პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

როგორ მოვექცეთ პატარა მატყუარას

აშშ-ში ჩატარებული კვლევის შედეგები ასეთია: იმ ადამიანთა 36%, რომლებიც ბავშვობაში  ხშირად იტყუებოდნენ, გასამართლებულია ქურდობისათვის. მატყუარები მეტად არიან მიდრეკილნი კანონდარღვევებისადმი, ხშირად ხვდებიან არაკეთილსაიმედო წრეებში, ხდებიან ალკოჰოლისა და ნარკოტიკის მომხმარებლები. შერჩენილი ტყუილი მათ მატებს თავდაჯერებულობას, უჩენს დაუმარცხებლობისა და დაუსჯელობის განცდას. თუმცა პატარა მატყუარების 2/3 კანონმორჩილ მოქალაქედ,  კარგ  პიროვნებად ყალიბდება.

მატყუარებად არ იბადებიან – ასე დაასკვნა ამერიკელმა ფსიქოლოგმა ეკმანმა, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში  სწავლობდა ტყუილის პრობლემას. მისი აზრით, აქ მემკვიდრეობითობის როლი ყველაზე უმნიშვნელოა. თუმცა  ცნობილია, რომ 3-4 წლის ბავშვები შეგნებულად ცრუობენ. როდის ასწრებენ ისინი ტყუილებში ,,დაოსტატებას”? 

ყველაფერი ოდესღაც იწყება, მაგრამ როცა საუბარი ბავშვის ტყუილს ეხება, ძნელია თქმა, როდის მოხდა ეს პირველად. სასკოლო სივრცე ახალი გარემოა, სადაც მოზარდს თავის დამკვიდრება უწევს. პირველი სასკოლო დღეები, კვირები და თვეები გარბის და უცებ პედაგოგი მოსწავლის ტყუილის პირისპირ აღმოჩნდება. თუნდაც სრულიად უმტკივნეულო, ,,უბოროტო” სიცრუე   განგაშის განცდას გვიჩენს. კითხვებს კითხვები ებმის: საიდან იღებს სათავეს მსგავსი გამოგონებები? გადაიზრდება თუ არა ისინი სერიოზულ ტყუილში? საჭიროა თუ არა დასჯა? ჩნდება ბუნებრივი ეჭვი, მანამდეც ხომ არ მატყუებდა? ასეთ დროს ემოციებს თუ ავყვებით, შეიძლება  მატყუარას დასჯის  სურვილმა გვძლიოს.

ფრთხილად! ჯერ გავერკვეთ მისი ქცევის მიზეზებში. მხოლოდ  შემდეგ  გადავწყვიტოთ, როგორ მოვიქცეთ.  
რაოდენ არასასიამოვნოდაც არ უნდა ჟღერდეს, ბავშვი მაგალითს იმ ადამიანებისგან იღებს, რომელთა შორისაც მას უწევს ყოფნა შინ, ეზოში, სკოლაში. უფროსები ხანდახან სრულიად უმნიშვნელო ტყუილებს ამბობენ. მაგალითად, ნაცნობს ეუბნებიან , რა კარგად გამოიყურებიო, როცა ეს ასე არ არის; გამყიდველს ეუბნებიან, ხურდა არ მაქვსო, როცა უბრალოდ ჩანთაში ჩხრეკა ეზარებათ. ანალოგიური ტყუილი შეიძლება ბავშვების თანდასწრებით მასწავლებელსაც წამოსცდეს… 

პრობლემა ისაა, რომ პატარებისთვის არ არსებობს სხვაობა დიდსა და პატარა ტყუილს შორის. სიცრუის ნებისმიერ მაგალითს ისინი აღიქვამენ, როგორც უსიტყვო ნებართვას, თავადაც გაიმეორონ მსგავსი საქციელი. ამიტომ, თუ ასეთი შემთხვევა შენიშნეთ, ამას მყისიერად უნდა მოჰყვეს უფროსების განმარტება. ზოგადად კი, მასწავლებლისათვის იკვეთება ძალიან მიზნობრივი საჭიროება და თემა კლასის საათისათვის. მოვემზადოთ ტყუილსა და მართალზე სასაუბროდ, იმის ასახსნელად,  რა არის დასაშვები, რაც ხანდახან შეიძლება… და რა არის ცუდი და დაუშვებელი…

თუ რომელიმე უფროსი (მშობელი თუ მასწავლებელი) დაიჩემებს, ამ ბავშვს არასდროს უთქვამს ტყუილიო, თითქმის დაბეჯითებით შეიძლება ითქვას, რომ ის თავად ტყუის ან აჭარბებს.  

საერთოდ, რატომ ტყუიან ბავშვები?

მიზეზი შეიძლება უამრავი იყოს, მაგრამ შევჩერდეთ ძირითად, ტიპურ მიზეზებზე:

·სასჯელისგან თავის არიდების მიზნით.
·ახლობელი, საყვარელი ადამიანის დაცვის მიზნით.
·სურვილით, იყვნენ უკეთესები, ვიდრე სინამდვილეში არიან.
·პირად ცხოვრებაში ჩარევისაგან თავის დაცვის მიზნით.
·მისწრაფებით, მიაღწიონ იმას, რასაც უფროსები უკრძალავენ.

ზოგჯერ ტყუილის მიზეზად შეიძლება იქცეს ძლიერი სტრესი (მშობლების განქორწინება, ძალადობა, ახლობლის გარდაცვალება და ასე შემდეგ). ასეთ შემთხვევაში, სიცრუე დროებითია და ის გაივლის პრობლემის დაძლევის ან დროის გასვლის შემდეგ.

ამიტომ სანამ მოსწავლის ტყუილზე რეაგირების სტრატეგიას ავირჩევთ, ჯერ ტყუილის მიზეზს უნდა ჩავწვდეთ.
როგორ უნდა მოვიქცეთ, როცა მოსწავლე აშკარად ტყუის, თუნდაც დავალების შეუსრულებლობის  მიზეზის შესახებ. არ ავყვეთ ემოციებს და თავი ავარიდოთ დადანაშაულების ისეთ ფორმულირებას, რომელიც იწყება სიტყვებით „შენ”, „შენგან”… „შენთვის”… სათქმელი გადავიტანოთ თავად ქმედებაზე და არა პიროვნებაზე.  გამოვიყენოთ სხვაგვარი ფორმულირებები : „ძალიან ცუდ  ხასიათზე  ვდგები, როცა…” „გული მწყდება, როცა ბავშვები… „განა, არ სჯობს სიმართლის თქმა…”  „ყოველთვის შევეცდები, გაგიგოთ, ამისთვის სიმართლის თქმაა საჭირო” და ასე შემდეგ.

ბავშვი ჩიხში არ უნდა შევიყვანოთ, მას უნდა ვაგრძნობინოთ, რომ ცუდად მოიქცა და მივცეთ დრო და საშუალება საკუთარი საქციელზე დაფიქრებისათვის, თვითშეფასებისათვის. აღარ ვსაუბრობთ ისეთ დრომოჭმულ სანქციაზე, როგორიც  საჯარო გაკიცხვა და თითით ჩვენებაა.

ნდობა მასწავლებლისა და მშობლის მიმართ ამ ასაკის ბავშვებისათვის ძალიან მნიშვნელოვანი ღირებულებაა და ნუ დავაკარგვინებთ მას. მივცეთ მათ შანსი, თვითონ გაართვან თავი ტყუილთან ბრძოლას. კონტროლის გამკაცრება და ყოველ ნათქვამში ეჭვის შეტანა, საქმეს მხოლოდ ავნებს. ხანდახან კონკრეტულ სიმართლეზე ფასეული სწორედ თანამშრომლობა და ნდობაა, რათა ბავშვს დავეხმაროთ დაძლიოს სისუსტე – ტყულისადმი მიდრეკილება.

როდის ვტეხთ განგაშს?

შეუძლებელია ვინმემ განსაზღვროს, რამდენი ტყუილი შეიძლება ეპატიოს ბავშვს. მაგრამ არსებობს საგანგაშო სიგნალები, რომელთა შემჩნევის შემდეგ საჭიროა სპეციალისტის ჩარევა:

·ბავშვი იტყუება სისტემატურად, შინ და სკოლაში, უფროსებთან და თანატოლებთან.

·არანაირი საუბრები, ახსნა-განმარტებები, მასწავლებლისა და მშობლების ერთობლივი მცდელობები არ ამცირებს ტყუილების ნაკადს.

·ბავშვს არ აქვს დანაშაულის განცდა ტყუილის გამო, არ აღიარებს, რომ ტყუილი ცუდია.

·ტყუილს თან ახლავს სხვა უსიამოვნებები: ქურდობა, აგრესიული საქციელი, მტკივნეული რეაგირება, საკუთარ თავში  ჩაკეტილობა…

ასეთი ნიშნების შემჩნევისას აუცილებელი ხდება ექიმი ფსიქოლოგის ჩარევა. ის შეიმუშავებს სტრატეგიას, რომლის განხორციელებისთვის ექიმის, მშობლისა და პედაგოგის შეთანხმებული ძალისხმევაა საჭირო. 

გულუბრყვილობა იქნება ვიფიქროთ, რომ რომელიმე მცდელობის შედეგად იქმნება გარანტია, რომ ბავშვი აღარასდროს  იტყვის ტყუილს. ჩვენ უნდა ჩავწვდეთ მის გამომწვევ მიზეზებს. მასწავლებელს კარგად მოეხსენება, რომ ყველა მოსწავლე განსხვავებულია, თითოეულს სწავლისა და ურთიერთობების ინდივიდუალური შესაძლებლობები აქვს, აქვთ განსხვავებული ინტელექტუალური უნარები; ვისთვის ჯგუფისადმი მიკუთვნებულობის განცდაა უპირატესი, ვისთვის აღიარების…

პრობლემის გასაღებიც, უმრავლეს შემთხვევაში, აქ იმალება. ხანდახან ჩვენი და მშობლების მიდგომა ბავშვისადმი წაყენებული მოთხოვნების მიმართ გადახედვას ითხოვს. რამდენად რეალისტურია ამოცანები, რომელსაც კონკრეტულ მოსწავლეს ვუსახავთ? ტყუილის პრობლემა ხომ არ არის ამოზრდილი იმ მიზნებიდან, რომელიც ბავშვს დავუსახეთ და რომელთან გამკლავებაც მას უჭირს? ტყუილში ხომ არ იპოვნა მან „ხსნა”? ან ხომ არ უნდა გავამახვილოთ ყურადღება იმაზე, როგორია ბავშვის თვითშეფასება, რატომ ცდილობს ის უკეთესობის ილუზიის შექმნას? სამუშაო ბევრია, დიდი მნიშვნელობა აქვს ნიუანსებს. მათ განსაზღვრაში პედაგოგს შეუცვლელ დამხმარებას გაუწევს განმავითარებელი შეფასების ისეთი ფორმა, როგორიც არის მოსწავლეზე დაკვირვება. დამრიგებელს დაკვირვების  გაანალიზებით  ისეთი ,,მაშველი რგოლის” შექმნა შეუძლია, რომელიც მოსწავლეს ტყუილების მორევიდან კეთილგანწყობის ნაპირზე გამოიყვანს.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი