პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

კრიზისი საბავშვო ბაღში: რატომ უნდა ითამაშონ ბავშვებმა სკოლაში (პირველი ნაწილი)

ნაწყვეტები Alliance for Childhood-ის 2009 წლის კვლევიდან
ავტორები: ედუარდ მილერი და ჯოან ელმონი
„It is the evening of the day
I sit and watch the children play…”
(ნაწყვეტი „როლინგ სთოუნზის” სიმღერიდან „As Tears Go By”)
ამ კვლევის მთავარ არგუმენტს, რომ ბავშვების მიერ მოგონილი თამაში უნდა აღდგეს საბავშვო ბაღში, უმეტესობა არ გაიზიარებს და ზოგმა შესაძლოა დასცინოს კიდეც. თუმცაღა უამრავი კვლევა ადასტურებს თამაშის სასიცოცხლო მნიშვნელობას ბავშვის განვითარებისთვის, ბევრს მიაჩნია, რომ სკოლაში თამაში დროის ფუჭად კარგვაა. სკოლა, – ამბობენ ისინი, – სწავლის ადგილია. მათ სჯერათ, რომ ბავშვს საკმაოზე მეტი დრო აქვს, რათა თამაშით სახლში იჯეროს გული.

თამაშისადმი სკეპტიკურ დამოკიდებულებას საფუძველს უმყარებს ბაზარზე არსებული უამრავი „ჭკვიანი საბავშვო” პროდუქტი – ისინი ღაღადებენ, რომ რაც უფრო ადრე დაიწყებს ბავშვი ცოდნის საბაზისო ელემენტების ათვისებას, მით უფრო უკეთ ისწავლის იგი სკოლაში. ამის გამო სკოლამდელი განათლების ფოკუსი წერა-კითხვისა და სხვა აკადემიური უნარების სწავლა-განვითარებისკენ მიიმართა და სასწავლო პროგრამაც სასწრაფოდ მოარგეს ამ მიზანს. მაგრამ თუ რეალობას თვალს გავუსწორებთ, დავინახავთ, რომ მცდარი კონცეფცია ბავშვების თამაშის უმნიშვნელობის შესახებ ნელ-ნელა ბანქოს ხუხულასავით იშლება.

ჩვენ უნდა განვასხვაოთ ზედაპირული თამაში რთული, სტრუქტურირებული და ხანგრძლივი როლური თამაშებისგან, რომლებსაც უკვე 5 წლის ბავშვები თამაშობენ, რომლებიც მათი ორიგინალური იდეებით იქმნება და რომლებიც მდიდარ ლექსიკას საჭიროებს. უნდა დავინახოთ განსხვავება საკლასო ოთახის ქაოსურ ხმებსა და ენერგიით დამუხტულ თამაშს შორის, რომელიც ბავშვებს ერთიანად იპყრობს. პატარები თამაშის დროს გულმოდგინედ „მუშაობენ”. ისინი იგონებენ სცენებსა და ისტორიებს, ლახავენ დაბრკოლებებს, აგვარებენ პრობლემებს თავიანთი სოციალური ცხოვრების გზაზე. მათ იციან, რა სურთ და ძალისხმევას არ იშურებენ მიზნის მისაღწევად.

ვინაიდან თამაშის დროს ბავშვი შინაგანად არის მოტივირებული, ეს პროცესი მისთვის მისივე იდეების განხორციელების უმძლავრეს გაკვეთილად იქცევა. კვლევები ადასტურებს, რომ ბავშვებს, რომლებიც ჩართულნი არიან რთულ სოციოდრამატულ თამაშებში, უკეთ აქვთ განვითარებული ენობრივი უნარები, ვიდრე მათ, ვინც ამ ტიპის აქტივობაში არ მონაწილეობს. მოთამაშე ბავშვებს აქვთ უკეთესი სოციალური ჩვევები, მეტი ემპათია და უფრო მდიდარი წარმოსახვა, უკეთ ხვდებიან, რას გრძნობენ ან გულისხმობენ სხვები; ნაკლებად აგრესიულები არიან, უკეთ ახერხებენ თვითკონტროლს და წარმოაჩენენ აზროვნების უფრო მაღალ დონეს. ამავე კვლევების თანახმად, მათ უფრო დიდი მოცულობის ტვინი აქვთ და უფრო რთული ნევროლოგიური სტრუქტურები, ვიდრე არამოთამაშეებს.

