პერფექციონიზმი, როგორც ფენომენი

perfectus ლათინური სიტყვაა და „აბსოლუტურ სრულყოფილებას” ნიშნავს . 1978 წელს ფსიქოლოგმა ჰოლენდერმა (Hollander) ერთ-ერთმა პირველმა განსაზღვრა პერფექციონიზმი, როგორც საკუთარი თავისადმი ყოველდღიურად წაყენებული უფრო მაღალი დონის მოთხოვნები, ვიდრე ამას გარემოება ითხოვს. მოგვიანებით, ბერნსმა დააზუსტა და შეავსო ეს ცნება კოგნიტური პარამეტრით (აზროვნებით) – „ყველაფერი ან არაფერი”. ამ შემთხვევაში მოქმედების შესრულებაში დასაშვებია მხოლოდ ორი ვარიანტი: მაღალი სტანდარტებისადმი შესატყვისობა ან სრული კრახი. ფსიქოლოგმა დონალდ ჰამაჩეკმა (Hamachek ) პერფექციონიზმის ორ სახე გამოყო – ჯანმრთელი და ნევროტული (დესტრუქციული). როგორია ჯანმრთელი პერფექციონიზმი – ადამიანი შრომისმოყვარეა და ლიდერის თვისებებით ხასიათდება, აქტიურია, მოტივირებული, აქვს მაღალი, მაგრამ რეალისტური სტანდარტები, გააჩნია მიზნები და მისი მიღწევის კონკრეტული გზები, აქვს პოზიტიური თვითშეფასება და პრეტენზიის მაღალი დონე. ისახავს ძნელად მისაღწევ მიზნებს, მაგრამ მას ეს პროცესი, განსაკუთრებით შედეგი სიამოვნებს. მუშაობის პროცესში აზარტულია და გარკვეულად ღელავს კიდეც. როგორია ნევროტული პერფექციონიზმი? ამ შემთხვევაში პიროვნებას წარუმატებლობის ძლიერი შიში იპყრობს.

სრულყოფილება ადამიანის იდეაფიქსი ხდება. იგი მუდამ უკმაყოფილოა საკუთარი მიღწევებით. სიყვარულის და საყოველთაო პატივისცემის დამსახურების მიზნით საორიენტაციოდ იღებს ისეთ ეტალონს, რაც მის შესაძლებლობებს არ შეესატყვისება. ეს კი მუდმივ დაძაბულობას იწვევს პიროვნებაში. იმისათვის, რომ არ შელახონ საკუთარი უბადლო იმიჯი, პერფექციონისტები ცდილობენ დამალონ დაშვებული შეცდომები ან უარი თქვან ჩანაფიქრზე, ისინი მოქმედებენ პრინციპით „ყველაფერი ან არაფერი”. ელოდებიან იდეალურ მომენტს და ემზადებიან დიდი წარმატებებისთვის. ხშირად ეს მომენტი იგვიანებს, ამასობაში კი სხვები ახალ საქმეებს იწყებენ, შეცდომებსაც უშვებენ, მათ მაგალითზე სწავლობენ და თანდათან წინ მიიწევენ. ძალზე საინტერესოა ე.წ. პროკრასტინაციის (procrastination) ფენომენი, რომელიც საქმის სრულყოფილად შესასრულებლად საგანგებო მომზადებისათვის, საქმიანობის დაწყების გადადებას გულისხმობს. პერფექციონისტის უბედურება სწორედ ის გახლავთ, რომ შეიძლება ეს მომენტი – თავში ყველაფრის იდეალურად დალაგება – არასოდეს დადგეს. უამრავი დრო და ენერგია მიაქვს მეორეხარისხოვან დეტალებზე ფიქრს, სწორედ ეს იგულისხმება გამოთქმაში „საუკეთესო -კარგის მტერია”.

ამგვარად, აუცილებელია განვასხვავოთ საუკეთესო შედეგებისკენ სწრაფვა (რომელიც ადამიანის ბუნებრივ მოტივაციას წარმოადგენს) მისი პათოლოგიური ფორმისგან, რაც გამოიხატება არასრულყოფილების უარყოფაში.

პირველი პიროვნების განვითარების მამოძრავებელი ძალაა, მეორე კი შემაფერხებელი და დამთრგუნავი.

პერფექციონისტული ორიენტაცია ბავშვობიდანვე ფორმირდება. მას ოჯახური აღზრდის თავისებურებები განსაზღვრავს. კერძოდ, ნევროტულ პერფექციონიზმს აყალიბებს ბავშვის გამოცდილება – მშობლის ე.წ. პირობითი სიყვარული – ხარ ისეთი, აკეთებ ისე, როგორიც მას მოსწონს – იმსახურებ შექებას, წახალისებას და პირიქით. თუ მშობელი ბავშვს არ წაახალისებს, ბავშვი ისწრაფვის იყოს კარგი არა მხოლოდ იმიტომ, რომ თავი აარიდოს სხვების საყვედურს, არამედ იმიტომაც, რომ ბოლოსდაბოლოს თვითონაც მიიღოს საკუთარი თავი, მაგრამ რის ფასად? დიდი ძალისხმევისა და დიდი მიღწევების ფასად. ბავშვი აცნობიერებს, რომ მხოლოდ კარგად შესრულებული საქმიანობა ხდის მას ღირსეულ არსებად. როგორც წესი, პერფექციონისტის მშობლები საკმაოდ მკაცრები, მომთხოვნები არიან, თუმცა ამავე დროს, ნაკლებად იციან მხარდაჭერა და გვერდში დგომა. ბავშვი იძულებულია იყოს „შეუმცდარი”, რათა დააკმაყოფილოს მშობლის მოლოდინი და თავი აარიდოს კრიტიკას. გამოყოფენ მშობლის 4 ტიპს, რომელიც გავლენას ახდენს ბავშვებში პერფექციონისტული აზროვნების ფორმირებაზე: 1. მშობლები ზედმეტად კრიტიკულები და მომთხოვნები არიან; 2. მშობლების მოლოდინები და სტანდარტები ზედმეტად მაღალია; 3. მშობლებს არ უყვართ ბავშვის წახალისება, ან განმამტკიცებელი სტიმულები არათანმიმდევრული და ირიბია; 4. პერფექციონისტული განწყობებისა და ქცევის მქონე მშობლები თვითონვე არიან ბავშვისთვის მიბაძვის ობიექტები-მოდელები.

ხართ პერფექციონისტი? აი მისი ნიშნები:

1. გახასიათებთ ძალზე ძლიერი პასუხისმგებლობა, მცირე შეცდომის დაშვებასაც შეუძლებლად თვლით. უმნიშვნელო დეტალებსაც კი ამჩნევს თქვენი მახვილი თვალი;

2. ყველაფერში საუკეთესო გინდათ იყოთ, ისეთ საქმიანობაშიც კი, რომელიც არც კი გაინტერესებთ;

3. დიდ დროს ხარჯავთ და უკანასკნელ წუთამდე ცდილობთ გააუმჯობესოთ შედეგი, მზად ხართ ამას შესწიროთ დრო, ძილი, კვება და ეს უფრო სწორად მიგაჩნიათ, ვიდრე ის, რომ რაღაც არ გააკეთოთ.

4. იდელურისკენ ისწრაფვით. ან ყველაფერი ან არაფერი, მხოლოდ ასე და არა სხვაგვარად. თქვენთვის არსებობს თეთრი და შავი, არ არსებობს რუხი ფერი. თუ იდეალურ შედეგამდე ვერ მიხვედით, ამჯობინებთ უარი თქვათ, რადგან, თქვენი აზრით, რომ დროს კარგავთ იმაზე, რაც გამარჯვებას არ მოგიტანთ;

5. მკაცრად აკრიტიკებთ საკუთარ თავს, სჯით თუ რამე ისე არ გამოგივიდათ, როგორც გსურდათ.

6. დეტალურად აანალიზებთ სიტუაციას და თუ ის ისეთი არ აღმოჩნდა, როგორსაც ელოდით სვამთ კითხვებს: რაშია საქმე, შევძლებ შეცვალო სიტუაცია?

7. დეტალურად აანალიზებთ შედეგებს. თუ არ გაკმაყოფილებ სვამთ კითხვებს: რატომ ვერ მივაღწიე შედეგს? რა უნდა გავაკეთო, რომ სიტუაცია შეცვალო?

8. ძალზე მგრძნობიარე ხართ კრიტიკის მიმართ და გეშინიათ წარუმატებლობის, რადგან იგი გულისხმობს, რომ სრულყოფილი არ ხართ;

9. ყოველთვის საბოლოო მიზანზე ხართ ორიენტირებული და თუ მას ვერ აღწევთ, პროცესს საერთოდ არ ანიჭებთ მნიშვნელობას;

10. ძალიან ხართ დამოკიდებული სხვა ადამიანების შეფასებაზე.

გთავაზობთ პერფექციონიზმის მრავალგანზომილებიანი სკალის MPS გამარტივებული ვარიანტის პირველ სკალას.

ინსტრუქცია: „ყურადღებით წაიკითხეთ დებულებები და შეაფასეთ სათანადო ქულით.

1 – დებულებას სრულად ვეთანხმები;

2 – ვეთანხმები;

3 – უფრო ვეთანხმები ვიდრე არა;

4 – არ ვიცი;

5 – უფრო არ ვეთანხმები, ვიდრე ვეთანხმები;

6 – არ ვეთანხმები;

7 – სრულიად არ ვეთანხმები.

