოდნა სწავლაში”. ეს გადაჭარბებული მოლოდინია. სწორი პედაგოგიური მიდგომების გარეშე ისინი ამას ვერ შეძლებენ. სწავლების პროცესის მნიშვნელობას აღიარებენ, მაგრამ მცდარი ბერკეტი – ტექნოლოგიების გადაჭარბებული გამოყენება – უფრო მიმზიდველი ჩანს.
საბედნიეროდ, არის ნიშნები და ერთგვარი დინამიკაც, რომელიც გვიჩვენებს, რომ პედაგოგიკა ცდილობს, რეფორმებში მამოძრავებელი ძალის ადგილი დაიკავოს. ამას მოწმობს ამერიკაში განათლების სფეროში მიღებული დოკუმენტი – „სწავლება ტექნოლოგიის ბაზაზე”. მისი მთავარი იდეა ის არის, რომ ტექნოლოგიებში ჩაიდოს სწავლების სწორი სტრატეგიები. ჩვენ დღეს სწორედ ამაზე ვმუშაობთ. განათლების სფეროში თანამედროვე პოლიტიკის მიზანია, ტექნოლოგია სწავლების სამსახურში ჩადგეს, მაგრამ ამ ამოცანის შესრულების საშუალებები შეიძლება მცდარ ბერკეტად დაგვიბრუნდეს.
არც ერთი წარმატებული ქვეყანა არ იქნებოდა ასეთი, წინა პლანზე ტექნოლოგიები რომ დაეყენებინა. თუ ჩვენ პედაგოგიკა და სწავლება არ ვაქციეთ მამოძრავებელ ძალად, ტექნოლოგიები სწავლების არსიდან გადაგვახვევინებს, ციფრული სამყარო კი, რომელშიც ბავშვი ჩაეფლობა, საერთოდ მოსწყდება სკოლას. როგორც კვლევები გვიჩვენებს, სახლში კომპიუტერის ხშირი გამოყენება ისეთი არ არის, როგორც სკოლაში; მას უმეტესად ინტერნეტში შესასვლელად და გასართობად იყენებენ. კომპიუტერის გამოყენება განათლებისა და სკოლის მასალის ღრმა შესწავლისთვის მცირდება.
თუ პედაგოგები ჩართული იქნებიან სწავლების პროცესში, ისინი მოსწავლეებთან ერთად შეძლებენ უკეთ განსაზღვრონ, როგორ გამოიყენონ სწავლაში ახალი ტექნოლოგიები. ტექნოლოგიები ვერ იქნება ათვლის წერტილი სისტემის რეფორმირებისას, მაგრამ შეიძლება გახდეს ამ პროცესის ძლიერი ამაჩქარებელი, თუ სკოლის სისტემის რეფორმირებაში სწავლების პოტენციალს, კვალიფიციურ და მოტივირებულ მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს ავამოქმედებთ. როგორც კი ეს ტურბინა – „სწავლება – ციფრული ტექნოლოგიები” ჩაირთვება, მოსწავლეები შეუქმნიან მოტივაციას მასწავლებლებს, ისინი კი, თავის მხრივ – მოსწავლეებს. ეს ახალი სამუშაოა, რომელიც აუცილებელი გახდა, რათა გადაილახოს ტენდენცია, რომლის დროსაც ტექნოლოგია პედაგოგიკის წინ გარბის.
კარგი სიახლეა ის, რომ ტექნოლოგიის განვითარება თავისი გზით მიდის. ის უფრო მძლავრი, იაფი და ხელმისაწვდომი ხდება. მუშაობა, სწავლა და სწავლება იქნება მამოძრავებელი ძალა, ასე რომ, ჩვენ შევძლებთ გავხედნოთ „ტექნოლოგიური ტალღა”, ნაცვლად იმისა, რომ მძლავრ, მაგრამ უმიზნო მოვლენებს დავნებდეთ.
ფრაგმენტულობა სისტემურობის ნაცვლად
ტენდენცია, ფოკუსირდნენ ერთეულ და არა სისტემურ გადაწყვეტილებებზე, სრულ თანხმობაშია ინდივიდუალიზმის კულტურულ ტრადიციებთან. მაგალითად, ამერიკაში, წესისამებრ, პრობლემას ნაწილებად ყოფენ, ამიტომ ის უკვე აღარ არის სისტემური. პრობლემა ღრმავდება, თუ მისი გადაჭრა დავიწყეთ იმ ფრაგმენტიდან, რომლიდანაც დაწყება არ ეგებოდა. სტანდარტები სადღაც აქ არის, შეფასება – სადღაც იქ, სტიმულირება და წახალისება კი სულ სხვა ყუთშია: ის, რაც უნდა განხილულიყო როგორც სისტემა, არ ერთიანდება და ამიტომ არ ფუნქციობს სისტემურად. ქვეყნები, რომლებიც არ იყენებენ სისტემურ მიდგომას პრობლემის მოგვარებისას, შესაძლოა ენთუზიაზმით შეუდგნენ რეფორმის განხორციალებას და მიაღწიონ კიდეც ცალკეულ წარმატებებს, მაგრამ ისინი ვერ შეძლებენ სხვადასხვა პრობლემის გაერთიანებას მათი გადაწყვეტის პროცესში.
სისტემურობა არ ნიშნავს, რომ სხვადასხვა ელემენტი აღწერილ უნდა იქნეს ერთმანეთთან კავშირში. ეს სისტემურობაა თეორიაში. ჩვენთვის კი მნიშვნელოვანია პრაქტიკა. სისტემური სტრატეგია საჭიროებს მოთხოვნისა და თანადგომის შეხამებას თითოეული სკოლის რეფორმირების დროს. სწორედ ასე აღწევენ წარმატებას პირველი, მეორე და მესამე სწორი ბერკეტები. პოტენციალის აგება, კოლექტიური მუშაობა და პედაგოგიკა, გაძლიერებული ტექნოლოგიები ერთიანდებიან მოთხოვნებისა და თანადგომის განხორციელებისთვის, რის შედეგადაც რეფორმირების პროცესში ყველა სკოლა ერთვება. სისტემური საშუალებების ბუნებრივი დეფინიცია ასეთია: სისტემის ყველა ელემენტი დაკავშირებულია ერთმანეთთან და ჩართულია მის ყოვედღიურ ფუნქციობაში. სისტემურ სამყაროში გამოცდილებაზე დაფუძნებული სწავლება ყოველდღე მიმდინარეობს.
ქვეყნები, რომლებსაც არ აქვთ სისტემური მიდგომა, ვერ შეძლებენ რეფორმატორული ძალისხმევის ფოკუსირებას ზემოქმედების სწორი საშუალებების კომბინირებული მოქმედებით მთელ მსოფლმხედველობაზე. ქვეყნებში, სადაც სკოლის სისტემის აგებაში წარმატებას მიაღწიეს, უდავოდ არსებობს იმის გაგება, რომ ხარისხიანი განათლება ქვეყნის მომავალი კეთილდღეობის საწინდარია. ეს ქვეყნები განათლების სისტემის რეფორმირებისას იქიდან ამოდიან, რომ მასში თითოეული უნდა მონაწილეობდეს. აცნობიერებენ, რომ წარმატების საწინდარია მასწავლებლის მუშაობა, ის კი ეფექტურად იმუშავებს მხოლოდ მაშინ, როდესაც სათანადო მხარდაჭერას იღებს. ისინი ეწევიან სერიოზულ და კოორდინირებულ მუშაობას მასწავლებელთა პროფესიული უნარების გასაუმჯობესებლად, პედაგოგიურ სასწავლებლებში სწავლების საწყის ეტაპზე პროფესიაში რეკრუტირებით დაწყებული, დამთავრებული სამუშაო ადგილზე კვალიფიკაციის მუდმივი ამაღლებით, მუშაობის ხელშემწყობი პირობების შექმნით, მათ შორის – კოლექტიური მუშაობის ორგანიზებით და განათლების სფეროში კარიერის აწყობის საშუალების მიცემით სხვადასხვა ლიდერ პოზიციაზე.
