წიგნის რუკა

ლონდონში არასდროს ვყოფილვარ, თუმცა ლიტერატურის წყალობით მის ქუჩებს კარგად ვიცნობ. პირველად ბრიტანეთის დედაქალაქში მეგზურობა ჩარლზ დიკენსმა გამიწია. ბავშვობის მერე დიდი დრო გავიდა. მასწავლებლობისას მის რომანებს ისევ მივუბრუნდი. ჩემს მოსწავლეებთან ერთად ოლივერ ტვისტს ფეხდაფეხ ავედევნე, როცა ცემასა და სიკვდილის შიშს გაექცა. მასთან ერთად შვებით ამოვისუნთქეთ ნიშნულთან, რომელიც იუწყებოდა, რომ ლონდონამდე სულ რაღაც 70 კილომეტრი იყო დარჩენილი.

“- ძლივს ლონდონი! – წამოიძახა ნიკოლასმა. ისინი მირახრახებდნენ ლონდონის აჩოჩქოლებულ, ხალხმრავალ ქუჩებში, რომლებიც ახლა ორმაგ, გრძელ მწკრივად ჩამოკიდებულ ფარნებს გაენათებინა…“ – ეს კი „ნიკოლას ნიკლბიდან“.

ჰაიდ პარკი, პარკ ლეინი, ბონდ სტრიტი,  ჰოლოუსი-როუდი … – ქუჩა-ქუჩა დავყვებით ნიკოლასს და წიგნის სხვა პერსონაჟებს. შუამავალი ვახტანგ ჭელიძეა და ვფიქრობ, ის განსაკუთრებულ ხიბლს ჰმატებს ინგლისელი მწერლის რომანებს. აი, ჩემი უსაყვარლესი პერსონაჟი, ნიუმენი გოლდენ სკვერისკენ მიჩლახუნობს. მობილური ტელეფონის ეკრანზე Googlmap-ის აპლიკაციას ვხსნი, საძიებო ველში ვწერ: London, Golden Square და  XIX საუკუნიდან XXI საუკუნეში ვინაცვლებ. გაზის ფარნების ნაცვლად ქუჩა ელექტროენერგიითა გაჩახჩახებული. თითის მსუბუქი მოძრაობით კი ყველა კუთხე-კუნჭულს ვათვალიერებ.

მერე ცუდი წინათგრძნობით შეპყრობილ ნიკოლასს ჰაიდ პარკში მივყვები. სანამ ის ქანცის გაწყვეტამდე დახეტიალობს, კვლავ Googlmap-ში ვიქექები: London, Hyde park  და შედეგი მაკვირვებს: მწვანედ ახასხასებული მინდვრები, ტბაში მოცურავე ნავები, მონუმენტები, ღამის ხედები – მართალია, ნიკოლასი ჰაიდ პაკში ხეტიალმა ოდნავადაც ვერ დაამშვიდა, მაგრამ სქელტანიანი რომანის კითხვას და დიკენსისეულ დაწვრილებით თხრობას ვირტუალური მოგზაურობა სახალისოს ხდის.

რა თქმა უნდა, მცდელობა უკვალოდ არ იკარგება და მასწავლებლურ საქმიანობასთან ვაბამ კავშირს.

ასე დაიბადა იდეა – წიგნის რუკა.

ლიტერატურული ნაწარმოებზე სასაუბროდ მრავალი გზა არსებობს, თუმცა, წარდგენის სხვადასხვა ფორმა კიდევ უფრო საინტერესოს ხდის კითხვის პროცესს, წიგნის პირველად შთაბეჭდილებებს აცოცხლებს და საუბრის თემას გარკვეულ მიმართულებას აძლევს.

როგორც უკვე აღვწერე, წიგნის რუკა ქუჩებზე დაკვირვებით დაიწყო, ინტერნეტში ძიებით გაგრძელდა, შემდეგ კიდევ უფრო მეტი მრავალფეროვნება შეიძინა.

რუკა არის დედამიწის შემამცირებელი გამოსახულება სიბრტყეზე. „დედამიწის“ ნაცვლად სიტყვა „წიგნი“ ვიგულისხმოთ და ექსპერიმენტიც დაიწყება.

პირობითი ნიშნები

მდინარეები, ვულკანები, მთები, მწვერვალები, ზღვები, ტბები რუკაზე პირობითად არის ასახული. ქვეყნის მასშტაბი, ქალაქები, პოლიტიკური საზღვრები, გზები, გრადუსთა ბადეებიც პირობითი ნიშნებით არის აღნიშნული.

დავშალოთ წიგნი ძირეულ მახასიათებლებად:

• ავტორი;
• პერსონაჟები;
• სიუჟეტი;
• გეოგრაფიული ადგილები – ქვეყანა, ქუჩები;
• გვერდების რაოდენობა;
• ძირითადი იდეა;
• მნიშვნელოვანი სიტყვები.

ეს ჩამონათვალი ერთი წიგნის ირგვლივ საუბრისთვის, ალბათ, საკმარისია.

