ბესიკი ჩემს ცნობიერებაში ძალიან პატარა ასაკში შემოვიდა. ალბათ პირველ კლასში ვიქნებოდი, როცა ჩემი სკოლის უფროსკლასელებმა სოფლის კლუბში „თეთრი ბაირაღები” დადგეს. სპექტაკლის მხატვრულ ხარისხზე ვერაფერს მოგახსენებთ, მაგრამ ის კი მახსოვს, რომ ყველა როლს გოგოები თამაშობდნენ (აბა, გაგანია ოთხმოცდაათიან წლებში, ქურდების ყვავილობისას, რომელი ბიჭი იკადრებდა სცენაზე დგომას). აი, ადრე ხომ იყო, რომ ყველა როლს კაცები ასრულებდნენ, ამჯერად პირიქით მოხდა. კიდევ მახსოვს ლიმონა დევდარიანის (რომელსაც ჩემი მეზობელი გოგო თამაშობდა) წაკითხული „ტანო-ტატანო”. მერე, როცა „თეთრი ბაირაღების” ეკრანიზაციას ვუყურე, მივხვდი, რომ გია ბურჯანაძეს ბაძავდა. თქვენ წარმოიდგინეთ, რა კომიკური რამ სანახაობა იქნებოდა თინეიჯერი გოგო, რომელიც გია ბურჯანაძის ხმით ბესიკ გაბაშვილის ლექსს კითხულობს, რომლის შინაარსიც ნახევრად არ ესმის, მაგრამ გულმოდგინედ კი დაუზეპირებია.
რამდენიმე წლის მერე სახლში აკაკი ბელიაშვილის რომანი „ოქროს ჩარდახი” ვიპოვე, სადაც ბესიკის ამბებია მოთხრობილი. ანოტაციაში ეწერა, რომ მწერალს მანამდე დაწერილი ჰქონია სამტომიანი რომანი, სახელწოდებით „თავგადასავალი ბესიკ გაბაშვილისა”. ეს რომანი მე ბევრი ვეძებე მაშინ, მაგრამ ვერ ვიპოვე ვერსად. რაც შეეხება „ოქროს ჩარდახს”, იქიდან არაფერი მახსოვს. ბელიაშვილის მოკრძალებულ ბელეტრისტულ ნიჭს თუ გავითვალისწინებთ, წესით არც ისე გამორჩეული რამ უნდა ყოფილიყო.
ბელიაშვილის რომანების გარეშეც ვიცით, რომ ბესიკი იყო დიდი პოეტი, რომელიც თავიდან ერეკლეს კარზე, ხოლო მამამისის და ანტონ პირველის კონფლიქტის შემდეგ დასავლეთ საქართველოში, სოლომონ პირველის კარზე მოღვაწეობდა. ერეკლეს კარზე მისი ძმაკაცები იყვნენ ლევან ბატონიშვილი, დავით რექტორი, დავით სარდალი და სხვანი. თურმე ბესიკი იყო დენდი, კარგად ჩამცმელი და ქალების გულის მომნადირებელი კაცი, მაგრამ საჭიროების ჟამს ხმალსაც არავისზე ნაკლებად არ იქნევდა.
ბესიკის შემოქმედება მრავალფეროვანია, მაგრამ მისმა პოეტურმა ტალანტმა მწვერვალს სატრფიალო ლირიკული ლექსების ერთ ციკლში მიაღწია, რომელშიც შედის სწორედ მისი შედევრი „ტანო-ტატანო”. ამ ციკლის ლექსების უმეტესობა ერთი ფორმით, სტროფების იდენტური არქიტექტონიკით არის დაწერილი. ეს წყობა ბესიკს არ მოუგონია – აღმოსავლურია, მაგრამ მან უკეთესი და უფრო რთული რამ მოიგონა – ახალი მეტრი. მოიგონა და, რაც მთავარია, მისი ლიტერატურული ლეგიტიმაცია მოახდინა.
ბესიკურმა თოთხმეტმარცვლიანმა შემდგომში მთლიანად ჩაანაცვლა რუსთაველისეული კატრენი (დაბალ-მაღალი შაირი) და განსაზღვრა ქართული პოეზიის მომავალი. ბესიკურის ავთენტური სტრუქტურა შემდეგნაირია: სტროფები ხუთტაეპიანია, პირველი სტროფის ყველა ტაეპი ერთმანეთს ერითმება, დანარჩენი სტროფების ოთხი ტაეპი ერითმება ერთმანეთს, მეხუთე ტაეპი კი პირველ სტროფს ერითმება, ხშირად ვხვდებით შიდა რითმებსაც. ბესიკური მეტრი, ისევე, როგორ შაირი, ორნაირია, მათ განსხვავებულობას ლოგაედებში ქორე-დაქტილთა თანმიმდევრობა განსაზღვრავს (ზოგჯერ ლოგაედებს შორის მოთავსებულ მეორე პეონს ორი ქორე ენაცვლება). მარტივად რომ განვასხვავოთ, შეიძლება მოვიხსენიოთ, როგორ ბოლოდაქტილური („მე შენმა ფიქრმა მიმარინდა, ჩაველ ჭი-რე-ბსა!”) და ბოლოქორეული („თვით შენმა გულმა კარგად იცის, ვარ შენი მკვდა-რი;”). ავთენტური ბესიკურის ეშხი სწორედ ამ ორნაირი სახეობის მონაცვლეობაშია, სწორედ ეს ქმნის განუმეორებელ ევფონიას. ბესიკის ეპიგონები და მიმბაძველები მთლიანად იმეორებენ მის სტრუქტურას, მხოლოდ „რომანტიკოსებმა” მოახდინეს ამ არქიტექტონიკის დეკონსტრუქცია, შიდა რითმები და მეხუთე ტაეპი მოაშორეს და დატოვეს ჯვარედინად გარითმული კატრენი, თუმცა ვხვდებით ასევე შიდარითმიან, მონორითმიან და სულაც ურითმო (ვერბლანურ) გამონაკლისებსაც.
მაჩაბელმა შექსპირი მთლიანად ამ საზომით თარგმნა. მეოცე საუკუნის ათიან წლებში, როცა „ცისფერყანწელებმა” ევროპული ფორმების შემოტანა დაიწყეს, დაადგინეს კიდეც, რომ ამიერიდან სონეტები ბესიკური თოთხმეტმარცვლიანით უნდა დაწერილიყო, ამ საკამათო წესს გალაკტიონმა პოლიმეტრული სონეტი დაუპირისპირა, რომელიც, თუ სწორად მახსოვს, სწორედ ათიანი წლების მიწურულსაა დაწერილი.
„ცისფერყანწელების“ შემდეგ ბესიკურისადმი ინტერესი რაღაცნაირად განელდა და ის შავთელურმა ათმარცვლიანმა ჩაანაცვლა, თუმცა, ცხადია, მთლიანად არ გამქრალა, ამ საზომითაც იწერებოდა ლექსები. ესეც არ იყოს, ქართულ რიტმულ ვერლიბრში დომინანტი მეტრული ერთეული, ათმარცვლიან შავთელურთან ერთად, სწორედ ბესიკური თოთხმეტმარცვლიანია, მათ შორის კი ავტორს აქვს სრული პოლიმეტრული თავისუფლება.
ოთხმოცდაათიანი წლებიდან მოყოლებული დღემდე ბესიკური ისევ დომინანტ საზომად იქცა კონვენციურ ლექსში. თუმცა ორი სხვადასხვანაირი ბესიკურის ევფონია, რომელიც მას ახასიათებს სისტემურად გამოყენების შემთხვევაში, სრულიად იგნორირებულია. „რომანტიკოსების” მიერ ავთენტური ბესიკურის დეკონსტრუქციის შემდეგ ბოლოდაქტილური და ბოლოქორეული თოთხმეტმარცვლიანის გამოყენებას ქაოსური ხასიათი აქვს.
ჩემს ციკლში, რომელსაც ჰქვია „ორშაბათ დილის პენტატიქი” (ლინკი იხილეთ ბლოგის ბოლოს), შევეცადე ბესიკურისთვის მოწესრიგებული სახე მიმეცა და ერთგვარად ის ძველი და ნამდვილი მუსიკალურობა დამებრუნებინა მისთვის, ოღონდ მთელი რიგი სახეცვლილებებით: ჩემთან არ არის შიდა რითმები და არც პირველი სტროფის ყველა ტაეპი ერითმება ერთმანეთს, მე მოსაზღვრე რითმები გამოვიყენე. ჩემთან დანარჩენი სტროფების საფინალო ტაეპები ზოგ შემთხვევაში პირველი სტროფის მთლიან ტაეპებს, ხოლო ზოგ შემთხვევაში მხოლოდ სარითმო ერთეულებს იმეორებენ. გამოყენებულია ანჟამბემანი (რომელიც დამატებით ბგერებს სძენს ზოგად სიმფონიას) და, ალაგ-ალაგ, დისონანსური რითმა. ბესიკის და ბესიკის მიმდევრების პოეზიაში თუ ამ შენაცვლებას არათანმიმდევრული ხასიათი აქვს, ჩემთან ეს უფრო კანონიკურია და არცერთ ლექსში არ ირღვევა სისტემურობა.
რაც შეეხება ჩემი ციკლის კონცეპტუალურ მხარეს: დიდი ხანია მინდოდა, რომ სოციალური ლექსების რკალი დამეწერა, რომელთა ლირიკული სუბიექტ-ობიექტები ერთმანეთთან იქნებოდნენ დაკავშირებულნი და ტოპოსიც კონკრეტული ლოკაცია იქნებოდა. არც მიფიქრია, რომ ეს ჩემი ქუჩა უნდა ყოფილიყო, მაგრამ ერთ დილით ძალიან ადრიანად მომიწია სახლიდან გასვლა. დავინახე ჩემი შავკანიანი სტუდენტი მეზობელი, ავტობუსის მძღოლი, მეეზოვე, მშენებლობის მუშა, გარემოვაჭრე, და მივხვდი, რომ სწორედ მათზე უნდა დამეწერა.
ეს ბლოგი ავტორეცენზიაზე მეტად ბესიკზე და ბესიკურზე საუბარი გამომივიდა, მაგრამ ეს ყველაფერი უნდა თქმულიყო, რომ ჩემი ტექსტის ფორმალისტურ-კონცეპტუალურ მხარეზე ორიოდე სიტყვით მესაუბრა.
