ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

მასწავლებლის პროფესიული განვითარება და კარიერული ზრდა. მსოფლიო გამოცდილება (მესამე ნაწილი)

ჩვენი ქვეყანა პროფესიული განვითარებისა და კარიერული ზრდის ახალი სისტემის ამოქმედების მოლოდინშია. მიმდინარეობს დისკუსია სისტემის დადებით მხარეებსა და იმ საფრთხეებზე, რომელთა გათვალისწინებაც აუცილებელია ასეთი მნიშვნელოვანი სიახლის წარმატებით განხორციელებისთვის. ამ კონტექსტში საყურადღებოა ანალოგიური სისტემების გაანალიზება და შედარება ჩვენი ქვეყნის რეალობასთან. ჩვენი წერილი ეყრდნობა ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის განათლების ექსპერტების 2011 წლის მოხსენებას. მოხსენება მომზადებულია ანდრეას შლეიხერის (გერმანია) – განათლების მკვლევარის, ეკონომიკური და კულტურული განვითარების ორგანიზაციის (OECD) PISA-ს ერთ-ერთი ხელმძღვანელისა და კოორდინატორის – მიერ.
რეკრუტინგული (დაქირავების) მეთოდები შეიძლება ადაპტირებული იყოს ისე, რომ მოხერხდეს მრავალფეროვანი გამოცდილების მქონე პედაგოგების მოზიდვა.

მრავალ ქვეყანაში ცდილობენ, მასწავლებლებად მოიზიდონ ადამიანები სხვადასხვა სფეროდან – არა მხოლოდ კადრების დეფიციტის დასაძლევად, არამედ იმისთვისაც, რომ გააფართოონ მათი გამოცდილების დიაპაზონი და აამაღლონ კვალიფიკაცია. ამ მიმართულებით ძალისხმევა მოცავს პედაგოგიური პროფესიის უპირატესობის რეკლამირებას იმ პროფესიულ და სოციალურ ჯგუფებში, რომლებიც არასაკმარისადაა წარმოდგენილი პედაგოგთა შორის. ესენი, რასაკვირველია, არიან მამაკაცები, ასევე – სხვადასხვა სოციალური უმცირესობა.

ამისთვის მიმართავენ რამდენიმე საინტერესო ხერხს:

▪ პედაგოგის პროფესიაში იწვევენ სხვა სფეროში დიდი გამოცდილების მქონე ადამიანებს და არამხოლოდ მათი საწყისი სპეციალიზაციის სფეროში პროფესიონალის ხარისხით;

▪ ხდება განათლების სფეროს გარეთ მიღებული ცოდნისა და გამოცდილების აღიარება საწყისი ხელფასის დანიშვნით;

▪ საკმაოდ კვალიფიციურ ახალბედებს, მათ შორის – პასუხისმგებლობიან სტუდენტ-სტაჟიორებს, ეძლევათ საშუალება, დაიწყონ მუშაობა და იშოვონ ფული, არ დაელოდონ, როდის მიიღებენ დიპლომს;

▪ მოქნილია პედაგოგიური განათლების მიღებისადმი მიდგომა: მსურველებს ეძლევათ შესაძლებლობა, ისწავლონ დაუსწრებლად, საღამოს ფაკულტეტებზე ან დისტანციურად; ხდება მიღებული გამოცდილებისა და დიპლომების გათვალისწინება. ეს ალტერნატიული გზები შესაძლოა მიმზიდველი აღმოჩნდეს ზემოხსენებული ჯგუფებისთვის.
პედაგოგებს უხდიან ნაკლებს, ვიდრე უმაღლესი სასწავლებლების კურსდამთავრებულებს, მაგრამ არჩევითი სტიმულირების სწორად გამოყენების შემთხვევაში მცირე რესურსიც შეიძლება საკმარისი აღმოჩნდეს მასწავლებელთა მოზიდვისთვის იქ, სადაც ეს აუცილებელია.

პედაგოგთა ხელფასები OECD ქვეყნებში 1996-დან 2008 წლამდე გაიზარდა, მაგრამ სხვა სპეციალისტთა ანაზღაურებაზე დაბალი რჩება. 15-წლიანი გამოცდილების მქონე მასწავლებლის კანონით დადგენილი ხელფასი უმაღლესი განათლების მქონე სხვა სფეროს სპეციალისტების, რომლებიც სრულ დღეს მუშაობენ, საშუალო შემოსავლის 80%-ზე ნაკლებია, ხოლო ჩეხეთში, უნგრეთში, ისლანდიაში, ისრაელში, იტალიაში, სლოვაკეთსა და აშშ-ში – 60%-ზე ნაკლებიც კი.

ამავე დროს მასწავლებელთა შრომითი პირობები (შვებულება, დასაქმების გარანტიები, პენსია) ხშირად უფრო მიმზიდველია, ვიდრე სხვა პროფესიათა წარმომადგენლებისა. კვლევები ადასტურებს, რომ პედაგოგთა ხელფასები დაბალია მრავალი იმ პროფესიის წარმომადგენელთა ხელფასებთან შედარებით, რომლებიც იმავე დონის კვალიფიკაციას მოითხოვს. პედაგოგიური კადრებით უზრუნველყოფისთვის დამახასიათებელია ხელფასების „ელასტიკურობა”: ხელფასის გარკვეული პროცენტით ზრდა მაღალი პროცენტით ზრდის პოტენციური მასწავლებლებით უზრუნველყოფას. ქვეყნებში, სადაც პედაგოგთა ხელფასები შედარებით მაღალია, კადრებით უზრუნველყოფა ნაკლებად ელასტიკურია.

მასწავლებელთა მრავალრიცხოვნების გამო ხელფასის რამდენიმე პროცენტით მომატებაც კი ძალზე ხარჯიანია. გარდა ამისა, სწავლების ბაზარი მრავალფეროვანია და რეკრუტინგმა შესაძლოა გამოიწვიოს მეტ-ნაკლები სირთულე სკოლის ტიპის ან რეგიონის კვალობაზე. პედაგოგთა სიმცირე და მათი გადინება განსაკუთრებით მწვავედ იგრძნობა წარუმატებელ სკოლებში, ამიტომ ზოგიერთ ქვეყანაში მიღებულია პრაქტიკა ხელფასის მნიშვნელოვანი ზრდისა განსაკუთრებული მოთხოვნის ან „დეფიციტური” პედაგოგების ჯგუფებისთვის.

გადასახადებისგან გათავისუფლება, აკადემიური სტიპენდიები და სესხები დაბრუნების გარეშე – აი რამდენიმე ფინანსური სტიმული, რომლებსაც იყენებენ განათლებაში ადამიანების მისაზიდად; პრემიები და სამუშაო გამოცდილების აღიარება კი გამოიყენება მათთან, ვინც უკვე მიიღო „დეფიციტური” განათლება. ზოგიერთი ქვეყნის რთულ რეგიონებში გათვალისწინებულია სახელფასო დანამატები, მგზავრობის ღირებულების ანაზღაურება ან პრემიები მასწავლებლებისთვის, რომელთაც აქვთ „დეფიციტური” უნარ-ჩვევების ცოდნა, რათა უზრუნველყონ სკოლები სათანადო დონის პედაგოგებით.

უნდა ვახსენოთ პედაგოგთა მოზიდვის სტრატეგიებიც, რომლებიც არ არის დაკავშირებული ანაზღაურებასთან: დაბალ კლასებთან მუშაობის ხანგრძლივობის რეგულირება ან რთულ რაიონებსა და განსაკუთრებული მოთხოვნის სკოლებში მცირე კლასების ფორმირება.

საუკეთესო პოტენციის პედაგოგებისთვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს კარგი სამუშაო.

კურსდამთავრებულთა პედაგოგის პროფესიაში მოზიდვის მცდელობა ძნელად თუ გამოიღებს შედეგს, თუ საუკეთესო კანდიდატები კარიერული ზრდის გზაზე პრობლემებს წააწყდებიან. ბუნებრივია, საუკეთესო კანდიდატებს პედაგოგობის გარეშეც აქვთ მუშაობის კარგი პერსპექტივა და ისინი არ მოისურვებენ, ელოდონ საინტერესო ვაკანსიას ან იმუშაონ რთულ სკოლებში. ამიტომაც არის ასე მნიშვნელოვანი ორგანიზებული და რესურსებით უზრუნველყოფილი შერჩევის პროცესი და სხვადასხვა პოზიციაზე შეყვანის პროგრამები, მიმართული იმისკენ, რომ თავისუფალ ვაკანსიებზე საუკეთესო კანდიდატები მოხვდნენ. იმისთვის, რომ ახალგაზრდა მასწავლებლები არ „გადაასახლონ” რთულ სკოლებში, საჭიროა დაიწიოს შრომითი სტაჟის მნიშვნელობა კანდიდატთა შეფასებისას.
მაღალი დონის დაწყებითი პედაგოგიური განათლების უზრუნველყოფა

ქვეყნებში, სადაც განათლების სფეროში წარმატებას მიაღწიეს, პედაგოგებს ასწავლიან, როგორ იმუშაონ ეფექტურად და მიიღონ აქტიური მონაწილეობა რეფორმებში.

