თომას ჯეფერსონის რწმენას განათლებისადმი მოგვიანებით დაემატა რწმენა თავისუფალი ბაზრისა და თავისუფალი არჩევნებისადმი. ეს გადაიქცა ამერიკული უკლასო საზოგადოების სოციალურ ფილოსოფიად, რომელიც თავისუფლებით და თანასწორობით მიიღწევა. ამერიკელებისთვის აქსიომას წარმოადგენს ის, რომ არ უნდა იყოს შემთხვევითობები სოციალურ ანაზღაურებასა და პიროვნების დამსახურებას შორის. მათი აზრით სწორედ თანაბარი შესაძლებლობების შექმნა საზოგადოებაში, კონკურენცია ეკონომიკაში, პოლიტიკასა და განათლებაში, ანგრევს ხელოვნურ ბარიერებს, როგორიცაა სოციალური წარმოშობა, რელიგია, ეთნიკური და რასობრივი მიკუთვნება.
ასეთ გარემოში, თავისუფალი ბაზრის პირობებში, განათლებას ამერიკელების გულში განსაკუთრებული ადგილი უკავია. ითვლება, რომ მას აქვს დიდი ძალა გააუმჯობესოს ადამიანები და მათი არსებობის პირობები. ამერიკელისთვის ტიპიურია, პრობლემების შემთხვევაში, მიაწეროს ის არასაკმარის განათლებას. შესაბამისად თუ საჯარო სკოლების სისტემა ყველასთვის ხელმისაწვდომია, თუ არ არსებობს ბარიერები ფორმალური განათლების მიღების პროცესში, ამერიკელები ამას მიიჩნევენ საკმარის პირობათ ყველა პიროვნებისათვის თანაბარი შესაძლებლობების შექმნაში. ამერიკელისთვის შესაძლებლობა – ეს არის „რაღაც” რაც უნდა დაიჭირო, ხელიდან არ გაუშვა და გამოიყენო; უთანაბრობა ნებისმიერ სფეროში – უბრალოდ იმის ანარეკლია, აქვთ თუ არა ადამიანებს შინაგანი უნარი მიიღონ სარგებელი იმ შესაძლებლობებიდან, რომელიც ყველასთვის გახსნილია.დღესდღეობით ნაკლები აქცენტი კეთდება განათლებაში თანაბარ შესაძლებლობებზე, უფრო მეტი კი – ყველასთვის გარკვეული ტიპის განათლების წვდომაზე და პასუხისმგებლობაზე, რომ გამოიყენებენ ამ შესაძლებლობას, რაც გამოჩნდება მაღალ აკადემიურ მიღწევებში. ასეთი ახალი აქცენტები – იმ დროს, როცა განათლების სისტემაში მიმიდნარე მოვლენების აღწერისას ხშირად გამოიყენება სიტყვები: „სიღარიბე”, „დაბალი შემოსავალი”, „მდიდრული გარეუბნები”, „უმცირესობა”, „ცუდი რაიონები” – მიუთითებს კლასობრივი განათლების სისტემის არსებობაზე. ამას ადასტურებს კვლევებიც. არ შეიძლება უარყოფა იმისა, რომ სოციალური კლასები არსებობენ და განათლებაში
აქვთ ურთიერთსაწინააღმდეგო ინტერესები. არ შეიძლება იმის უარყოფა, რომ ურთიერთსაპირისპირო კლასობრივი ინტერესები დამახასიათებელია ამერიკული საზოგადოების ყველა ფენებისთვის. ამერიკელები შოკირებული იქნებიან თუ გაიგებენ, რომ ბევრი გონებაშეზღუდული და სწავლისადმი უუნარო მოსწავლეები, რომელთაც დაბალი IQ აქვთ, ასეთები გახდნენ იმის გამო, რომ სკოლებმა, პროფესიონალებმა საშუალო კლასის მაღალი ფენებიდან და სახელმწიფო აგენტებმა, მიაკუთვნეს ისინი დაბალ კლასს და ექცევიან მათ როგორც დაბალი კლასის წარმომადგენლებს, განსაკუთრებით ეს ეხებათ ეთნიკუ უმცირესობებს. რეალობასთან სრულ შესაბამისობაში იქნებოდა დისკუსია ამერიკულ საზოგადოებაში იმის შესახებ, რომ აშშ–ს აქვს კლასობრივი სისტემა, რომელიც ჰგავს სხვა განვითარებული კაპიტალისტური ქვეყნებისას. მათ(კლასებს/სოცილაურ ფენებს) ახასიათებთ მყარი უთანაბრობა შემოსავლებსა და კეთილდღეობაში. მაღალი კლასები დომინირებენ სოციალურ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში, ეკონომიკას ახასიათებს სამუშაო ძალის ქრონიკული სიჭარბე (უმუშევრობა), ქვეყანაში არის სიღარიბის ქრინიკულად დაბალი დონე და მკვეთრად გამოხატული განათლების კლასობრივი სისტემა.