თუ რეფორმის საფუძველში არ ძევს სისტემა, ცალკეული, თუნდაც მართებული, მაგრამ ფრაგმენტული მოქმედებები მუდმივად დაუპირისპირდება ერთმანეთს. ამ დროს ვერც ერთი ვერ გაიმარჯვებს, სისტემა კი მუდმივად განიცდის დანაკარგს.
ბოლოს და ბოლოს ყველა სისტემამ გააცნობიერა, რომ აუცილებელია მასწავლებლის ნდობა და პატივისცემა. ნდობა წარმოადგენს სწორი ნაბიჯების შედეგს. აშშ-სა და ავსტრალიაში პედაგოგის ნდობა ჯერ კიდევ პრობლემაა. თუ გსურთ, გაარღვიოთ უნდობლობის მოჯადოებული წრე, უნდა დაიწყოთ სხვისი პატივისცემა მანამდე, სანამ ისინი ამას დაიმსახურებენ, მერე კი ისე იმოქმედოთ, რომ შექმნათ კომპეტენცია და ნდობა. როდესაც ფინეთი და სინგაპური 40 წლის წინ რეფორმას იწყებდნენ, მათ არ ჰქონდათ ასეთი პროფესია – ნდობის ლიცენზია, მაგრამ მიზნად დაისახეს ასეთი სისტემის აშენება. ეს არის მთავარი სისტემის რეფორმირებისას.
სისტემურ მიდგომას საბოლოოდ მივყავართ არსებითად უკეთესი ანგარიშვალდებულების შექმნამდე (მათ შორის – მასწავლებლების წრეშიც), ვიდრე საჯარო ანგარიშვალდებულების პროცედურებით მივიღებდით. ეს, რასაკვირველია, არ მოხდება დღეს და ხვალ, მაგრამ, თუ გამოვიყენეთ სწორი ბერკეტების კომბინაცია, მიიღწევა გონივრულ ვადაში – ხუთ-ექვს წელიწადში. დროა, სტრატეგიები კარდინალურად შეიცვალოს.
დასკვნა
ჩვენი მთავარი მიზანია, პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიმღები ადამიანები დავარწმუნოთ, თქვან მცდარ ბერკეტებზე, რომლებიც თავისი არსით კონტრპროდუქტიულია. ჩვენ გვინდოდა იმ შეზღუდვების დემონსტრირება, რომლებსაც იწვევს სკოლის სისტემის რეფორმირებისას გამოყენებული საშუალებები – შეზღუდვებისა, რომლებიც შეიძლება ფატალური აღმოჩნდეს რეფორმისთვის. შორს ვართ იმის მტკიცებისგან, რომ ანგარშვალდებულება, ინდივიდუალიზმი, ტექნოლოგიები და რეფორმის ცალკეული ელემენტების შეტანა სრულიად უსარგებლოა, მაგრამ ნუ გავაზვიადებთ მათ მნიშვნელობას და ნუ წარმოვაჩენთ მათ რეფორმის მამოძრავებელ ბერკეტად. ისინი არ მიგვიყვანენ იქ, სადაც საჭიროა და სარგებლობაზე მეტ ზიანს მოიტანენ.
ჩვენ ვნახეთ ოთხი მცდარი ბერკეტის უუნარობა მოტივაციის ამაღლების კუთხით, რაც აუცილებელია სისტემის წარმატებული რეფორმისთვის. ჩვენ წინაშეა სტრატეგიების ეფექტური მუშაობის მრავალი მაგალითი, რომლებსაც საფუძვლად უდევს ჩვენ მიერ განხილული ოთხი ალტერნატიული ბერკეტი, თუ მათ გამოყენებას სათანადო დაინტერესება და ძალისხმევა ერთვის. ეს სტრატეგიები მუშაობს, რადგან ისინი უშუალოდ სწავლა-სწავლების კულტურას ცვლის. მოვიდა მენტალობის და მასთან ერთად პოლიტიკისა და სტრატეგიების შეცვლის დრო. ვინც უფრო ადრე დაიწყებს, ის უფრო ადრე შეცვლის რეფორმების ორიენტაციას.
გთავაზობთ ოთხი ურთიერთდაკავშირებული კომპონენტისგან შემდგარ გადაწყვეტილებას.
მისი არსი იმაში მდგომარეობს, რომ აუცილებელია კონცენტრირება ოთხ ერთმანეთთან დაკავშირებულ ძირითად ბერკეტზე, რომლებიც რეფორმის წარმატების საწინდარია:
* კავშირი „სწავლა – სწავლება – შეფასება”;
* სოციალური კაპიტალი პროფესიონალიზმის აგებისთვის;
* პედაგოგიკა ტექნოლოგიებთან ერთად;
* ერთობლივი ძალისხმევა.
პირველ პუნქტში ლაპარაკია იმაზე, რომ ძირითადი მოქმედებები მიმართული უნდა იყოს სწავლისა და სწავლებისკენ. მთავარი ამოცანა პოტენციალის აგების მუდმივი განხორციელებაა. პოტენციალის შექმნა ნიშნავს, სწავლა გახდეს უფრო სახალისო, გაიზარდოს მოსწავლეებისა და მასწავლებლების ჩართულობა, შეფასებით უზრუნველვყოთ უფრო ეფექტური უკუკავშირი, რომელიც გახდება სტიმული უფრო მაღალი უნარ-ჩვევების ასათვისებლად. ეს განაცხადია. ბევრი რამ უკვე მოქმედებს, მაგრამ მეტი ყურადღება უნდა დაეთმოს და უფრო ფართოდ უნდა გავრცელდეს. ამ სამუშაოს თან უნდა სდევდეს ღრმა რწმენა, რომ მორალურად აუცილებელია დაიძლიოს განსხვავება მოსწავლეთა მოსწრებას შორის.
მეორე პუნქტი – სწავლასა და სწავლებაში კულტურული ცვლილებების მისაღწევად საჭიროა გუნდური და კოლექტიური მუშაობის გამოყენება. სოციალური კაპიტალი პირობაა ახალი პედაგოგიური პროფესიის ასაგებად. ამისთვის საჭიროა, სკოლებში და სკოლებს შორის დაინერგოს თანამშრომლობისა და ურთიერთქმედების კულტურა. ამ მიდგომის ჩარჩოებში მთავარი როლი ენიჭება სტრატეგიებსა და პოლიტიკას, რომელიც ადამიანურ კაპიტალთან არის დაკავშირებული. მაგრამ წარუმატებლობის თავიდან ასაცილებლად ინდივიდუალური განვითარება უნდა მოხდეს სოციალური კაპიტალის კულტურის განვითარებასთან ერთად.
მესამე პუნქტში ლაპარაკია იმაზე, როგორ იზრდება პედაგოგიური ინოვაციის ძალა, როდესაც ის ერწყმის ტექნოლოგიებს. ამისთვის კეთდება ბევრი ისეთი რამ, რაც ორიენტირებულია მოსწავლეთა ახალ თაობაზე. ეს ბერკეტი ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან აერთიანებს წარმატებისთვის აუცილებელ მრავალ ელემენტს: ჩართულობას, დაინტერესებას, ინფორმაციებსა და მონაცემებზე იოლ წვდომას, გუნდურ მუშაობას, სოციალურ აქტუალურობას და სხვ. ეს აიოლებს და სახალისოს ხდის სწავლების პროცესს.