1. როდესაც რაიმეზე ვმუშაობ, ვერ ვდუნდები, სანამ სრულყოფილებამდე არ მივიყვან საქმეს;

2. ჩემი ერთ-ერთი მიზანია ვიყო სრულყოფილი ყველაფერში, რასაც ვაკეთებ;

3. არასოდეს ვისახავ მიზნად ვიყო სრულყოფილი საქმეში, რითაც დაკავებული ვარ;

4. არ მჭირდება ვიყო გამორჩეულად სრულყოფილი;

5. ვცდილობ, რაც შეიძლება სრულყოფილი ვიყო;

6. ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ თითოეული ჩემი მცდელობა იყოს წარმატებული;

7. რასაც კი ვაკეთებ, ყველაფერში ვისწრაფვი, ვიყო საუკეთესო;

8. საკუთარ თავს არ ვუყენებ სრულყოფილებაზე ნაკლებ მოთხოვნას;

9. საშინლად არ მსიამოვნებს ჩემ მიერ შესრულებულ სამუშაოში შეცდომების აღმოჩენა;

10. ვისახავ დიდ და ძნელად მისაღწევ მიზნებს;

11. მიმაჩნია, რომ ყოველთვის მთელი ძალით უნდა ვიმუშაო;

12. არ არის სავალდებულო რასაც კი ვაკეთებ, ყველაფერში საუკეთესო ვიყო;

13. არასოდეს ვისახავ ძნელად მისაღწევ, დიდ მიზნებს;

14. საკუთარი თავისადმი ძალიან მომთხოვნი ვარ;

15. სწავლაშიც და სამსახურშიც ყოველთვის წარმატებული უნდა ვიყო.

გასაღები: ინვერსიული (შებრუნებული) კითხვებია 3, 4, 12,13 ამ კითხვებში ქულები დათვლამდე ასე უნდა შეაბრუნოთ : 7 ქულა =1 ქულას, 6=2 , 5=3 , 4=4 , 3=5 , 2=6, 1=7 ამის შემდეგ შეაჯამეთ თხუთმეტივე დებულების ქულები.

15-60 ქულამდე. რაც ნაკლებია ქულა, თქვენ მით უფრო მეტად გახასიათებთ პერფექციონიზმი.

60 ქულიდან ზევით. პარფექციონიზმი არ გახასიათებთ და რაც მეტია ქულა, მით უფრო ნაკლებად არის იგი თქვენთვის დამახასიათებელი.

წარმოდგენილი ტესტი არის პირველი სკალა, რომელიც გვიჩვენებს რწმენას და მოლოდინებს საკუთარი თავის მიმართ. თუ დაბალი ქულა მოაგროვეთ ეს მიუთითებს, რომ თქვენ გაქვთ ძალიან მაღალი, ხშირად დამქანცველი სტანდარტები, მოთხოვნები, რომელსაც საკუთარ თავს უყენებთ, მუდმივად აფასებთ საკუთარ თავს, აკონტროლებთ საკუთარ ქცევებს, ისწრაფვით სრულყოფილებისკენ.

 

სტატიის ფორმატი არ გვაძლევს საშუალებას, შევამოწმოთ მეორე და მესამე სკალის დებულებები და მონაცემები დავადგინოთ. ისე კი, აღვნიშნავთ, რომ მეორე სკალა ეს არის რწმენა და მოლოდინები სხვა ადამიანების შესაძლებლობების მიმართ, რაც იმაში გამოიხატება რომ შესაძლებელია პერფექციონისტული ტენდენციები სხვის მიმართაც გვახასიათებდეს; გვქონდეს ძალიან მაღალი, არარეალისტური სტანდარტები, მოთხოვნები, რომლებსაც ვუყენებდეთ ჩვენთვის მნიშვნელოვან ადამიანებს, მუდმივად ვაფასებდეთ მათ მოქმედებებს და მათგან სრულყოფილებას მოველოდეთ. ამ ტიპის დამოკიდებულება იწვევს იმას, რომ ხშირად გამოვთქვამთ საყვედურებს, არ ვენდობით და ზოგჯერ მტრულადაც კი ვართ განწყობილი ახლობელი ადამიანების მიმართ. მესამე სკალა კი ადგენს, თქვენი აზრით, როგორ სტანდარტებს გვიყენებენ გარშემო მყოფი ადამიანები. თუ ეს მოთხოვნები ძალიან მაღალია, ამან შეიძლება შეგიქმნათ განცდა – რაც არ უნდა მოხდეს, მაინც ვერ მოვიგებ გარშემომყოფთა გულს.

როგორ ვებრძოლოთ დესტრუქციულ პერფექციონიზმს?

რეკომენდაციები ბევრია, განვიხილოთ რამდენიმე:

1. დასახეთ რეალური მიზნები;

2. სხვებზე გადაანაწილეთ მოვალეობები, იმუშავეთ ჯგუფურად და ითანამშრომლეთ;

3.მიეცით თავს შეცდომის დაშვების უფლება, უფლება იყოთ არასრულყოფილი; 4.ისწავლეთ საქმის დახარისხება – განასხვავეთ მთავარი მეორეხარისხოვანისგან;

5. შეისვენეთ 1-2- დღე და ისე შეუდექით ახალ საქმიანობას, ისწავლეთ შესვენება საქმიანობის პროცესშიც;

6 თუ პერფექციონიზმი ქრონიკულ სტადიაში გადაგივიდათ აწარმოეთ დროის აღრიცხვა – რას რამდენ დროს უთმობთ. გადახედეთ და გაიაზრეთ რა შეიძლება მოჰყვეს ასეთი დაძაბული რეჟიმით მუშაობას. დღის განმავლობაში დაიტოვეთ დრო არასამუშაო აქტივობებისთვის….