ტერმინოლოგიური კარნახი ისტორიისა და სამოქალაქო  განათლების გაკვეთილზე

ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების შესწავლა შეუძლებელია ტერმინებისა და ცნებების შესწავლის გარეშე, რაც საკმაოდ რთული პროცესია. მასწავლებელს  მოცემული სირთულის დაძლევა სასწავლო პროცესის სწორი ორგანიზების შემთხვევაში შეუძლია: ტერმინების შესწავლა/დასწავლა რეპროდუქციული ხასიათის მეთოდებს მიეკუთვნება, ამიტომ შედეგის მისაღწევად საჭიროა  სამუშაო პროცესში მასალის ახსნაზე, დამახსოვრებასა და ცოდნის კონტროლ/შემოწმებისკენ მიმართული აქტივობების გამოყენება.

მრავალფეროვანი აქტივობებიდან, რომლებსაც მასწავლებელი მოსწავლეებისთვის ტერმინებისა და ცნებების შესასწავლად იყენებს, ეფექტურია რამდენიმე მიდგომა:

ა) ე.წ. ბარათების სისტემა – მასწავლებელი კლასში დაარიგებს საინფორმაციო ბარათებს, რომლებზედაც დაწერილია განსაზღვრებები და მოცემულია სტრუქტურული სქემები. მაგალითად, მითითებულია ცნება “ლეგიტიმაცია“  და დახაზულია სქემა. მოსწავლეს ევალება მისი შევსება (იხ. სქემა 1):

ასეთი საინფორმაციო ბარათები მოსწავლეს ინფორმაციის სტრუქტურირებისა და შედარებით ადვილად ფიქსაციის საშუალებას აძლევს, მასწავლებელს კი ეხმარება დროის სწორად ორგანიზებასა და ეკონომიაში (ზედმეტი დრო აღარ იკარგება  ცნებების კარნახზე).

ბ) მიმდინარე მასალის შემოწმებისთვის და ტერმინილოგიის ათვისებისთვის გამოიყენება ასეთი აქტივობაც: ორი მოსწავლე დაფაზე წერს ახალი სიტყვების განმარტებას, დანარჩენები კი რვეულებში ჩაწერენ შესაბამის ტერმინებსა და ცნებებს, რომლებიც უკავშირდება დაფაზე მითითებულ ცნებას. მაგალითად, დაფაზე იწერება: „ხალხის ძალაუფლება“,  „მოსწავლეები შეუსაბამებენ ცნებას და რვეულებში ჩაწერენ – „დემოკრატია“; „განიარაღება“ ანუ  „დემილიტარიზაცია“, „წარსულის შესახებ თხრობა“ ანუ „ისტორია“ და სხვ.  ცნებები შეიძლება იყოს როგორც მიმდინარე მასალიდან, ისე მთლიანად განვლილი თემიდან და ა.შ.

გ) მასწავლებელი დაფაზე წერს ცნებებს, მოსწავლეები კი რვეულებში განმარტებას წერენ: „არქოლოგია“, „ფაქტი“, „ისტორიული წყარო“, „ქრონოლოგია“, „ისტორიულ რუკა“, „ლეგენდა“, „მითოლოგია“, „ნუმიზმატიკა“ და ა.შ.

ცხადია, ტერმინოლოგიურ კარნახს სწავლებასთან ერთად აქვს კონტროლის ფუნქციაც, ამიტომ ტერმინებისა და ცნებების რაოდენობის მიხედვით მასწავლებელს შეფასების სისტემის შემუშავებაც შეუძლია. შეფასების დროს მნიშნელოვანია ინფორმაციის სიზუსტე და ლოგიკა, სინონიმების მოძებნა და ა.შ.  მაგალითად, თუ თემის შემოწმებისას განიხილება 8 ტერმინი,  შეფასების კრიტერიუმები შეიძლება გადანაწილდეს შემდეგნაირად:

10 ქულა –  10 ტერმინის/განმარტების ზუსტად პასუხის შემთხვევაში;

9 ქულა – 8-9 ტერმინის/განმარტების ზუსტად პასუხის შემთხვევაში;

8 ქულა –  6-7 ტერმინის/განმარტების ზუსტად პასუხის შემთხვევაში;

7 ქულა –  4-5 ტერმინის/განმარტების ზუსტად პასუხის შემთხვევაში;

6 ქულა –  თუ სწორად განმარტა 3 ტერმინი მაინც;

5 ქულა – თუ მოსწავლეს 1-2 ტერმინზე მეტის განმარტება არ შეუძლია.

განვიხილოთ შემაჯამაბელი ტერმინოლოგიური კარნახის მაგალითი მე-10 კლასის „ისტორიის შესავლის“ კურსიდან: მასწავლებელი წინასწარ განსაზღვრავს შესასწავლ ტერმინებს. საკონტროლო სამუშაოს შესრულებისას მოსწავლეებს დაურიგდებათ ბარათები, სადაც მითითებული იქნება დავალებები – ტერმინები, რომლებსაც უნდა  მიუწერონ განსაზღვრებები. ასეთი ცნებები ბევრი დაგროვდება შესწავლილი თემის მიხედვით, შეუძლებელია მათი ცალ-ცალკე ამოწერა. ამიტომ დროის ეკონომიისა  და  ეფექტურობისათვის შედგება ტერმინების ერთიანი ჩამონათვალი რიგობითი ნომრების მიხედვით. ბარათებზე კი, რომლებიც დაურიგდება მოსწავლეს, მითითებული იქნება, რომელი ნომრით მოცემული ტერმინების განსაზღვრება ევალება (მაგალითად, იხ. სქემა 2):

ბარათების  სტრუქტურა  ძირითადი  ცნებებისა  და  ტერმინების მიხედვით   VII  კლასის  ისტორიის შესწავლის  კურსიდან რიგობითი ნომრის მიხედვით:

სქემა 2.

ასეთი დავალების შესრულებისას სასურველია, სავარჯიშოს დაძლევა ყველა მოსწავლეს თანაბრად შეეძლოს, ამიტომ მასწავლებელს შეუძლია, მოსწავლეებს საშუალო სირთულის საკონტროლო შეუდგინოს.  სავარჯიშოს შედეგების მიხედვით ცხადი გახდება, რომ მოსწავლეებს გაუღრმავდათ თეორიული ცოდნა მოცემულ საკითხებზე და განუვითარდათ ლოგიკური აზროვნების უნარი.

დ) განსაკუთრებით საინტერესოა ტერმინოლოგიური კარნახის შედეგები, როდესაც მოსწავლეები წინასწარ მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით თავად ადგენენ სავარჯიშოებს თეორიული და ვიზუალური მასალის გათვალისწინებით და „გამოკითხავენ“ თანაკლასელებს. მასწავლებელი კი მათ აქტივობას განსაზღვრული ქულით აფასებს. შესაძლებელია ასეთი დავალება შესრულდეს ჯგუფურადაც.

მოვიყვანოთ კონკრეტული გაკვეთილის მაგალითი:

კლასი – VII

გაკვეთილის თემა   – „ბიზანტია ადრე შუა საუკუნეებში“

მიზანი: მოსწავლის მიერ ცნებითი და ტერმინოლოგიური ლექსიკონის შედგენის უნარ-ჩვევისა და ცოდნის დემონსტრირება;  სივრცითი წარმოდგენებისა   და ვიზუალურ მასალასთან მუშაობის უნარ-ჩვევების ფორმირება; სმენითი, მოტორული, ანალიზის, სინთეზის და, ზოგადად,  ლოგიკური აზროვნების, განვითარება.

აქტუალობა: ტერმინოლოგიური უწიგნურობა ხელს უშლის საგნის შესწავლას და,  ზოგადად, წარმოშობს სხვა ტიპის „უხერხულობასაც“:  ვერ ხორციელდება ცოდნის ტრანსფერი; ვერ ვითარდება აბსტრაქტული აზროვნება. სისტმატური ვარჯიშის შემთხვევაში კი მსგავსი ტიპის პრობლემების დაძლევა და მიზნის მიღწევა შესაძლებელია. იზრდება საგნობრივი კომპეტენციის დონე და მაღლდება სწავლის შედეგები.

რესურსები: კომპიუტერი, მულტიპროექტორი, ეკრანი, მოსწავლის მიერ მომზადებული სლაიდშოუ.

მოსწავლეები რიგ-რიგობით წარმოადგენენ თავიანთ პროდუქტს – სლაიდებს ცნებებისა და ვიზუალური მასალის თანხლებით. თანაკლასელების ამოცანაა, შეუსაბამონ მოცემული ცნებები და ტერმინები ვიზუალურ მასალას, ხოლო ზოგიერთ მათგანზე, ამოცანის პირობის მიხედვით, გააკეთონ ზეპირი განმარტება.

მოსწავლეთა პრეზენტაციის მაგალითი:

ასეთი დავალებების შემთხვევაში გაკვეთილი გამოირჩევა მაღალი მოტივაციით,  მოსწავლეები დამოუკიდებლად იღებენ ცოდნას, იყენებენ სახელმძღვანელოსა და სხვადასხვა ლექსიკონს;  უვითარდებათ წიგნთან მუშაობის, ანალიზის, ანალოგიის, კომუნიკაციის, შემოქმედებითი და ლოგიკური აზროვნების უნარები; წარმატებით ეუფლებიან სასწავლო მასალას, ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების ძირითად ცნებებსა და ტერმინებს. ამიტომ მსგავსი აქტივობების  გამოყენება სასარგებლოა სასკოლო  პრაქტიკისთვის.