განათლების სფეროში სოციალური მახასიათებლებით დაყოფის კვლევებმა გამოავლინა სურათი, რომელიც არსობრივად განსხვავდება განათლების მუშაკთა, სახელმწიფო ჩინოვნიკების, ნაციონალური ლიდერების და არაპროფესიონალი საზოგადოების ძირითადი შეხედულებებისგან. ადრეული კვლევები იძლევა შერეული კლასობრივი განათლების სურათს. ამ დროს სხვადასხვა კლასების წარმომადგენლები ერთი და იგივე სკოლებში დადიოდნენ. ამ პერიოდში ყალიბდება ამერიკული განათლების ნორმები: უფასო სავალდებულო განათლება, რომელიც გადასახადებით ფინანსდება, სასწავლო პროგრამები წიგნიერებაზე აქცენტებით, აბსტრაქტული ცოდნა, პატრიოტიზმი, პროტენსტანტული ღირებულებები, ბურჟუაზიული ფასეულობები, ასევე ტესტირების და შეფასების სისტემები, რომლებიც სავარაუდოდ, ავლენენ ბუნებრივ ნიჭს. ХХ საუკუნეში მუდმივად იზრდება იმის გაცნობიერება, რომ არსებობს კავშირი სოციალურ წარმომავლობას და განათლების თავისებურებებს შორის. საუკუნის დასაწყისში ეჭვქვეშ დადგა არსებული შეხედულება სხვადასხვა სოციალური კლასების წარმომადგენლებისთვის ერთნაირი განათლების მიცემის თაობაზე. 20–30–იანი წლების პროგრესული მოაზროვნეები, მიუხედავად იმისა, რომ სპეციალურ პროგრამებს და სკოლებს მოუწოდებდნენ ორიენტირებული ყოფილიყვნენ მოსწავლეთა მრავალფეროვნებაზე, ვერ წარმოიდგენდნენ იმ ტენდენციას, რომელიც გამოიკვეთა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ.
რესურსები, რომელსაც აშშ განათლებაზე ხარჯავს, ვარირებს შტატებს შორის, ოლქის ერთ სკოლებს შორის. მდიდარი ოლქები უფრო მეტს ხარჯავს განათლებაზე, ვიდრე ღარიბი. ამის ძირითადი მიზეზი მდგომარეობს იმაში, რომ სკოლის ხარჯები ივსება ადგილობრივი გადასახადებიდან. იმის გამო, რომ არსებობს დიდი განსხვავება მოცემულ ადგილზე მცხოვრებ ადამიანთა კეთილდღეობას შორის, ამიტომ არსებობს განსხვავებაც იმ თანხაში, რომელიც ერთ მოსწავლეზე იხარჯება.
კოულმანის მოხსენებამ(Coleman Report), რომელიც აანალიზებდა კანონის გამოყენებას განათლების სფეროში მოქალაქეთა უფლებებზე, გამოავლინა საშუალო სკოლებს შორის არსობრივი განსხვავება ისეთ პარამეტრებში როგორიცაა შენობის ასაკი, კლასში მოსწავლეთა რაოდენობა, წიგნები, ბიბლიოთეკები, ლაბორატორიები, სპეციალური აკადემიური პროგრამების სიმრავლე, დირექტორის ხელფასი, კლასგარეშე ღონისძიებების ნაირსახეობა ა.შ. ამ მოხსენებამ აგრეთვე გამოავლინა განსხვავება თეთრკანიან და სხვა ეთნიკურ და რასობრივ ჯგუფებს და სხვადასხვა სოციალური კლასიდან გამოსულ მოსწავლეების მოსწრებას შორის. აქვე კეთდება დასკვნა, რომ უცვლელ სოციალურ–ეკონომიკური სტატუსის დროს სკოლის ხარისხს არ აქვს მნიშვნელოვანი გავლენა მოსწავლეთა სასწავლო პროცესზე და მათ მიღწევებზე.
კოულმანის მოხსენების ძირითადი აზრი იმაში მდგომარეობს, რომ „ღარიბი” სკოლების დამატებითი დაფინანსების პოზიტიური ეფექტების მიუხედავად, არ შეიცვლება განსხვავება მათსა და მდიდარი რაიონების სკოლებს შორის, სანამ დამატებითი დაფინანსება არ შევა დაბალი ფენის ოჯახებში. კონსერვატორები ითხოვენ, რომ შეწყდეს ცუდი სკოლების ფინანსირება, დამთავრდეს განათლებაზე სახელმწიფო მონოპოლია კერძო სკოლების კონკურენციის გზით (ასეთივე მოსაზრებები გაისმა საქართველოშიც, რეფორმის მიმდინარეობის გარკვეულ ეტაპზე ! – რედ.). და ეს მიუხედავად ცნობილი ფაქტისა, რომ სახელმწიფო მონოპოლიას ჰქონდა მნიშვნელოვანი წარმატება რაიონებში, სადაც ცხოვრობს საშუალო და საშუალოზე მაღალი ფენის მოსახლეობა და რომ ცუდი სკოლები მდებარეობს რაიონებში, სადაც მუშათა კლასი ცხოვრობს. სტრატეგია ფოკუსირებული განათლებაში დანახარჯებზე, როგორც საკვანძო სტრატეგიაზე რომელიც უზრუნველყოფს ყველასთვის თანაბარ შესაძლებლობებს, კოულმანის მოხსენაბაში ეჭვს იწვევდა. იმ დროს როდესაც კონსერვატორი მეცნიერები და რესპუბლიკური პარტიის წარმომადგენლები იგნორირებას უკეთებენ თანაბარ ფინანსირებას საკუთარი საბაზრო განათლების პროპაგანდის მიზნით, ლიბერალი დემოკრატები ასევე უარყოფენ რეალურ ღრმა სოციალურ განსხვავებას იმ დონეზე, რომ გვთავაზობენ განათლებაში დანახარჯების გათანაბრებას, მაგრამ არ ითხოვენ სახელმწიფო სტრატეგიას, რომელიც დააბალანსებს და დაეხმარება „მაღლა აწევაში” დაბალ ფენებს.
ამერიკელების ერთგულება განათლებისადმი ცნობილია. მაგრამ ყურადღებამისაქცევია ის ფაქტი, რომ განათლების ფასეულობა დამოკიდებულია სოციალურ კლასზე. მაღალი ფენის ოჯახები თავის შვილს სკოლაში წარმატებისკენ განაწყობენ, იმ დროს როცა დაბალი ფენის ოჯახები საკუთარ შვილებს არათუ საშუალო აკადემიური წარმატებისთვის, არამედ წარუმატებლობისთვისაც კი ამზადებს.
რამდენიმე ათეულ წლიანი კვლევები ერთი და იგივე შედეგებს იძლევა: სკოლაში მიღწევები ძლიერ კოლერაციაშია კლასობრივ წარმომავლობასთან. ასევე ბავშვის სოციალური წარმომავლობა პირდაპირ კავშირშია აკადემიურ წარმატებასთან და IQ– თანაც კი.
