ცნობილია, რომ უკუკავშირის არსებობა თავისთავად არ უზრუნველყოფს სწავლაში პროგრესს – უკუკავშირის ეფექტურობას მისი ხარისხი განაპირობებს, ამიტომ მნიშვნელოვანია ეფექტური უკუკავშირის მახასიათებელთა ცოდნა.
უკუკავშირი ეფექტურია, როდესაც:
1. მიმართავს მოსწავლის ყურადღებას სასწავლო მიზნებისკენ, მოსწავლის ძლიერი მხარეებისკენ და სთავაზობს სპეციფიკურ ინფორმაციას გასაუმჯობესებლად;
2. ხორციელდება სწავლის პროცესში, სანამ ჯერ კიდევ არის მისი გათვალისწინების დრო;
3. ეხება საკითხის ნაწილობრივ გაგება-გააზრებას;
4. არ ჩაანაცვლებს და არ გამორიცხავს მოსწავლის აზროვნებას;
5. შემოიფარგლება იმ აუცილებელი რეკომენდაციებით, რომელთა გათვალისწინება ძალუძს მოსწავლეს.
თუ მოსწავლე ვერ აკავშირებს უკუკავშირს თავისი წარუმატებლობის მიზეზებთან, ასეთ უკუკავშირს შეუძლია, დასწიოს მისი თვითშეფასება და ხელი შეუშალოს შემდგომ მიღწევებს. მოსწავლეები გაცილებით მეტ სარგებელს იღებენ მასწავლებლის უკუკავშირისგან, როდესაც იგი ყურადღებას ამახვილებს დავალებაზე და არა ნიშნებზე ან ქულებზე; ხსნის, რატომ არის სწორი ან მცდარი ესა თუ ის დებულება ან მოქმედება; დაკავშირებულია სწავლის მიზნებთან; ცხადად წარმოაჩენს, რა უკვე მიღწეულია და რა – ჯერ კიდევ მიუღწეველი; მოიცავს სპეციფიკურ სტრატეგიებს შედეგების გასაუმჯობესებლად.
მოსწავლის წარმატების აღსანიშნავად რეკომენდებულია: ნამუშევარში სწორი პასუხების მითითება, ნამუშევრის ხარისხის თვისებრივი აღწერა, სტრატეგიების ან პროცედურების ეფექტური გამოყენების მითითება.
მოსწავლისთვის გეზის მისაცემად მიზანშეწონილია: საჭირო ცვლილებების მითითება, გასაუმჯობესებელი მხარეების ჩამოთვლა, სტრატეგიებთან ან პროცედურებთან დაკავშირებული პრობლემების მონიშვნა, სამახსოვროს შეთავაზება, კონკრეტული რეკომენდაციის მიცემა, შეკითხვის დასმა.
ეფექტური უკუკავშირის მაგალითებია:
“შენ კარგად ასრულებ მოქმედებებს რიცხვებზე, გააზრებული გაქვს, რომელი მოქმედებების შესრულებაა საჭირო ამოცანის ამოსახსნელად. აბა, კარგად დააკვირდი – ყველა მნიშვნელოვან მონაცემს იყენებ? ივარჯიშე ამოცანებზე ჭარბი და არასრული მონაცემებით!”
“შენ შეგიძლია რიცხვის დაშლა ათეულებად და ერთეულებად, სრულ ათეულებზეც სწორად ასრულებ მოქმედებებს. ახლა გამოიყენე ეს ცოდნა ორნიშნა რიცხვების შეკრებისთვის! რა დაგრჩა გასაკეთებელი?”
“წილადების შეკვეცა და წესიერი წილადების გამრავლება უკვე კარგად იცი. შერეული რიცხვებიც გადაგყავს წილადებში. მე მინდა, შენ თვითონ მიხვდე, როგორ გამოიყენო ეს ცოდნა შერეული რიცხვების გამრავლებისთვის. შენ ეს შეგიძლია!”
|
უკუკავშირის მახასიათებლები
|
უკუკავშირის გვარობა
|
რეკომენდაციები ეფექტური უკუკავშირისთვის
|
|
დრო
|
როდის და რამდენად ხშირად მივაწოდოთ
|
დაუყოვნებლივი უკუკავშირი ფაქტების ცოდნასთან დაკავშირებით;
ოდნავ დაყოვნებული უკუკავშირი აზროვნებასა და ნამუშევრის შეფასებასთან დაკავშირებით;
დაუყოვნებელი უკუკავშირი გადაუდებელი საჭიროებისა და მოსწავლეთა მოლოდინის
შემთხვევაში;
უკუკავშირის სიხშირე განისაზღვრება პრაქტიკული საჭიროები გამომდინარე
|
|
მმოცულობა
|
რამდენ პუნქტს მოიცავს და რა ზომისაა ეს პუნქტები
|
პრიორიტეტების გამოკვეთა – გამოყავით ის პუნქტები, რომლებიც მნიშვნელოვანია;
შეარჩიეთ ის პუნქტები, რომლებიც დაკავშირებულია ძირითად სასწავლო მიზნებთან;
გაითვალისწინეთ მოსწავლის განვითარების/მზაობის დონე.
|
|
მიწოდების ფორმა
|
ზეპირსიტყვიერი, წერილობითი, ვიზუალური/დემონსტრირებით
|
შეარჩიეთ შესაფერისი ფორმა უკუკავშირისთვის. მოსწავლის მერხთან ჯობია თუ
უმჯობესია მინიკონფერენცია?
ჯობია მოსწავლესთან გასაუბრება, თუ ეს შესაძლებელია;
მიეცით წერილობითი უკუკავშირი მოსწავლის წერილობით ნამუშევართან დაკავშირებით
– საშინაო დავალების რვეულში, საკლასო სამუშაოების რვეულში;
გამოიყენეთ სადემონსტრაციო საშუალებები იმის წარმოსაჩენად, “როგორ უნდა
შესრულდეს დავალება”, თუ მოსწავლეებს სჭირდებათ ნიმუში.
|
|
აუდიტორია
|
ინდივიდუალური, ჯგუფური, მთელი კლასი
|
ინდივიდუალური უკუკავშირი აგრძნობინებს მოსწავლეს, რომ მასწავლებელი აფასებს
მას;
ჯგუფური უკუკავშირი მიზანშეწონილია, თუ კლასის მოსწავლეთა უმრავლესობამ
გააცდინა/გამოტოვა/ვერ აითვისა საკითხი და საჭიროა მისი ხელახლა სწავლება
|
უკუკავშირის მიწოდების სტრატეგიებთან
ერთად მნიშვნელოვანია უკუკავშირის შინაარსიც:
|
უკუკავშირის შინაარსობრივი მრავალფეროვნება
|
უკუკავშირის გვარობა
|
რეკომენდაციები ეფექტური უკუკავშირისთვის
|
|
ფოკუსი
|
ნაშრომის შესახებ;
მისი შესრულების შესახებ;
მოსწავლის დამოუკიდებელი მუშაობის შესახებ;
მოსწავლის პიროვნების შესახებ
|
თუ შესაძლებელია, აღწერეთ ნაშრომიც და შესრულებაც მათ ურთიერთმიმართებასთან
ერთად;
აღწერეთ მოსწავლის დამოუკიდებელი მუშაობაც, თუ ეს წაახალისებს მას;
გამორიცხეთ მოსწავლის პიროვნებასთან დაკავშირებული შენიშვნები
|
|
შედარება
|
კარგი ნაშრომის კრიტერიუმები;
სხვის ნაშრომებთან შეპირისპირება;
საკუთარ წინა ნაშრომებთან შეპირისპირება
|
ნაშრომის შესაფასებლად გამოიყენეთ კრიტერიუმები;
შესრულების ან ძალისხმევის შესადარებლად გამოიყენეთ სხვის ნაშრომებთან შეპირისპირება;
წარუმატებელ მოსწავლეებთან გამოიყენეთ წინა ნაშრომთან შედარება, მაგრამ
არ გააგებინოთ, რამდენად შორს არის მიზნიდან
|
|
ფუნქცია
|
აღწერითი;
შეფასებითი
|
აღწერეთ და არ განსაჯოთ
|
|
ხასიათი
|
პოზიტიური;
ნეგატიური
|
გამოიყენეთ პოზიტიური კომენტარები იმის აღსანიშნავად, რაც კარგად გაკეთდა;
უარყოფით კომენტარებს თან დაურთეთ გაუმჯობესებასთან დაკავშირებული პოზიტიური
კომენტარები
|
|
სიცხადე
|
მოსწავლისთვის გასაგები;
მოსწავლისთვის გაუგებარი
|
გამოიყენეთ მოსწავლეებისთვის ცნობილი სიტყვები და ცნებები;
შეუსაბამეთ უკუკავშირის ოდენობა და შინაარსი მოსწავლის განვითარების დონეს
|
|
სპეციფიკურობა
|
გამოწვლილვით;
შესაფერისი;
ძალიან ზოგადი
|
შეუსაბამეთ დეტალიზაციის დონე მოსწავლესა და დავალებას;
მიეცით სპეციფიკური მითითებები, რომელთა შესრულებასაც შეძლებს კონკრეტული
მოსწავლე;
მიუთითეთ შეცდომები ან მათი ტიპები, მაგრამ ნუ შეუსწორებთ ყველა მათგანს,
რომ რაღაც მოსწავლესაც დარჩეს გასაკეთებელი
|
|
ტონი
|
შეგონება;
რასაც მოსწავლე “აღიქვამს”
|
გამოხატეთ პატივისცემა მოსწავლისა და მისი ნაშრომისადმი;
მიმართეთ უშუალოდ მოსწავლეს;
უბიძგეთ მოსწავლეს ფიქრისკენ ან “აიძულეთ” განცვიფრება
|
ეფექტური უკუკავშირი განმავითარებელ
შეფასებას ააცილებს იმ არასასურველ რისკებს, რომლებიც საზოგადოდ თან ახლავს შეფასებას:
1. აქცენტის გადატანას ხარისხიდან რაოდენობაზე;
2. გადაჭარბებულ ყურადღებას ქულებისა და ნიშნებისადმი;
3. მოსწავლეების შედარებას ერთმანეთთან და მათში შეჯიბრებისადმი არაჯანსაღი
მისწრაფების გაღვივებას ინდივიდუალური პროგრესის მონიტორინგთან შედარებით;
4. შეცდომებზე “ნადირობას” და მოსწავლეთა დაბალ უნარიანობაზე ყურადღების გამახვილებას;
5. შეფასების სოციალურ-მმართველობითი ფუნქციის წინ წამოწევას სწავლის გაუმჯობესების
ფუნქციის დაკნინების ხარჯზე;
6. გადაჭარბებული ყურადღება მოსწავლის მიღწევებისადმი მის საჭიროებათა უგულებელყოფის
ხარჯზე;
7. მოსწავლის შედეგების აღრიცხვის პრიორიტეტი მოსწავლის ნამუშევრის ანალიზთან
შედარებით.
იმისთვის, რომ გააცნობიეროს, რამდენად სწორად აწარმოებს განმავითარებელ შეფასებას,
მიზანშეწონილია, მასწავლებელმა პერიოდულად ჩაატაროს საკუთარი პრაქტიკის თვითშეფასება.
ქვემოთ მოყვანილია კითხვარი თვითშეფასებისთვის:
კითხვარი
სწავლებისას მე
|
|
არასდროს
|
ხანდახან
|
ყოველთვის
|
|
მივუთითებ მოსწავლეებს, რა ისწავლონ და არა – რა გააკეთონ
|
|
|
|
|
ვუხსნი მოსწავლეებს, რა ინფორმაციას მოძიებას ვაპირებ იმის გასარკვევად,
ისწავლეს თუ არა საკითხი
|
|
|
|
|
ვიყენებ სასწავლო მიზნებს და წარმატების კრიტერიუმებს, რათა მათ საფუძველზე მივცე მოსწავლეეებს უკუკავშირი
|
|
|
|
|
ვერიდები უკუკავშირს ნიშნების და დიახ/არა სახის აღრიცხვის
სახით
|
|
|
|
|
ჩავურთავ უკუკავშირში მათი მიღწევების აღიარებას და რჩევას გაუმჯობესების
გზების შესახებ
|
|
|
|
|
ვაცდი მოსწავლეებს კითხვებზე პასუხის მოფიქრებას
(ვაკეთებ რამდენიმეწამიან პაუზას)
|
|
|
|
|
ვსვამ უფრო მეტად ღიადაბოლოებიან კითხვებს, ვიდრე კითხვებს დახურული დაბოლოებით
|
|
|
|
|
ვიყენებ გამოკითხვით შეგროვილ ინფორმაციას სწავლებისა და სასწავლო პროგრამის
დასახვეწად
|
|
|
|
|
წავახალისებ თანატოლთა ურთიერთშეფასებას, რომელიც ეფუძნება სასწავლო
მიზნებსა და წარმატების კრიტერიუმებს, უზრუნველვყოფ კლასში ამის განხორციელებას მეგობრულ და მხარდამჭერ ატმოსფეროში
|
|
|
|
|
წავახალისებ მოსწავლეთა თვითშეფასებას და უზრუნველვყოფ მოსწავლეებს ამ
უნარ–ჩვევის განვითარებისთვის საჭირო მოდელებითა და შესაძლებლობებით
|
|
|
|
საზოგადოდ, მასწავლებელს უნდა შეეძლოს, კომპეტენტური პასუხი გასცეს შეფასების შესახებ დასმულ შემდეგ კითხვებს:
კითხვები მასწავლებლებისთვის
რა არის შეფასება?
რა მიზანი აქვს შეფასებას?
რამდენად მნიშვნელოვანია შეფასება სასწავლო პროცესის წარმართვისა და ეფექტურობისთვის?
რა აქტივობებს მოიცავს შეფასება?
რა არის შეფასების საშუალებები?
შეფასების რა სახეობებს იცნობთ ?
როგორ არის განმარტებული ეროვნულ სასწავლო გეგმაში განმავითარებელი შეფასების ცნება?
რამდენად არსებითია შეფასების დრო და მოსწავლეთა ჩაბმულობის ხარისხი შეფასების სახეობათა გასამიჯნავად?
რა სახით გვხვდება ამა თუ იმ სახეობის შეფასება ქართულ სასკოლო სინამდვილეში (დაწყებით კლასებში 1-4 და 5-6)?
არის თუ არა განმავითარებელი შეფასების ძირითადი მახასიათებელი მოსწავლეთა საჭიროებების განსაზღვრა იმისთვის, რომ მომდევნო აქტივობები ამ საჭიროებებს მოვარგოთ?
ნიშნავს თუ არა ეს დიფერენცირებული სწავლების განხორციელებას ერთნაირი მზაობის მოსწავლეთა ჯგუფებისთვის?
შეგიძლიათ თუ არა მოცემული საკითხის ასათვისებლად საჭირო წინარე ცოდნის განსაზღვრა? როგორ?
როგორ დაადგენთ, ფლობს თუ არა მოსწავლე წინარე საჭირო ცოდნას?
რა სახის აქტივობებს მიმართავთ მოსწავლეთა ხარვეზებისა და მიღწევების გასარკვევად? რა ინსტრუმენტებსა და მასალებს იყენებთ? რა გჭირდებათ ეფექტურობის ასამაღლებლად?
როგორ ითვალისწინებთ მოსწავლეთა წინარე ცოდნის ფლობის/არფლობის შესახებ ინფორმაციას პრაქტიკაში?
რა დროითი, მეთოდოლოგიური, ენერგეტიკული და პრაქტიკული (თვალსაჩინოებები და სხვა) რესურსები გაქვთ მოსწავლეებთან საკორექციო ან გამამდიდრებელი დამატებითი მუშაობისთვის?
იცნობთ თუ არა მოსწავლეთა ტიპურ შეცდომებს ამა თუ იმ საკითხთან დაკავშირებით და როგორ ითვალისწინებთ მათ სწავლების ეფექტიანობის ასამაღლებლად?
როგორ აღრიცხავთ დაკვირვებულ/შემჩნეულ თავისებურებებს (ხარვეზებსა და ძლიერ მხარეებს) მოსწავლეების ცოდნაში? რა ინსტრუმენტებს და სქემებს იყენებთ ამისთვის? რა გჭირდებათ ეფექტურობის ასამაღლებლად?
როგორ აანალიზებთ მონაცემებს მოსწავლეების შესახებ? რომელ მეთოდებს იყენებთ? რა გჭირდებათ ეფექტურობის ასამაღლებლად?
ყოველთვის მიაწვდით თუ არა მოსწავლეებს უკუკავშირს? რა ფორმით? რას მოიცავს უკუკავშირი? საიდან იცით, როგორი უკუკავშირი იყო კარგი? რა გჭირდებათ ეფექტურობის ასამაღლებლად?
არგებთ თუ არა სწავლებას მოსწავლეთა საჭიროებებს? როგორ? როგორია თქვენი საჭიროებები ეფექტურობის ასამაღლებლად?
ატარებთ თუ არა დამატებით მეცადინეობებს არასაკმარისი მზაობის მოსწავლეებთან? რამდენად ხშირად? რა გჭირდებათ ეფექტურობის ასამაღლებლად?
ასწავლით თუ არა საკითხს ხელახლა, თუ ბევრმა მოსწავლემ ვერ გაიგო იგი? რა გჭირდებათ ეფექტურობის ასამაღლებლად?
ახდენთ თუ არა პროგრესის მონიტორინგს? როდის აკეთებთ ამას? რა ინსტრუმენტებს იყენებთ ამისთვის? რა გჭირდებათ ეფექტურობის ასამაღლებლად?