მთავარია, სათქმელი ისე მოვქსოვოთ, რომ სხვას წაკითხვის სურვილი აღვუძრათ. მასწავლებლებმა კი ეს სხვას უნდა ვასწავლოთ. ისევ პირადი მაგალითის მნიშვნელოვნებამდე მოვედით.

წინა წერილში თეა თოფურიას წიგნის „ერთი გრძელი დღე სხვა პლანეტაზე“ შესახებ ვწერდი. ერთ-ერთ პარასკევს წიგნზე საუბრის მეთოდად სწორედ წიგნის რუკა შევარჩიე. ჩამოვწერე გეგმა და ფეხდაფეხ მივყევი. პროცესით ვისიამოვნე და შედეგმა გამახარა.

(სურ. 1)

შევიმუშავე სემიოტიკურ ნიშანთა სისტემა, ცოტა ფანტაზია დ ხატვის უნარებიც დავიხმარე და წიგნის რუკაც შეიქმნა.

მაგალითად, წიგნის სიუჟეტის განვითარების გეოგრაფიული არეალი ასე გამოვსახე: დედამიწა – ლიფტი – სხვა პლანეტის ორასსართულიანი კორპუსები;

მასშტაბი – გვერდების რაოდენობა მივუთითე;

გოგო და ბიჭ პერსონაჟებს მინიმალისტური ნახატები შევურჩიე;

მნიშვნელოვანი სიტყვები პლაკატზე მსხვილი წერტილებით დავიტანე: გრავიტაცია, კორპუსები, კატასტროფა…

იასამნისფერი ხაზი კი შეუსწავლელ ადგილებს, ანუ რომანის წაუკითხავ  ნაწილს გულისხმობდა.

რადგან მეოთხე ლიტერატურული კაფესთვის ვემზადებოდით, გადავწყვიტე, წიგნის წარდგენის ფორმად წიგნის რუკა გამოგვეყენებინა. მეთოდის განმტკიცებისთვის კი საშინაო დავალება დამეხმარა: ბავშვებს საპროგრამო მოთხრობების წიგნის რუკით გამოსახვა ვთხოვე.

შემდეგი გაკვეთილი დიდ სიხარულად და საინტერესო აღმოჩენების დღედ გვექცა.

„ქუჩი“, „ნამწყესარის მოგონებანი“, „ნეკერჩხლის წითელი ფოთოლი“, „ხაზარულა“ – ინდივიდუალურად წარმოაჩინეს. განსაკუთრებით, მოვიხიბლეთ, როცა ერთ-ერთ რუკაზე  ალექსანდრე ყაზბეგი აღმოვაჩინეთ, მაგიდასთან იჯდა, ხელში კალამი ეჭირა და თავთან ანთებული ნათურა ჰქონდა მიხატული. რუკის ავტორმა, თერთმეტი წლის სანდრომ აგვიხსნა, რომ ასე ის მომენტი გამოხატა, როცა ალექსანდრეს მწყემსად წასვლის იდეა მოუვიდაო.  თანდათან სემიოტიკურ ნიშანთა სისტემაც მრავალფეროვანი გახდა და ბავშვების ჩართულობით გარკვეული თანმიმდევრობაც შეიძინა.

ამასობაში ამ მეთოდის კიდევ ერთი მიზანი გამოიკვეთა, კერძოდ, ერთ-ერთი გამჭოლი კომპეტენციის განვითარება:

ზ) სემიოტიკური კომპეტენცია არის ვერბალური და არავერბალური (რუკის, დიაგრამის, სქემის, ნახატის, მელოდიის და სხვ.) საშუალებით გადმოცემული ინფორმაციის გააზრებისა და ინტერპრეტირების, საკუთარი ნააზრევისა და განცდილის სხვადასხვა საშუალებით გადმოცემის უნარი; ინფორმაციის ნიშანთა ერთი სისტემიდან მეორეში გადატანის (მაგ. სიტყვიერ ტექსტში ან მუსიკალურ ნაწარმოებში გადმოცემული აზრის ილუსტრაციით გამოხატვის, სიტყვიერი ტექსტისა და ნახატის ერთმანეთთან დაკავშირების, სიტყვიერად გადმოცემული ინფორმაციის დიაგრამის სახით წარმოდგენისა და ა.შ.) უნარი.

წერილის დასასრულისკენ ისევ ლონდონის ქუჩებს უნდა დავუბრუნდე.

გადავწყვიტე, ლიტერატურულ კაფეში მოსწავლეებისთვის ჩემი ბავშვობის კიდევ ერთი განსაკუთრებული წიგნი – ჯეიმს გრინვუდის „პატარა მაწანწალა“ – გამეცნო.

ძველი წიგნის გაცოცხლების მიზნით კლავ გამომცემლობა „ნაკადულის“ მიერ 1988 წელს დაბეჭდილი წიგნი შევარჩიე. წიგნის ყდაზე შემთხვევით წარწერა აღმოვაჩინე  – „სახსოვრად ლელას ლევანისაგან“. მასწავლებლური თვალი ადვილად შეამჩნევს, რომ წარწერის ავტორი მეორე-მესამეკლასელია. მე კი მქრქალი მოგონებები გამიცოცხლა. მართალია, დაზუსტებით არ მახსოვს, ვისთან ვყავდი სტუმრად იმ დღეს დედას, მაგრამ მახსოვს, როგორი გულმოდგინებით წერდა ყდაზე ვინმე ლევანი.

ამგვარი დეტალების მოყოლით ბავშვებს ვუღვივებთ ინდივიდუალური ამბების შეგროვების სურვილს. წიგნის რუკაზეც შეგვიძლია დავიტანოთ რომელიმე სემიოტიკური ნიშნით განსაკუთრებული ამბები და მოვყვეთ წიგნის ჩვენამდე მოსვლის შესახებ, გავაცნოთ ერთმანეთს მეგობრები და ოჯახის წევრები, ადამიანები, რომლებიც წიგნებით ურთიერთობას გვასწავლიან.

ბავშვობაში „პატარა მაწანწალა“ დიდ გულისტკივილად დამამახსოვრდა, კიდევ პუდინგის სურნელად, რომელიც პატარა ჯიმიზე არანაკლებ მიზიდავდა.

ახლა კი მოვიხიბლე მწერლის გადაწყვეტილებით – პატარა ბიჭს პირველ პირში მოეთხრო თავისი ამბავი და ამგვარად მკითხველამდე უფრო ახლოს მოეტანა სათქმელი. ვტკბებოდი თარგმანით, ულამაზესი, მივიწყებული სიტყვებით, ჯიმის, მოულდისა და რიპსტონის მეგობრობით და კვლავ წამოვიწყე ლონდონის ქუჩებში ვირტუალური ხეტიალი.

ასე, მაგალითად, ოჯახებისგან გამოქცეული ბიჭები კოვენტგარდენზე ქურდბაცაცობენ და თავს ამ გზით ირჩენენ. Googlemap-ში ვწერ Covent garden-ს და ეკრანზე გაჩახჩახებული სავაჭრო მოედანი იწყებს ციმციმს, მე კი მის თვალიერებას ვიწყებ.

შემდეგ ტერნმილის ქუჩას ვსტუმრობ, სადაც ჯიმის მამა და დედინაცვალი ცხოვრობენ. ქუჩის კუთხეში მიყუჟული შეშინებული ჯიმი მახსენდება. ახლანდელი ტერნმილის ქუჩა არაფრით გამოირჩევა, თუმცა ლონდონის მდიდრული უბნებისგან აშკარად განხვავდება. შესაბამისად, ისევ თანხვედრაა წიგნში ასახულ და დღევანდელ ლონდონს შორის.

„ივლისის ერთ საღამოს ჩიპსაიდზე დავსეირნობდი, უკვე საკმაოდ კარგი კოსტიუმი მეცვა და ლონდონის მდიდრულ ქუჩებში თამამად შემეძლო გამოჩენა. სასეირნოდ გამოსული უდარდელი ბიჭივით აქეთ-იქით ვიყურებოდი, რომ ამ დროს წინდების მაღაზიაში ერთი ჯენტლმენი შევამჩნიე“.

ჩიპსაიდის / Cheapside, London, UK  ძიებისას სასიამოვნოდ გაკვირვებული დავრჩი, როდესაც მეცხრამეტე საუკუნის ტექსტიდან თანამედროვე სამყაროს ინფრასტრუქტურაში გადავინაცვლე და ტელეფონის ეკრანზე  H.M.-ის მაღაზია აელვარდა. ორასი წლის წინ აქ წიგნის პერსონაჟი წინდებს ყიდულობდა. აღნიშნულ ადგილას თანამედროვე ბრიტანელს დღესაც შეუძლია წინდების შეძენა.

ლიტერატურულ კაფეში მოსწავლეების თვალწინ წიგნში ნახსენებ ქუჩებში ვირტუალური მოგზაურობა წამოვიწყე, ასე აღმოვჩნდით  სმიტფილდის ბაზარში (Smithfied Market), რომელსაც თურმე იგივე ფუნქცია აქვს დღესაც. შემდეგ კი წიგნის ხელნაკეთ რუკაზე გადავინაცვლეთ.

ამგვარად, ბავშვებისთვის უფრო ადვილად აღსაქმელი ხდება ლიტერატურული ტექსტი. სხვადასხვა მედიის გაერთიანება, კავშირის გაბმა კიდევ მეთევზის ბადის ფუნქციას ითავსებს.  ისინიც თევზებივით ებმებიან და შენ შეგიძლია ერთი მიმართულებით წაიყვანო მათი ხალასი გონება – წიგნების სამყაროსა და ასოციაციური აზროვნებისკენ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

ეროვნული სასწავლო გეგმა, მუხლი 48. ეროვნული სასწავლო გეგმის პრიორიტეტული გამჭოლი კომპეტენციები;

ჩარლზ დიკენსი, „ნიკოლას ნიკლბი“;

ჯეიმს გრინვუდი, „პატარა მაწანწალა“.