მეოთხე პუნქტი: სწორი ბერკეტები აღიქმება და ხორციელდება როგორც ურთიერთკავშირში მყოფი მთლიანობა. აქ რამდენიმე ძირითადი კომპონენტია. აირჩიეთ სწორი ბერკეტები და იმოქმედეთ იმ გათვლით, რომ მათ ერთმანეთს ხელი შეუწყონ. მაშინ ისინი გააძლიერებენ და კორექციას გაუწევენ ერთმანეთს. ერთი ბერკეტის ძალა აანაზღაურებს მეორის სისუსტეს და პირიქით. ერთი ბერკეტი შეიძლება ემსახუროს რამდენიმე მიზანს. შეცდომა იქნებოდა გვეფიქრა, რომ ცალკეული სწორი ბერკეტები მოგვცემს მთელ სისტემას. სწორმა ბერკეტებმა უნდა იმუშაოს ერთდროულად და ინტერაქციულად. სისტემის რეფორმირების ძირითადი კრიტერიუმი ის არის, რომ ყველა სკოლა ერთვება ძალისხმევაში, რომელიც გაუმჯობესებისკენ არის მიმართული, რადგან საკუთარ თავს მსოფლიო ცვლილებათა საერთო მოძრაობის ნაწილად მოიაზრებენ.
ბერკეტები, რომლებსაც გთავაზობთ, ქმნიან ცვლილებების საფუძველს, ქმნიან პირობებს იმისთვის, რომ სწავლა-სწავლება გამომდინარეობდეს ინდივიდუალური და კოლექტიური შინაგანი მოტივაციიდან როგორც მუდმივმოქმედი მამოძრავებელი ძალა. სწორედ ასეთ სტრატეგიებს ატარებენ წარმატებული ქვეყნები და თუ ჩამორჩენილი სახელმწიფოები არ შეცვლიან თავიანთ პოლიტიკას, მათ შორის განსხვავება მხოლოდ გაიზრდება. საზოგადოება, რომელიც დროულად არ მოახდენს რეაგირებას, დაზარალდება როგორც სულიერად, ისე ფიზიკურად, როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე მსოფლიო არენაზე.
არსებობს არჩევანი – და ზოგიერთმა ქვეყანამ ის უკვე გააკეთა – შეიცვალოს მცდარი ბერკეტები სწორით. ეს პროცესი თავდაპირველად ძნელი და მტკივნეულია, რადგან ბევრისთვის უცხოა აზროვნებისა და მოქმედებების ასეთი სტილი, მაგრამ ის ვერც კი შეედრება უბედურებისა და ტანჯვის შეგრძნებას, რომელსაც მუდმივი წარუმატებლობა აჩენს.
ქვეყნის ლიდერებს შეუძლიათ შეცვალონ მოვლენები. შეამცირონ გადამეტებული ტესტირება, გათავისუფლდნენ დამოკიდებულებისგან, რომელიც აქვთ მასწავლებლების კვალიფიკაციის, როგორც რეფორმის მამოძრავებელი ძალის მიმართ, არ მიიჩნიონ მსოფლიო სტანდარტები პანაცეად; ნაცვლად ამისა, გამოიყენონ კავშირი „სწავლა – სწავლება – შეფასება” როგორც ძირითადი ბერკეტი, გააძლიერონ მობილიზებული მასები სისტემით, გადააქციონ მორალური იმპერატივი რეალობად. აუცილებელია შეიცვალოს თვითონ პედაგოგის პროფესიის კულტურა. ამ მიმართულებით საჭიროა დაჟინებული და მიზანმიმართული მუშაობა, მრავალრიცხოვანი მოკავშირის მოძიება. მოვიდა დრო, გავერთიანდეთ და თანმიმდევრულად გადავიდეთ სწორ ბერკეტებზე.
1. Выбор ложных движущих сил для реформы целостной системы. Майкл Фуллан Вопросы образования №4 за 2011 год
2. Choosing the wrong drivers for whole system reform .Michael Fullan . Centre for Strategic Education Seminar Series.204. 2011.
3. An analysis of teachers’ professional development based on the OECD’s Teaching and Learning International Survey (TALIS). European Union, 2010
– წერილების მიხედვით
ადაპტირებული თარგმანი და რედაქცია – კახა ჟღენტისა
