როგორ ავიმაღლოთ თვითშეფასება

თვითშეფასება მე-კონცეფციის ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენტია. იგი მე-ს მიმართ განზოგადებული შეფასებითი დამოკიდებულებაა, რომელიც გავლენას ახდენს როგორც გუნება-განწყობილებაზე, ისე ინდივიდუალური და სოციალური ქცევების ფართო სპექტრზე. თვითშეფასებას აყალიბებს როგორც საკუთარი, ისე პიროვნებისთვის მნიშვნელოვანი ადამიანების შეფასება. მას საფუძველი ბავშვობასა და მოზარდობაში ეყრება. დაბალი თვითშეფასების მქონე ადამიანი წარუმატებლობის შემთხვევაში შესაძლოა დაიბნეს და არაადეკვატურად მოიქცეს, მაშინ როცა ადეკვატური თვითშეფასების მქონე პიროვნებისთვის სირთულე ცხოვრებისეული გამოწვევა და განვითარების ხელშემწყობი ფაქტორია. ადეკვატური თვითშეფასება ჯანმრთელი პიროვნების ძირითადი მახასიათებელია. აღმოჩნდა, რომ საკუთარ თავზე მეტისმეტად უარყოფითი წარმოდგენა პრობლემებს წარმოშობს. საკუთარ თავზე მეტისმეტად დიდი წარმოდგენაც ბადებს პრობლემებს, მაგრამ ასეთი ადამიანი, დაბალი თვითშეფასების მქონისგან განსხვავებით, ამას სულაც არ განიცდის. დაბალი თვითშეფასება საკუთარ თავში დაურწმუნებლობის, მორცხვობის, მოშიშრობის, საკუთარი თავის რეალიზების შეუძლებლობის განცდებს ბადებს. ასეთი ადამიანები აზვიადებენ წარუმატებლობას, მეტისმეტად კრიტიკულები არიან საკუთარი თავის მიმართ, ადვილად სწყინთ და სოციალური მხარდაჭერა სჭირდებათ.

გთავაზობთ ფ. ზიმბარდოს რეკომენდაციებს, რომლებიც თვითშეფასების ამაღლებაში დაგეხმარებათ. მანამდე კი თქვენი თვითშეფასების დონის გარკვევა ვცადოთ.

მოწესრიგებული, საზრიანი, ფეთქებადი, მგრძნობიარე, ამაყი, უხეში, ხალისიანი, ირონიული, მზრუნველი, მორცხვი, გულწრფელი, დახვეწილი, აუჩქარებელი, მეოცნებე, ეჭვიანი, ჯიუტი, ნაზი, უშუალო, თანამგრძნობი, იმპულსური, მომხიბვლელი, ბუტია, ფრთხილი, პედანტური, პრინციპული, რომანტიკული, გონიერი, მიზანსწრაფული, თავშეკავებული. ენთუზიასტი, მიმტევებელი.

1. ამოიწერეთ თვისებები, რომლებიც უნდა ახასიათებდეს თქვენთვის იდეალურ ადამიანს (შეგიძლიათ, დაამატოთ სხვა თვისებაც, რომელიც, თქვენი აზრით, უნდა ჰქონდეს იდეალს, მაგრამ ჩამონათვალში არ არის). დათვალეთ, რამდენი თვისება ამოიწერეთ.

2. ამოწერილთაგან ხაზი გაუსვით იმ თვისებებს, რომლებიც თქვენ გაქვთ. დათვალეთ, რამდენ სიტყვას გაუსვით ხაზი.

3. მეორე მაჩვენებელი გაყავით პირველზე.

შედეგების ინტერპრეტაცია: 0,4-0,6 – ადეკვატური თვითშეფასება; 0,7 და მეტი – მაღალი თვითშეფასება; 0,4 და ნაკლები – დაბალი თვითშეფასება.

1. გააცნობიერეთ საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეები, დაისახეთ რეალური მიზნები. ზედმეტს ნუ მოსთხოვთ საკუთარ თავს, განსაჯეთ და განსაზღვრეთ, რისი მიღწევის შანსი გაქვთ. არ დაუშვათ, მიზნები სხვებმა დაგისახონ. დაფიქრდით თქვენი მიზნების საფუძვლიანობასა და მათი განხორციელების საშუალებებზე, თქვენი იდეალებია წარმოდგენილი მათში თუ სხვებისგან პასიურად მიღებული შთაბეჭდილებები აისახება.

2. განსაზღვრეთ, რა არის თქვენთვის ღირებული, რისი გწამთ. აწონ-დაწონეთ თქვენი შესაძლებლობები და გადაწყვიტეთ, როგორი გინდათ იყოთ, შექმენით „სცენარების საწყობი”, შეუსატყვისეთ ისინი დღევანდელობას, თქვენს აქტუალურ ფსიქიკურ მდგომარეობას, იმოქმედეთ იმგვარად, რომ სცენარი კი არ გმართავდეთ, არამედ ცხოვრებაში გეხმარებოდეთ.

3. გააცნობიერეთ, რა არის თქვენი პიროვნული ღერძი. წარსულის ანალიზის გზით განსაზღვრეთ, რომელმა პიროვნულმა ურთიერთობებმა და გადაწყვეტილებებმა განსაზღვრა, ისე გეცხოვრათ, როგორც ცხოვრობთ. შეეცადეთ, გაუგოთ და აპატიოთ მათ, ვინც გაწყენინათ და ვერ დაგეხმარათ, როცა დახმარება გჭირდებოდათ. საკუთარ თავსაც აპატიეთ შეცდომები, ცოდვები, წარუმატებლობა და ჭოჭმანი. დაივიწყეთ უარყოფითი მოგონებები, მაგრამ მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მათგან სასარგებლო დასკვნებს გამოიტანთ. გახსოვდეთ: ვიდრე ცუდი მოგონებებით ცხოვრობთ, ისინი გიმონებენ. იცხოვრეთ კარგი მოგონებებით, გაიხსენეთ წარსული წარმატებები, თუნდაც უმნიშვნელო.

4. თუ თქვენს ქცევას დანაშაულის გრძნობა და სირცხვილი წარმართავს, ეს პოზიტიურ მიზნებს გაშორებთ, ზღუდავს თქვენს შემოქმედებითობას. აუცილებელია, ენდოთ საკუთარ თავს.

5. განიხილეთ თქვენი ქცევის მიზეზები ამჟამინდელი ფიზიკური, სოციალური, ეკონომიკური და პოლიტიკური თვალსაზრისით, მაგრამ არა პიროვნული ნაკლოვანებების პოზიციიდან.

6. ყველაფერი შეფარდებითია. ამქვეყნად რამდენი ადამიანიცაა, იმდენი აზრია. შეახსენეთ თავს, რომ ყოველთვის და ყველაფერზე არსებობს ალტერნატიული თვალსაზრისი. რეალობა სხვა არაფერია, თუ არა ადამიანთა გარკვეული ნაწილის შეთანხმება, ერთი და იგივე სახელი დაარქვან საგნებს და არა ის, რაც თითოეულ მათგანს სურდა თავისი წარმოსახვის შესაბამისად. ეს საშუალებას მოგცემთ, უფრო ადვილად აიტანოთ მოვლენათა განსხვავებული ინტერპრეტაციები, უკეთ გააცნობიეროთ ადამიანთა ქცევის მოტივები.

7. ნურასოდეს იტყვით საკუთარ თავზე ცუდს. წარმატებას იღბალს ნუ მიაწერთ, ხოლო წარუმატებლობას – საკუთარ თავს. წარმატებას თქვენს თავს უნდა უმადლოდეთ და წარუმატებლობის შემთხვევაში ისიც უნდა დაუშვათ, რომ ეს შესაძლოა თქვენი ბრალი არ ყოფილიყო. როგორც ა. ელისი აღნიშნავს, ადამიანები ხშირად ირაციონალურად ფიქრობენ და უარყოფითი დასკვნები გამოაქვთ საკუთარ თავზე, რაც დაბალი თვითშეფასების საფუძველი ხდება. განსაკუთრებით ერიდეთ ისეთ შეფასებით კატეგორიებს, როგორებიცაა უნიჭო, მახინჯი, უიღბლო, გამოუსწორებელი და სხვა; ასეთი შეფასებები დამანგრეველი ძალაა და ის უნდა შეაჩეროთ.

8. ნურავის მისცემთ უფლებას, გააკრიტიკოს თქვენი პიროვნება – კრიტიკის საგანი შეიძლება იყოს ქცევა. ნუ შეგეშინდებათ, ნუ მოერიდებით უკუკავშირს – ის შესაძლოა საკმაოდ კონსტრუქციული აღმოჩნდეს

9. გახსოვდეთ, წარუმატებლობა და იმედგაცრუება ზოგჯერ თქვენს საკეთილდღეოდ მუშაობს – ხომ შეიძლება, არასწორ მიზნებს ისახავდეთ? ეს ცხოვრებისეული გაკვეთილები უფრო დიდ იმედგაცრუებას აგაცილებთ თავიდან.

10. ერიდეთ სიტუაციებს, სადაც დისკომფორტს გრძნობთ, ადამიანებს, ვისთან ურთიერთობაც არ გსურთ. თუ სიტუაციას ვერ ცვლით და საკუთარი რეაქციების კორექტირებას ვერ ახერხებთ, განერიდეთ, რათა არასრულფასოვნების კომპლექსი არ გაგიჩნდეთ. ცხოვრება ისედაც ხანმოკლეა და არ ღირს, დრო ჭმუნვაში დაკარგოთ.

11. მიეცით თავს დასვენების, მოდუნების უფლება და დრო. უსმინეთ მე-ს, მიიღეთ სიამოვნება ისეთი საქმეებისგან, რომლებიც შეგიძლიათ მარტომ აკეთოთ და თანაც გიტაცებთ.

12. პრაქტიკაში იყავით საზოგადოებრივი ტიპი – გალაღდით, იგრძენით ენერგია, რომელსაც სხვები ასხივებენ. წარმოიდგინეთ, რა აწუხებთ თქვენს ახლობლებს და რით შეგიძლიათ დაეხმაროთ. გაიგეთ, რაში სჭირდებით და რა შეგიძლიათ მისცეთ მათ. აღიარეთ, რომ მზად ხართ გასაცემად.

13. ზედმეტად ნუ დაიცავთ ყველაფერს საკუთარს, უკეთესია, დროდადრო გეტკინოთ იმის გამო, რომ კარგად არ მოიქეცით, ვიდრე ემოციურად გამოიფიტოთ.

14. დაისახეთ შორეული მიზნები და გულდასმით შეარჩიეთ უახლოესიც. შეიმუშავეთ მათი მიღწევის რეალური გეგმა, რეგულარულად შეაფასეთ პროგრესი და იყავით პირველი, ვინც მხარზე ხელს დაგკრავთ ან ჩაგჩურჩულებთ, რომ ფრთხილად იყოთ. ნუ შეგაშფოთებთ, რომ თავმდაბლად არ გამოიყურებით, მით უფრო – მაშინ, როცა არავინ ისმენს საკუთარი თავისკენ მიმართულ თქვენს ქება-დიდებას.

15. თქვენ არ ხართ ის ადამიანი, რომლის ცხოვრებაშიც მუდამ ცუდი უნდა ხდებოდეს. კალია ხომ არ ხართ, გამუდმებით იხტუნოთ, რათა ფეხი არ დაგადგან – თქვენ ევოლუციის დამაგვირგვინებელი სახეობა, თქვენი მშობლების ოცნების ხორცშესხმა და უფლის ნებით გაჩენილი ადამიანი ბრძანდებით, უნიკალური ინდივიდი, რომელსაც შეუძლია, რეალურად შეცვალოს მოვლენათა მდინარება – რასაკვირველია, თუ მოინდომებთ, თუ საკუთარი თავის რწმენა გექნებათ. და თუ ეს ყველაფერი განახორციელეთ, პრობლემები გამოწვევებად იქცევა, ხოლო გამოწვევები – გამარჯვებად.