გრძელვადიანი კვლევები ამძაფრებს ეჭვს იმის თაობაზე, რომ ფონეტიკისა და სხვა დისკრეტული უნარების ადრეული ასაკიდან შესწავლას უკეთესი შედეგისკენ მივყავართ. მაგალითად, გერმანიაში თამაშებზე აქცენტირებული საბავშვო ბაღების სისტემა გასული საუკუნის 70-იან წლებში შეიცვალა კოგნიტიური მიღწევების ცენტრებით, რაც განათლების რეფორმის ნაწილი გახლდათ, მაგრამ კვლევამ, რომლის ფარგლებშიც ერთმანეთს შეადარეს ორმოცდაათი თამაშზე დაფუძნებული საბავშვო ბაღი და ამდენივე ადრეული სწავლების ცენტრი, აჩვენა, რომ ბავშვები, რომლებიც ბაღში უმეტესად თამაშობდნენ, 10 წლისთვის ბევრი რამით სჯობნიან ადრეული განათლების ცენტრებში აღზრდილ თანატოლებს – უკეთესად კითხულობენ, უკეთესი მაჩვენებლები აქვთ მათემატიკაში და სკოლაშიც უკეთესად არიან ადაპტირებულნი სოციალურად და ემოციურად, უკეთ აქვთ განვითარებული წარმოსახვა და უკეთ გამოხატავენ აზრებს. ამ კვლევის შედეგად გერმანული საბავშვო ბაღები დაუბრუნდნენ თამაშზე დამყარებულ აღზრდის სისტემას.

აშშ-ში ხშირად გაიგონებთ, რომ შურთ წარმატების, რომელსაც ჩინეთმა და იაპონიამ მიაღწიეს ბავშვებისთვის მეცნიერებების, მათემატიკისა და ტექნოლოგიების სწავლების კუთხით, თუმცა თითქმის არაფერს ამბობენ იმაზე, რომ ამ ქვეყნებში სასკოლო პროგრამები, მეორე კლასის ჩათვლით, თამაშსა და გამოცდილებაზე აგებულ აქტივობებს უფრო ეფუძნება, ვიდრე დიდაქტიკას.

ფინეთშიც (რომელიც დღეს კარგი სასკოლო განათლების ერთ-ერთ მაგალითად მიიჩნევა – ლ.ა.) ბავშვები თამაშებზე ორიენტირებულ საბავშვო ბაღებში დადიან. ფინელებს შვილები სკოლაში 7 წლის ასაკში მიჰყავთ, ნაცვლად ექვსისა. შედეგად ეს ქვეყანა, PISA-ს საერთაშორისო სისტემით, 15 წლის მოსწავლეთა მიერ გამოცდებზე ნაჩვენები შედეგების მიხედვით, ტრადიციულად, უმაღლეს შეფასებებს იღებს. აქვე აღსანიშნავია ერთი ფაქტორიც: ფინეთში სიღარიბე არ წარმოადგენს ისეთ პრობლემას, როგორსაც აშშ-ში, სადაც ღარიბი და დაბალშემოსავლიანი ოჯახების წილი ფინეთზე გაცილებით დიდია და ასეთ ბავშვებს საბავშვო ბაღებსა და სკოლებში განსაკუთრებული ყურადღება და სპეციალური პროგრამები სჭირდებათ.

საშუალოზე დაბალი შემოსავლის მქონე ოჯახების ბავშვებისთვის აუცილებელია დამატებითი მხარდაჭერა, რათა დაინახონ თამაშზე დამყარებული და გამოცდილების განვითარებაზე ორიენტირებული სწავლების ყველა სიკეთე. თამაშში გამოუცდელ ბავშვებს ხშირად უჭირთ სხვებთან ერთად თამაშში დაუხმარებლად ჩართვა. მათ საგანგებოდ უნდა დავანახვოთ წიგნების მნიშვნელობაც, რაც საშუალო და მაღალშემოსავლიანი ოჯახებიდან გამოსული პატარებისთვის ჩვეულებრივი გართობაა. მათთვის აუცილებელია იმ ენის, იმ ლექსიკის მოსმენა, რომელიც გამოიყენება საუბრისას, ამბის თხრობისას, სიმღერისას და ლექსების კითხვისას; სჭირდებათ იმის სწავლა, როგორ გამოიყენონ ენა სხვებთან კომუნიკაციის დროს. თამაში კი წამყვანი აქტივობაა იმ ენის გამოყენებისთვის, რომელიც ბავშვებს ესმით.

თამაშებზე დამყარებულ საბავშვო ბაღებში მასწავლებელს ძალიან მნიშვნელოვანი, თუმცა ფარული ფუნქცია აკისრია: მან თვალი უნდა გაადევნოს ბავშვის განვითარების გზას და მის კომპონენტებს – კოგნიტიურს, ფიზიკურსა თუ სოციალურ-ემოციურს; უნდა შეეწყოს ბავშვების სათამაშო თემებს და მათზე ააგოს ურთიერთობა, გააცნოს მათ ახალი შინაარსი, სათამაშოები, სხვა მასალები, ნივთები და ხელი შეუწყოს მათ გონებრივ სტიმულაციას. მასწავლებელი უნდა ხედავდეს თითოეული ბავშვის საჭიროებებს და ეხმარებოდეს იმ დაბრკოლებათა გადალახვაში, რომლებიც მათ სწავლაში უშლით ხელს.

სხვა სიტყვებით, საბავშვო ბაღის მასწავლებელი უნდა იყოს კარგად გაწვრთნილი პროფესიონალი, რომელიც სწავლისთვის თავდადებული სამასწავლებლო თემის ნაწილს წარმოადგენს. ამ თემში მასწავლებლები ერთმანეთს განვითარებაში ეხმარებიან და მათ ადმინისტრაციის სრული მხარდაჭერა აქვთ. ასეთი მასწავლებელი ბევრს ელის თავისი მოსწავლეებისგან და მხარს უჭერს მათ ოპტიმალურ განვითარებას.

არამხოლოდ ღარიბი ოჯახების შვილებს – ნებისმიერ ბავშვს სჭირდება ამ ტიპის მხარდაჭერა. სიმართლე კი ის არის, რომ დღეს ბავშვების უმეტესობას, შინაც კი, არ გააჩნია თამაშისთვის საკმარისი დრო. დღეს მდიდარი ოჯახების შვილებსაც კი სჭირდებათ დახმარება, რათა კრეატიულ საბავშვო თამაშებში ჩაერთონ – მათ ცხოვრებაში მედიისა და ორგანიზებული აქტივობების სიჭარბემ ჩვეულებრივი, ბავშვური თამაშისგან მათი გაუცხოება გამოიწვია. ხშირად ბავშვებს ბრძოლა უწევთ თავიანთი იდეებისა და ხედვის წარმოსაჩენად.

ერთმა საბავშვო ბაღის მასწავლებელმა საყურადღებო რამ თქვა: „როცა ბავშვებს სათამაშო დროს ვაძლევ, მათ არ იციან, რა აკეთონ. მათ არ გააჩნიათ იდეები თამაშისთვის”. ეს ტრაგედიაა როგორც ბავშვებისთვის, ისე ერისა და მსოფლიოსთვის.

ვერც ერთი ადამიანი ვერ შეძლებს თავისი შემოქმედებითი პოტენციალის სრულ რეალიზებას, თუ მისი კრეატიულობა ბავშვობაშივე ჩაკლეს. დღეს, 21-ე საუკუნეში, ვერც ერთი ერი ვერ განვითარდება შემოქმედებითი და ინოვაციური სამუშაო ძალის გარეშე. იგივე ითქმის დემოკრატიაზეც, რომელიც ვერ გადარჩება დამოუკიდებლად მოაზროვნე და მოქმედი მოქალაქეების გარეშე.

ის, რომ თამაში მთავარი ძალა და იმპულსია ბავშვის ფიზიკური, მენტალური, სოციალური და ემოციური განვითარებისთვის, ეჭვგარეშეა. თამაშზე დამყარებული მეთოდიკის მქონე საბავშვო ბაღებში ბავშვები ორმაგ სარგებელს ნახულობენ მათთან შედარებით, ვისაც ბაღში თამაშგარეშე პროგრამებით ასწავლიან: უკეთესად კითხულობენ, უკეთ უვითარდებათ ინტელექტუალური უნარები და მეტი შესაძლებლობა აქვთ, გარემოსთან ადაპტირებულ ზრდასრულ ადამიანებად ჩამოყალიბდნენ. ყოველი ბავშვი იმსახურებს, იზრდებოდეს ხალისიან, თამაშით გაჯერებულ, გამოცდილებაზე ორიენტირებულ საბავშვო ბაღებსა თუ სკოლამდელ დაწესებულებებში. თამაშმა დაამტკიცა, რომ ის კარგად „მუშაობს”!
(გაგრძელება იქნება)

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი