სინდი რუბენსონი
სკოლაში სწავლისთვის მზაობა აღმზრდელობითი სისტემის საბოლოო და საერთო შედეგს წარმოადგენს, რომელიც პიროვნების სრულფასოვანი განვითარებისკენაა მიმართული. სკოლისთვის მზაობა გამოიხატება სკოლამდელი ასაკის დასასრულისას, როდესაც ბავშვში, როგორც წესი, ახალი შესაძლებლობებით იჩენს ხოლმე თავს განსხვავებული დამოკიდებულება გარესამყაროსთან. განვითარებაში მნიშვნელოვანი მიღწევები ბავშვს შეიძლება სწორედ სკოლისთვის მზადების ეტაპზე ჰქონდეს, რაც კეთილისმყოფელ გავლენას ახდენს ხანგრძლივი სასწავლო პროცესის დაწყებაზე.
უპირველეს ყოვლისა, სკოლისათვის ბავშვის მზაობა განპირობებულია მისი, როგორც სუბიექტის ფორმირებით, რომელსაც აქვს შემეცნების, შემოქმედებითი აქტივობის, სხვებთან კომუნიკაციის და თამაშის უნარი. სკოლაში სწავლისთვის სრულფასოვანი მზაობა როგორც სკოლამდელ პერიოდში მოსწავლის პიროვნული განვითარების, ისე სკოლაში სწავლის დაწყებისთვის საკმარისი საბაზისო დონის ერთგვარ მანიშნებელს/მაჩვენებელს წარმოადგენს.
ტრადიციულად გამოყოფენ ამგვარი მზაობის სამ ასპექტს: ემოციური, ინტელექტუალური და სოციალური.
ინტელექტუალურ სიმწიფეში მოიაზრება დიფერენცირებული აღქმა, რომელიც გულისხმობს: ყურადღების კონცენტრირებას, ლოგიკური მსჯელობის უნარს, ფონიდან ფიგურის გამოყოფის უნარს, ანალიტიკურ აზროვნებას, სენსომოტორული კოორდინაციის ფლობას და სხვა. შეიძლება ითქვას, რომ ინტელექტუალური სიმწიფე, რომელიც ამგვარად გაიგება, მნიშვნელოვანწილად გულისხმობს ტვინის ფუნქციურ სიმწიფესაც.
ემოციურ სიმწიფეზე ძირითადად სრულიად არამიმზიდველი სამუშაოს ხანგრძლივად მოთმინებით შესრულების უნარის მიანიშნებს.
სოციალური სიმწიფე კი უკავშირდება ბავშვის უნარს საკუთარი ქცევები დაუქვემდებაროს გარემოს მოთხოვნებს. ასევე ჰქონდეს მოთხოვნილება თანატოლებთან ურთიერთობისა და სასკოლო სივრცეში მოსწავლის როლის სრულფასოვანი და ადეკვატური შესრულებისა.
სასკოლო ცხოვრებისათვის მზადყოფნა შეიძლება დავახასიათოთ ამგვარად:
1) პიროვნული მზაობა სკოლაში სწავლისთვის, ანუ სკოლის მოსწავლის შინაგანი პოზიციის ფორმირება.
იმისათვის, რომ ბავშვი წარმატებით სწავლობდეს, ის, უპირველეს ყოვლისა, უნდა მიისწრაფოდეს ახალი (სასკოლო) ცხოვრებისთვის. ამას გარდა, აღნიშნული მისწრაფების წარმოქმნაზე თავის გავლენას ახდენს ასევე უფროსი ასაკის ახლობლების (ოჯახის წევრი, ნათესავი და სხვა) დამოკიდებულება სასწავლო პროცესისადმი, როგორც რაღაც მნიშვნელოვანი და სერიოზული საქმისადმი, ვიდრე როგორც რაღაც საბავშვო თამაშისადმი.
ბავშვისთვის სკოლის მოსწავლის ცხოვრების წესი საზოგადოებრივი ღირებულების მქონე და დიდობისკენ მიმავალი ადეკვატური გზაა. ეს გზა პასუხობს მოტივს, რომელიც მას თამაშის დროს ჩამოუყალიბდა: გახდეს დიდი და შესაბამისად რეალობაში რეალიზდეს.
ბავშვისთვის, რომელიც სკოლაში სიარულს იწყებს, გარდა ზოგადად სასწავლო პროცესისადმი დამოკიდებულებისა, მნიშვნელოვანია ასევე თანატოლებთან, მასწავლებელთან და, რასაკვირველია, საკუთარ თავთან ურთიერთობაც. ამ დროს ბავშვის თვალში უფროსი ავტორიტეტს იძენს და მიბაძვის მაგალითი ხდება. გაკვეთილის დროს, როდესაც არ შეიძლება ნებისმიერ თემაზე საუბარი, უშუალო ემოციური ურთიერთობები, საკუთარი განცდებისა და შთაბეჭდილებების სხვებისთვის გაზიარება, არამედ შესაძლებელია მხოლოდ შეკითხვების დასმა და ისიც მხოლოდ გარკვეულ თემაზე, ასევე როცა თავად მოსწავლეს უწევს პასუხის გაცემა დასმულ შეკითხვებზე, რომელსაც წინასწარ ხელის აწევა სჭირდება – ურთიერთობა უფრო მოსახერხებელი ხდება. ამრიგად, სკოლაში სწავლისთვის მზადმყოფი ბავშვი თანდათან ეგუება ხდება საკუთარ დანიშნულებასა და ფუნქციებს, როდესაც სკოლაში დადგენილ წესებს იცავს.
2) ინტელექტუალური მზაობა სკოლაში სწავლისთვის.
სკოლაში სწავლისთვის ინტელექტუალური მზაობა ისეთი პროცესების განვითარებასთან არის დაკავშირებული, როგორიცაა ობიექტების შედარების უნარი, მათი განზოგადება და კლასიფიცირება, დასკვნების გაკეთება და არსებითი ნიშნების გამოყოფა. ბავშვის გონებას უნდა შეეძლოს სივრცითი და სახისმეტყველებითი აზროვნება, შემეცნებითი აქტივობა და მეტყველების სათანადო განვითარება. ბავშვის ინტელექტის კვლევისას, უწინარეს ყოვლისა, ყურადღება უნდა მიექცეს ისეთ მახასიათებლებს, რომლებიც საკმარისი და აუცილებელია სკოლაში სწავლის დაწყებისთვის.
ბავშვში არსებული სწავლის ბრწყინვალე უნარი ირიბად მოწმობს ასევე მასში არსებულ მოტივაციაზეც, რამდენადაც ახალი ცოდნის მიღება ყოველთვის დაკავშირებულია სურვილთან, გაუმკლავდეს ყველა სირთულეს, რომელიც ამ პროცესთან არის დაკავშირებული.
3) ნებელობითი მზაობა სკოლაში სწავლისთვის.
სკოლამდელი ასაკის ბავშვი მიზნის მიღწევისას წარმოქმნილი ყველა სირთულის გადაჭრის აუცილებლობის წინაშე დგება. ეს ყოველივე კი იმის მიზეზი ხდება, რომ ბავშვი სწავლობს საკუთარი თავის კონტროლს, საკუთარი ქცევის მართვას, ასევე თავის შინაგან თუ გარეგან ქმედებებს, შემეცნებით პროცესებს და სხვა.
ეს ვითარება კი გვაძლევს იმის ვარაუდის საფუძველს, რომ ბავშვს უკვე სკოლამდელ ასაკში უყალიბდება სათანადო ნებელობა. რასაკვირველია, ამ ასაკის ბავშვებში ნებელობით ქმედებებს სპეციფიკური ხასიათი აქვს: ისინი თანაარსებობენ არაწინასწარგანზრახულ სურვილებთან და იმპულსურ მოქმედებებთან ერთად, რომლებიც სიტუაციურად წარმოიშვება.
4) ზნეობრივი მზაობა სკოლაში სწავლისთვის.
სკოლამდელი ასაკის ბავშვში ზნეობრივი ფორმირება მჭიდროდაა დაკავშირებული უფროსებთან ურთიერთობისას ხასიათის ცვლილებასთან და ამ საფუძველზე წარმოქმნილი სხვადასხვა სახის ზნეობრივ წარმოდგენებთან.
ადრეული ასაკიდანვე ბავშვის ქმედებები უპირატესად უფროსებთან თანამშრომლობით ხორციელდება. სკოლამდელ პერიოდში ბავშვს უკვე შეუძლია საკუთარი სურვილების ნაწილის დამოუკიდებლად დაკმაყოფილება. საბოლოო ჯამში კი, თანდათან მისი ინტენსიური თანამშრომლობა უფროსებთან სულ უფრო მცირდება.
მაგრამ, მიუხედავად ამისა, უფროსები მაინც აგრძელებენ მთავარი მიზიდულობის ცენტრის როლის თამაშს, რომლის გარშემოც უნდა მოეწყოს ბავშვის ცხოვრება. ეს კი ბავშვებში უფროსების ცხოვრებაში მონაწილეობის მიღებისა და მათი მაგალითის მიხედვით ცხოვრების წარმართვის მოთხოვნილებას აჩენს.
სკოლამდელი ასაკის დასასრულს ბავშვი ხშირად სიტუაციური არსებიდან შინაგანი ორგანიზებისა და ერთიანობის მქონე არსებად იქცევა ხოლმე, რომელსაც უნარი აქვს იხელმძღვანელოს თავისი მიზანმიმართული ქმედებებით. ეს ყოველივე კი ნებას გვაძლევს ვისაუბროთ სასკოლო ასაკზე, როგორც ახალ საფეხურზე, როდესაც ჩამოყალიბებას იწყებს ბავშვის პიროვნება.