დაწყებითი პედაგოგიური განათლება სხვადასხვა ქვეყანაში მნიშვნელოვნად განსხვავდება და ჩვენი მოხსენების მიზანი არ არის შესაბამისი პოლიტიკური კურსისა და პრაქტიკის შეფასება, მაგრამ OECD კვლევებმა გამოავლინა ზოგიერთი პრინციპი, რომლებიც უნდა ვახსენოთ:

▪ საუკეთესო შედეგებს აჩვენებს ის განათლების სისტემები, რომლებშიც არსებობს მკაფიო და ნათელი კრიტერიუმები იმისა, რა უნდა იცოდნენ მასწავლებლებმა კონკრეტული დისციპლინის ფარგლებში. ეს კრიტერიუმები განსაზღვრავს დაწყებით პედაგოგიურ განათლებას, სერტიფიცირებას, პედაგოგიური მუშაობის უწყვეტ შეფასებას, პროფესიულ განვითარებას და კარიერულ ზრდას, ასევე ხელს უწყობს ყველა ამ შემადგენლის ეფექტურობას. ეს კრიტერიუმები ასახავს სკოლის სასწავლო მიზნებს და იმის გაგებას, რა უნდა ჩაითვალოს კვალიფიციურ სწავლებად.

▪ მრავალ ქვეყანაში დაწყებითი პედაგოგიური განათლება ორიენტირებულია მოდელზე, რომელშიც შედარებით ნაკლები ყურადღება ექცევა აკადემიურ მომზადებას და მეტი – პროფესიონალთა მომზადებას სკოლის გარემოში შესაბამისი თეორიისა და პრაქტიკის ბალანსირებით. ეს საგანმანათლებლო პროგრამები გულისხმობს, რომ მასწავლებლები კლასში შედიან პროფესიული სწავლების ადრეულ ეტაპზე, დიდხანს რჩებიან იქ და მომზადების პროცესში დიდ დახმარებასაც იღებენ. მათი მომზადება ითვალისწინებს ფართო საკურსო სამუშაოს, რომლის ნაწილია კვლევის ჩატარება, რომელიც ეფუძნება თანამედროვე პრაქტიკას ან ერთ წელიწადზე ხანგრძლივ მუშაობას სკოლაში ან უნივერსიტეტში; იგულისხმება, რომ ამ ხნის განმავლობაში მასწავლებელი ავითარებს და ავარჯიშებს ინოვაციურ პრაქტიკას და სწავლა-სწავლების სფეროში ატარებს კვლევას.

▪ დაწყებითი პედაგოგიური განათლების მოქნილი ვარიანტების შექმნა პედაგოგიური კარიერის დაწყების საშუალებას აძლევს  მათ, ვინც სხვაგვარად სკოლაში არც მოვიდოდა, თუმცა ეს არამც და არამც არ აკნინებს პროფესიაში შესვლის ტრადიციული გზების მნიშვნელობას. დაწყებითი პედაგოგიური განათლების ეტაპები, პროფესიაში შესვლა და პროფესიული განვითარება ურთიერთკავშირში უნდა იყოს, რათა იქცეს პედაგოგიური კარიერის ერთ მთლიან საფუძვლად. მრავალ ქვეყანაში პედაგოგიური განათლება მოიცავს არა მხოლოდ საფუძვლიან მომზადებას ცალკეულ სფეროებში, გარკვეული დისციპლინების თეორიულ სწავლებას და საერთო პედაგოგიურ თეორიას – ის მიმართულია იმ უნარების განვითარებისკენაც, რომლებიც საჭიროა რეფლექსიური პრაქტიკისთვის და კვლევებისთვის სამუშაო ადგილზე. დაწყებითი პედაგოგიური განათლება სულ უფრო მეტად არის ორიენტირებული მოსწავლეთა პრობლემების სწრაფად და ზუსტად ამოცნობისა და გადაწყვეტის შესაძლო ვარიანტებიდან სათანადოს ამორჩევის უნარების განვითარებაზე. მაგ., ფინეთსა და ჩინეთში პედაგოგები სწავლობენ ექსპერიმენტული კვლევების ჩატარებას და ვარჯიშობენ „სწრაფი რეაგირების” უნარებში: როგორც კი მოსწავლე დაიწყებს ჩამორჩენას, მან დაუყოვნებლივ უნდა მიიღოს ეფექტური დახმარება.

გარდა ამისა, ზოგიერთი ქვეყანა სისტემიდან, რომლის დროსაც მასწავლებლებს ამზადებენ მრავალრიცხოვან სპეციალიზებულ პედაგოგიურ კოლეჯებში შედარებით დაბალი გამსვლელი ქულებით, გადავიდა უნივერსიტეტების ბაზაზე მცირე პედაგოგიური კოლეჯების შექმნაზე საკმაოდ მაღალი მისაღები მოთხოვნებით და მაღალი სტატუსით.
სტატია მომზადდა „Building a high-quality teaching profession. Lessons from around the world” მოხსენების საფუძველზე.
რედაქტირება გაუკეთა კახა ჟღენტმა.
გამოყენებული ლიტერატურა:
1. Building a High-Quality Teaching Profession Lessons from around The world – https://asiasociety.org/files/lwtw-teachersummit.pdf
2. https://www.oecd.org/education/school/programmeforinternationalstudentassessmentpisa/47506177.pdf
3. „Учитель как специалист высокой квалификации: построение профессии.Уроки со всего мира”, Вопросы образования, 2011

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი