(ერთი კლასის ერთი ამბავი – როგორ იქცნენ რუხი ღრუბლები ცისარტყელად)
(დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციების სარეკომენდაციო ჩარჩო, 17. კონფლიქტის მოგვარების უნარ-ჩვევები. 1710/102 – შეუძლია, დაეხმაროს სხვებს კონფლიქტის მოგვარებაში იმით, რომ შესთავაზოს რამდენიმე შესაძლო ალტერნატიული გამოსავალი შექმნილი ვითარებიდან.)
„გამარჯობა, მეშვიდე კლასელი ვარ, ჩემი გამოგონილი სახელი ლევანია, და ამ წერილს იმიტომ გწერთ რომ ვიცი თქვენც გამოგიცდიათ, როგორია როდესაც გჩაგრავენ…“
ეს წერილი ჩემი დაწერილია, ლევანიც ჩემი მოფიქრებული ბიჭია. წლების წინ ერთ-ერთ კლასში რომელსაც მე ვასწავლიდი ე.წ. ბულინგის საფრთხე დადგა. თუმცა ამის გაცნობიერება ბავშვებს გაუჭირდათ, ბრტყელ-ბრტყელი ფრაზები და დიდაქტიკური დარიგებები, რომ ჩაგვრა არ შეიძლება, რომ ეს არაჰუმანურია, თავიდანვე ვუარყავი და გადავწყვიტე ისეთი რამ გამეკეთებინა, რომელიც ყველა ბავშვს დააფიქრებდა და უკეთ გაააზრებინებდა შექმნილ სიტუაციას.
სანამ დაწვრილებით მოგიყვებოდით ჩემს ამბავს და რჩევებსაც გაგიზიარებდეთ, ბულინგს და ჩაგვრას ზოგადად შევეხები.
ვიცით, რომ ბულინგი არ არის ქართული სიტყვა, ის შემოპარულია უცხო ენიდან, ამბობენ რომ ბულინგი განსხვავდება ჩაგვრისგან და მას ქართული შესასიტყვი არ გააჩნია, ჩაგვრა ერთი ინდივიდის მიერ მეორე ინდივიდის დამცირება თუ ფიზიკური/მორალური ზიანის მიყენებაა, რასაც შეიძლება ერთჯერადი ხასიათი ჰქონდეს, ბულინგი კი მრავალჯერადია და თან „ბულერებად“ ჯგუფი გვევლინება, რომელთა სამიზნეც შესაძლოა ერთი ან რამდენიმე მოსწავლე იყოს. თუმცაღა, ჩემი აზრით, ჩაგვრაც შეიძლება იყოს მრავალჯერადი, და შესაძლოა მჩაგვრელებად ჯგუფიც იქცეს. ამიტომ, მე პირადად ვერ ვხედავ საჭიროებას ამ ტერმინის „ბულინგის“ დამკვიდრებისას, თუმცა თუ ეს ამ კუთხით პრობლემების მოგვარებას შეუწყობს ხელს და თანამედროვე მოზარდებისთვის „ბულერი“ და „ბულინგი“ უფრო გასაგებია და უკეთ ასახავს სიტუაციას, მაშინ დავტოვოთ „ბულინგი“ და გააკეთოს თავის საქმე – პრობლემის იდენტიფიკაციისა, სახელის დარქმევისა. ამ წერილშიც გამოვიყენებ „ბულიგნსაც“და ჩაგვრასაც, რომ კიდევ ერთხელ გავუსვა ხაზი მათ შორის განსხვავების არ არსებობას.
ადამიანის მიერ მეორე ადამიანის ჩაგვრა ახალი რამ ნამდვილად არ არის და მას თავის უზარმაზარი ისტორია აქვს, უფრო მასშტაბურად ერებს შორის დაპირისპირებებითა და კონფლიქტებით. რაღა თქმა უნდა, ამ სტატიის მიზანი არ არის, ადამიანის ბუნების და ზოგადად ძალადობის მიმოხილვა, ამიტომ, შევეხები ერთ კონკრეტულ საკითხს: ჩაგვრას სკოლაში, რაც ასევე მრავალ წელს ითვლის, ალბათ პირველი სკოლის/სასწავლებლის შექმნიდან, და რასაც აქვს გამომწვევი მიზეზები და წინა ისტორიებიც.
ხშირად როდესაც სკოლაში ჩაგვრის შემთხვევა ფიქსირდება, რა თქმა უნდა ჩაგრულის მხარეს ვიჭერთ, მჩაგვრელს კი ვსაყვედურობთ და მკაცრ ზომებსაც მივმართავთ. რაც ნორმალურია, და ასეც უნდა იყოს, მაგრამ, გვავიწყდება რომ ხშირ შემთხვეაში ის ადამიანი, რომელიც სხვაზე ძალადობს, თავადაც ძალადობის მსხვერპლია და ყველა არ არის ისეთი ძლიერი, რომ მათზე სიტემატიურმა ძალადობამ კვალი არ დატოვოს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც სკოლის მოსწავლეებზე, ფაქიზი ფსიქიკის მქონე მოზარდებზე ვსაუბრობთ.
მოძალადედ მაშინ იქცევი როდესაც გიჭირს ემოციების კონტროლი, გაქვს მოვლენების არასწორი აღქმა და შეფასებები, სტერეოტიპული დამოკიდებულებები თუნდაც გენდერის გააზრების, დაბალი თვითშეფასება, მუდმივი სტრესი და სხვ. მოკლედ მოძალდეებად არ იბადებიან, ისინი შემდეგ ხდებიან და მათ ჩამოყალიბებაში საზოგადოებას, ოჯახს, სკოლას უზარმაზარი, გადამწყვეტი როლი აქვთ, და პირიქითაც, მოძალდე შესაძლოა კარგი მეგობარი გახდეს, თუ კი სწორედ მივუდგებით და რაც ძალიან, ძალიან მნიშვნელოვანია პრევენციურ ზომებს მივმართავთ.
მასწავლებლობა ურთულესი პროფესიაა. არ არსებობს კარგი და ცუდი მასწავლებელი, ან ხარ მასწავლებელი ან არა. მასწავლებელს იმხელა პასუხისმგებლობა აკისრია, რომ ცოტა პროფესია თუ დაიკვეხნის. პათეტიკურად რომ ვთქვათ მას კლასის მაჯისცემაზე მუდმივად უნდა ჰქონდეს ყური დადებული, ერთი პატარა გამორჩენილი დეტალი -“მერე რაა, ბავშვები არიან ასეც ხდება“, „მალე შერიგდებიან“, „ჩემს ბავშობაშიც ასე არ იყო?“, შესაძლოა დიდი პრობლემის წინაპირობა გახდეს. პრობლემები კი არსებობს ძალიან დიდებიც, ცრემლიანებიც და ტრაგედიებიც – დანგრეული ცხოვრება, დაკარგული სიცოცხლე, ჩაფერფლილი ოცნებები.
მოკლედ, მნიშვნელოვანია სულ მცირე, უბრალო შემთხვევაზეც კი გვქონდეს ჩვენი რეაქცია, განსაკუთრებით კი დაწყებით კლასებში, რადგან ამ დროს ყალიბდება ადამიანის ხედვა, ღირებულებები, დამოკიდებულებები, ეს ეტაპი განსაზღვრავს – როგორი ადამიანი იქნები შემდგომში, თუნდაც მაღალ კლასებში და ზოგადად ცხოვრებაში.
აღმოჩნდა რომ ჩემს კლასში რაღაც ვერ იყო რიგზე, ბავშვები იძაბებოდნენ, არასასიამოვნი ლექსიკით ესაუბრებოდნენ ერთმანეთს, გახდნენ არამეგობრულები და რაღაცნაირად საკუთარ თავში ჩაიკეტნენ. თუ კი აქამდე ჩემათნ ღიად საუბრობდნენ საკუთარ პრობლემებზე, ახლა ყველა გამირბოდა და პირზე: „ყველაფერი კარგადაა“ ეწერათ, მაშინ როდესაც გუმანით ვგრძნობდი რომ რაღაც დიდი და რუხი ღრუბელი გვიახლოვდებოდა. (მასწავლებლის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი იარაღი, „ჯადოსნური ჯოხი“, მისი მასწავლებლური ინტუიციაა, შესაძლოა მესამე თვალიც, მიენდეთ მას, ის არასდროს გიღალატებთ, მხოლოდ მშრალი წესებისა და თეორიებით პრობლემები არ გვარდება, თუნდაც ისინი ზედმიწევნით კარგად დავიცვათ, დაუშვით გამონაკლისები და ხანდახან არათანმიმდევრობაც, უპრინციპობაც გვეპატიება).
არც ისე მარტივია ბულინგის გამოაშკარავება და სახელის დარქმევა. შესაძლოა მცდელობამ მოსწავლეები გააღიზიანოს და უფრო ჩაკეტოს ისინი, უფრო მეტიც ცილისმწამბელადაც კი ვიქცეთ.
ძალიან ბევრი ვიფიქრე რა გამეკეთებინა. გადავწყვიტე დამეწყო მათთვის ძალიან საყვარელი საქმიანობით: დავავალე იაპონური ანიმაციის, ანიმეს ყურება, სახელწოდებით: A Silent Voice, ძალიან საინტერესო და დამაფიქრებელი ფილმია, მისი მთავარი პერსონაჟი – დაწყებით კლასებში მოძალადე იშიდაა, რომელიც იაზრებს საკუთარ დანაშაულს სმენა დაქვეითებულ გოგონას, შოუკოს წინაშე, მას აწუხებს წარსულში დაშვებული შეცდომები, იმდენად აწუხებს, იმდენად დარდობს მასზე, ისე სიღრმისეულად აანალიზებს რომ სუიციდამდეც კი მიდის. თუმცა ფილმს კეთილი დასასრული აქვს, ეს ფილმი კარგი მაგალითია იმისა თუ როგორ იცვლება ადამიანი, რომ ცვლილებები შესაძლებელია და შეცდომები არ არის განაჩენი. რომ მოძალადე შესაძლოა ძალიან კარგ მეგობრადაც იქცეს, თუ კი ამაში მას მეგობრები, კლასელები, ოჯახი დაეხმარება. საბოლოოდ მჩაგვრელი და ჩაგრული საუკეთესო მეგობრები ხდებიან, ერთმანეთისთვის სიცოცხლეც კი არ ენანებათ. თუ ფილმის დასაწყისში იშიდას დაცინვისგან და შეურაცყოფისგან გულგატეხილი შოუკო სხვა სკოლაში გადადის, დასასრულს იშიდა გადაარჩენს შოუკოს და დაეხმარება მას საკუთარი თავის შეყვარებაში და მიღებაში. ფილმი ძალიან ემოციური და სასიამოვნო საყურებელია, გაჯერებული ანიმესთვის დამახასიათებელი სტილით.
ბავშვებს გარდა იმისა, რომ უნდა ეყურებინათ ფილმისთვის, უნდა დაეწერათ მთავარი პერსონაჟის (იშიდა) განვითარების ეტაპებები, რა შეიცვალა მასში, რატომ შეიცვალა, როგორ შეიცვალა და საკუთარი აზრიც დაეფიქსირებინათ. ასევე დაეკავშირებინათ საკუთარ გამოცდილებასთანაც.
დავალება პარსაკევს მივეცი, რომ უქმეები გამოეყენებინათ, რადგან ფილმი საკმაოდ დიდია. ორშაბათს ჩავიბარე მათი ნაწერები, თითქმის არავის გამოუთქვამს სურვილი რომ ნაწერი ხმამაღლა წაეკითხათ, ყველამ მთხოვა რომ ჩუმად წამეკითხა და შემეფასებინა. მათი ნაწერებიდან, მივხვდი რომ პრობლემა მართლაც ჰქონდათ და ღრუბელი მართლაც გვიახლოვდებოდა, ზოგიერთს ისიც კი ეწერა რომ ძალიან კარგად ხვდებოდა თუ რას გრძნობდა შოუკო, რომ მსგავსი რამ მასაც განუცდია და სუიციდზეც კი უფიქრია. ერთ-ერთი გამოტყდა, რომ მოსწონს როდესაც სხვას ჩაგრავს, რადგან ის ამ დროს ძლიერი ჩანს სხვების თვალში და ეს მას აღაფრთოვანებს.
ვიფიქრე, რომ დრო აღარ იყო ბევრი ფიქრის და სასწრაფოდ ზომები იყო მისაღები. სწორედ მაშინ გამოვიგონე ვითომ ჩემი მეგობრის შვილი ლევანი, ერთი ჩემი ნათესავი ბიჭის ხელით წერილი შევქმენი და წავუღე ბავშვებს. ვუთხარი, რომ ჩემი მეგობრის შვილი დიდ გასაჭირშია, მე გამენდო და რჩევა მკითხა, მე კი შევთავაზე რომ ჩემზე უკეთ ურჩევდნენ მისივე ასაკის მქონე ბავშვები, რომლებსაც ამ საკითხში შესაძლოა ჩემზე მეტი გამოცდილება ჰქონდეთ. მაშინ ლევანმა წერილი დაწერა და მათთან გამომატანა. ლევანი წერდა, რომ მას ერთი კლასელი ჩაგრავდა, ზედმეტი, მისივე გამოგონილი, ლევანისთვის უსიამოვნო სახელით მიმართავდა და ნივთებს ართმევდა, რამდენჯერმე წიხლიც ამოარტყა და ეს ხუმრობად ჩათვალა, მის ამ ქცევაზე კი ბავშვებმა ბევრი იცინესო. ლევანი ყვებოდა საკუთარი გრძნობებისა და განცდების შესახებ, იმ მომენტში როგორ შესძულდა საკუთარი თავი, როგორ იგრძნო უმწეობა, რომ ვერაფერი ვერ გააკეთა, ფიზიკურადაც ვერ გაუსწორდა, რადგან მუდმივად ესმოდა რომ კონფლიქტები მშვიდობიანად უნდა მოეგვარებინა, დიდ გასაჭირში იყო: სასწორის ერთ მხარეს მისი რწმენა და პრინციპები იდო, მეორე მხარეს დაცინვის, ჩაგვრის და ძალადობის საფრთხე. ლევანი ითხოვდა რჩევვებს: რა უნდა გაეკეთებინა, რომ ამ სიტუაციიდან მშვიდობიანად გამოსულიყო. ბავშვებმა თავიდანვე მკითხეს შეეძლოთ თუ არა ანონიმური წერილების მიწერა, რაზეც რა თქმა უნდა დავთანხმდი, ეს ამბავი ნამდვილად დაიჯერეს, არც კი დაფიქრებულან რომ შესაძლოა წერილი ჩემი მოფიქრებული იყო, ალბათ იმიტომ, რომ პრობლემები მათთვის ძალიან ნაცნობი იყო. გაჩაღდა მიმოწერა, ერთი სული ჰქონდათ როდის მივუტანდი ლევანის ახალ წერილს, ზოგიერთი წერდა რომ ძალადობით უნდა ეპასუხა ლევანისაც, რადგან სუსტი ეგონებოდათ და აუცილებლად დაჩაგრავდნენ, ურჩევდნენ რომ სკოლა გამოეცვალა, ზოგიერთი წერდა რომ მშობლები და მასწავლებლები ჩაეყენებინა საქმის კურსში, რომ მოუგვარებელი პრობლემები არ არსებობსო. დაპატიჟეს კიდეც, მეგობრობას სთავაზობდა რამდენიმე.
ამ ყველაფერმა კი მისცა ბიძგი რომ საკუთარი პრობლემების იდენტიფიკაციაც მოეხდინათ და ესაუბრათ. ლევანის პრობლემები მათ პრობლემებზეც გადავიტანეთ, და აღიარეს რომ მსგავსი შემთხვევები კლასშიც იყო. ნელ-ნელა გამოიკვეთა მჩაგვრელიც, რომელსაც ძალიან ფრთხილად მივუდექი, აღმოჩნდა რომ ოჯახში არ ჰქონდა სიმშვიდე, მშობლები ეყრებოდნენ და მის გარშემო არასასმიამოვნო და უარყოფითი ემოციების ზღვა იყო.
როდესაც იცი სად არის და ვისთან არის პრობლემა, მოგვარებაც შეიძლება. რა თქმა უნდა ვესაუბრე მშობლებს, ჩავრთე ფისქოლოგი და შეთანხმებასაც მივაღწიეთ – კლასის, და იმ ერთი ბიჭის სასარგებლოდ.
საავდრო ღრუბელმა გადაიარა და შვიდფერა ცისრტყელამ გამოანათა, როგორც მეგობრობის და მშვიდობის სიმბოლომ.
ეს ამბავი ასე დასრულდა, ახლა უკვე მაღალ კლასელები არიან, დღემდე სჯერათ ლევანის არსებობის და დარწმუნებულები არიან, ერთი მეშვიდე კლასელი ბიჭის ცხოვრებაში ბევრი რამ შეცვალეს. თუ კი ამ სტატის რომელიმე მათგანი წაიკითხავს, ვეტყვი რომ ლევანი მართლაც არსებობდა, და ის იმ დროინდელი თითოეული მათგანი იყო. ამ შემთხვევის შემდეგ, მივხვდი რომ არ უნდა ველოდო რუხ ღრუბლებს, მუდმივად უნდა შევახსენო ბავშვებს და ჩემს თავსაც რომ ეს ის თემაა, რომელზეც საუბარი და მუშაობა, არასდროს არ არის ზედმეტი და მოყირჭებული, რომ არ არ იყოს საჭიროება მაშინაც კი. რა იცი რა ხდება მომავალში. აქ კი რამდენიმე სავარჯიშოს გაგიზიარებთ კლასში სამუშაოდ.
