ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

ეფექტური სასწავლო პროცესის შექმნის ძირითადი ასპექტები    – თანამშრომლობა

(ნაწილი მეორე)

თანამშრომლობა განათლების, და მით უფრო, ჩართულობის განათლების  მნიშვნელოვან საფუძვლად და წინაპირობად მოიაზრება იმდენად, რამდენადაც   ავითარებს სოციალურ და სხვა აუცილებელ უნარებს, დამოკიდებულებებს, ფასეულობებს. მიჩნეულია, რომ თანამშრომლობა უმნიშვნელოვანესი პროფესიული მახასიათებელია. ამდენადაცაა, რომ  მასწავლებლის კომპეტენციის განხილვისას განათლების თეორიებში ყურადღება მხოლოდ ცოდნაზე არ მახვილდება.

კვლევითი მიზნებით, კარლ ბრისკომ და ჯოსეფ პეტერსმა მასწავლებლები სხვადასხვა სკოლებიდან ორკაციან ჯგუფებად დააწყვილეს. საკვლევი ამოცანის თანახმად, ახალი ცოდნა უნდა მიბმოდა უკვე არსებულს და არ უნდა წარმოქმნილიყო ცარიელ ადგილზე, ამავდროულად, უნდა გაზიარებულიყო[1]. მასწავლებელებს უნდა შეეთანხმებინათ და გაეზიარებინათ ერთმანეთისთვის უკვე არსებული გამოცდილება, ემუშავათ წყვილში და  მიეღოთ რაიმე ახალი ცოდნა. ერთ-ერთ სამუშაო იდეად მკვლევარებმა მასწავლებლებს შესთავაზეს SCL (მოსწავლეების თვითრეგულირებით სწავლის განვითარება) მეთოდის[2] გამოყენება თავიანთ მოსწავლეებთან, რის შემდეგაც მასწავლებლები ახალი მეთოდის გამოყენების შედეგებს განიხილავდნენ, შეიმუშავებდნენ რეკომენდაციებს და ჯგუფურად მიიღებდნენ უკუკავშირს.

მასწავლებლებს უნდა ემუშავათ ჯგუფებში არსებულ პრობლემებზე, რომლებიც თავს იჩენდა სწავლების პრაქტიკის დროს. მონაცემების შეგროვება მოხდებოდა 1 თვის შემდეგ, საერთო შეკრებისა და რეფლექსიის დროს. მკვლევარი ამ პროცესში დამოუკიდებელი მაყურებელი იყო. კვლევა ორიენტირებული იყო მეცნიერების (მეცნიერულ მიდგომისა და კვლევითი)  სწავლების პრაქტიკის დანეგვაზე სკოლის სასწავლო კურიკულუმში.

კვლევის ეტაპებზე წარმოშობილი სირთულეების მიხედვით გამოიკვეთა, რომ მასწავლებლებს არ ჰქონდათ სათანადო ცოდნა და პრაქტიკა, თუმცა ამ მეთოდის დანერგვის აუცილებლობის გაგებაში დაეხმარათ თანამშრომლობა, რაც ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანი მომენტს წარმოადგენს. კოლაბორაციის მეშვეობით მასწავლებლებმა არ იგრძნეს თავი მარტო არსებულ სირთულეებთან, რადგან ჰქონდათ საშუალება, დაესვათ კითხვები და ერთობლივად მიეღოთ  პასუხები. პარტნიორის არსებობა მასწავლებლებს საშუალებას აძლევდათ  გაერისკათ, გამოეყენებინათ ახალი მეთოდები და გამოცდილება. მიმდინარე პრობლემების გადაჭრასა და მუშაობის გაგრძელებაში მათ ასევე ეხმარებოდათ ერთობლივი რეფლექსია, რომელსაც თვის ბოლოს აწარმოებდნენ. კვლევამ აჩვენა, რომ თანამშრომლობა აუცილებელი ფაქტორია მუშაობისას, როგორც თავდაჯერებულობის შესაძენად, ასევე, პრობლემების გადაჭრის ახლებული გზების საძიებლად.

 

თანამშრომლობა და სინერგია

თანამშრომლობის ეფექტი გამოიხატება მის სინერგეტიკულობაში. ნატურალისტურ სამყაროში სინერგიის ფენომენს ყველგან ვაწყდებით. ქიმიაში სინერგიის პოპულარულ მაგალითად წყალბადის  და ჯანგბადის ატომებისაგან შემდგარ წყლის მოლეკულას განიხილავენ. ასევეა ფიზიკაში – ელემენტარული ნაწილაკები (კუარკები) პროტონებისა  და ნეირონების თანამშრომლობის შედეგად მოქმედებენ;  თანამშრომლობენ გენები და გენომები, ბაქტერიული მწკრივები, ფუტკრის ნაყარი კოლონები, მგლებისა თუ ადამიანთა საზოგადოებრივი ჯგუფები, რომელთა წევრებს, ცალ-ცალკე ვერ ძალუძთ შექმნან პროდუქტის ისეთი ელემენტები, რომლებიც საკუთრივ მოაიზრებს არა ერთ ან ორ ადამიანს, არამედ ჯგუფს,   რომელიც ქმნის სასარგებლო და ხელმისაწვდომ საშუალებებს, დოკუმენტაციას, პოლიტიკას – ყველაფერს, რაც სისტემაზე დაფუძნებული შედეგის მისაღწევადაა საჭირო და რომლის ღირებულების ხარისხს შემადგენელთა მჭიდრო ურთიერთთანამშრომლობის ხარისხი და ჯგუფური კოჰეზია (შეთანხმებითი კავშირი) განაპირობებს. შესაბამისად, სინერგიული მიკროორგანიზმებისგან შექმნილი მაკროორგანიზმი მყარ, გამძლე და მდგრად სხეულად იქცევა და მისი დაშლა-დაქუცმაცება ურთულესი და, ზოგჯერ, შეუძლებელი ამოცანაა.

 

თანამშრომლობითი პრინციპების გათვალისწინების აუცილებლობა სკოლაში

განათლების ფსიქოლოგების მოსაზრებით, თანამშრომლური ჯგუფები და თანამშრომლური მუშაობის მოდელები დადებით გავლენას ახდენს მოსწავლეებში თანაგრძნობის, პატივისცემის, ტოლერანტობის, მეგობრობის, ნდობის, ემპათიის მაჩვენებლების ზრდაზე ორგანიზაციულ სტატისტიკაში[3]. შარლეტ დანიელსონის შეფასების ჩარჩოში ცალკე კომპონენტად გვხვდება კოლეგებთან კომუნიკაცია, რაც იმას ნიშნავს, რომ მასწავლებლის შეფასებისას მოაზრებულია მასზე დაკვირვება უშუალოდ ამ მიმართულებითაც, თუ რამდენად გააზრებული აქვს თანამშრომლობითი ასპექტების უპირატესობა [Danielson 2013], ამდენად მიჩნეულია, რომ  თანამშრომლობა რაციონალური არჩევანია. თანამშრომლებთან ურთიერთობა, როგორც პროფესიონალიზმის მაჩვენებელი და გამომხატველი ეფექტური სტრატეგია, საფეხურეობრივი ფუნქციურობით, გაწერილია „მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების სქემაში“[4]. თანამშრომლობითი პრინციპების გათვალისწინებაზე, როგორც პროფესიულ ვალდებულებაზე, მიუთითებს სხვა უამრავი დოკუმენტიც: „კანონი საჯარო სამსახურის შესახებ“, პროფესიული და ეთიკის კოდექსები, შიდასასკოლო და ეროვნული საკანონმდებლო აქტები და სხვა. თანამშრომლობის მოთხოვნას აყენებენ საერთაშორისო დოკუმენტები ბავშვთა უფლებების დაცვის კუთხით. მაგალითისთვის: როდესაც მოსწავლეს აქვს გარკვეული საგანმანათლებლო პრობლემები, მასწავლებელი ვალდებულია აქტიურად ითანამშრომლოს კოლეგებთან, იკვლიოს არსებული სიტუაცია და დააკვირდეს, მოსწავლეს ერთი საგნის ფარგლებში შეთავაზებული მასალის დაძლევა უჭირს მხოლოდ თუ სხვა საგნების შემთხვევაშიც იკვეთება მსგავსი პრობლემები. ეს აუცილებელია იმისათვის, რომ არ დაირღვეს მოსწავლის უფლებები და არ იქნას გამოტანილი ზედაპირული დასკვნები. მოქმედებების ასეთი თანამიმდევრულობის შემდეგ, მასწავლებლის გადაწყვეტილებები აღარ იქნება ერთპიროვნული,  მიკერძოებული, სუბიექტური და რეალურად მოსწავლის დახმარებაზე იქნება მიმართული.

ცალსახად მნიშვნელოვანია, მასწავლებელი მუდმივად მუშაობდეს საკუთარ თავზე, იყოს შინაგანად მოწოდებული, ეძიოს სიახლეები და გაიუმჯობესოს საკუთარი პრაქტიკა, რადგან თანამედროვე განათლება მაქსიმალურად გადართულია რეფლექსური ტენდენციების დანერგვაზე. „მასწავლებლები, რომლებიც  საკუთარი თვითშეფასების შედეგებს ხედავენ, ნაკლებად აქვთ ზედმეტად მაღალი ან, ზედმეტად დაბალი თვითშეფასებისკენ მიდრეკილება, რეალურად აფასებენ საკუთარ შესაძლებლობებს და გეგმავენ ქმედით აქტივობებს საკუთარი სუსტი მხარის გასაუმჯობესებლად[5], რაც, თავის მხრივ, პოზიტიურ გავლენას ახდენს სასწავლო პროცესზე“ [ლობჟანიძე 2016]. თუმცა, მხოლოდ ინდივიდუალური სიძლიერე საკმარისი არ არის პიროვნული და პროფესიული  განვითარებისთვის. პროფესიული საქმიანობა მნიშვნელოვანი ინფორმაციის დაგროვებასთან ერთად ცოდნის გაზიარებას, აზრთა გაცვლა-გამოცვლასაც გულისხმობს. შედეგების გაუმჯობესებისა და ზოგადად, სასწავლო პროცესის ეფექტურად მართვისათვის ახალბედა მასწავლებლებს განსაკუთრებით სჭირდებათ ამგვარი დახმარება.  პროფესიული გუნდის ერთიანობა ხელს უწყობს ჯანსაღი კომუნიკაციის წარმოებას და კეთილგანწყობილი სასწავლო გარემოს შექმნასაც. ეს მნიშვნელოვანია სასკოლო საზოგადოების ყველა წარმომადგენლისთვის მარტივი მიზეზის გამო – ბირთვი ხდება შეკრული და ძლიერი, გამოხატავენ ურთიერთპატივისცემას, უკეთესად უსმენენ ერთმანეთს. ფსიქოლოგების რეკომენდაციებით, სასკოლო დაწესებულებაში, მოსწავლეები განვითარების ყველაზე სენსიტიურ პერიოდს ატარებენ და აქ ისინი არ უნდა განიცდიდნენ ფსიქო-ემოციური, ფიზიკური, ან მორალური თვალსაზრისით რაიმე სახის დისკომფორტს, თუნდაც ისეთს, რომელიც მათ უშუალოდ არ ეხებათ.

სოციალური დასწავლის თეორიაზე დაყრდნობით, თანამშრომლობითი საქმიანობა შეიძლება ჩავთვალოთ სავალდებულო პროფესიულ წესად. ალბერტ ბანდურას თანახმად, მოსწავლეებისთვის მასწავლებელი სოციალურ მოდელს წარმოადგენს. მან მოზარდებს, პირველ რიგში, პირადი მაგალითით უნდა ასწავლოს. შესაბამისად, თუ პედაგოგს ამ მხრივ თავად აქვს პრობლემები, არ შეუძლია ჯანსაღი ურთიერთობების წარმოება, კომუნიკაცია, ინფორმაციის მიღება-გაცემა, რთულია მან მოსწავლეს გამოუმუშაოს თანამშრომლობითი დამოკიდებულება და ასწავლოს წყვილებში, ჯგუფური მუშაობა, სხვისი დახმარება, თანამშრომლობითი მიდგომები, გაერთიანება საერთო მიზნის მისაღწევად. ასეთი მასწავლებელი მოსწავლეს ვერ უჩვენებს და გააზრებინებს, რომ „კარგ მოსწავლეებსაც შეუძლიათ ითხოვონ დახმარება“, რაც სულაც არ არის სასირცხვილო ქმედება.

ბოლო წლებში მკვლევრები ბევრად აქტიურად საუბრობენ მასწავლებელთა თანამშრომლობის გავლენაზე მოსწავლეთა მიღწევებსა და პედაგოგთა პროფესიულ განვითარებაზე. თანამშრომლობითი საქმიანობა მოიცავს სწავლების ყველა ასპექტს, მათ შორის: დაგეგმვას, გადაწყვეტილების მიღებასა და პრობლემის გადაჭრას. ყოველივე იწვევს კოლექტიური პასუხისმგებლობის გაზიარებას პედაგოგებსა და მოსწავლეებს შორის [Killion, 2012]. გარდა ამისა, სწავლებისა და სწავლის საერთაშორისო კვლევა [TALIS, 2015] მასწავლებელთა საქმიანობის ერთ-ერთ უმთავრეს ასპექტად კოლეგებს შორის თანამშრომლობას ასახელებს. ამის ფონზე, TALIS-ის კვლევის 2015 წლის ეროვნული ანგარიშის მიხედვით, საქართველოს მასწავლებლების ნახევარზე მეტი აღნიშნავს, რომ მათ მიერ გავლილი პროფესიული განვითარების აქტივობებიდან “არცერთი” ან “ზოგიერთი” იყენებდა პროფესიული განვითარების თანამედროვე მიდგომებს, მაგალითად თანამშრომლობით სასწავლო აქტივობებს, კვლევაში ჩართულობას, გრძელვადიან პროექტებს, აქტიური სწავლების მეთოდებს[6].

თანამედროვე საგანმანათლებლო სისტემის ფოკუსი აქტიურ სწავლა-სწავლების  ფუნდამენტურ მეთოდიკად მიიჩნევს „კეთებით სწავლას“. ამგვარი, პროექტზე დაფუძნებული სწავლის (PBL) მოდელები ხელს უწყობს ცოდნის ტრანსფერს რეალურ სამყაროში და მასწავლებლებს შორის თანამშრომლობითი გარემოს ჩამოყალიბების საფუძველია. აღნიშნული სისტემის ერთ-ერთი მთავარი მოთხოვნაა, რომ მასწავლებელი ფლობდეს სასწავლო გარემოში კვლევა-ძიების უნარ-ჩვევებს, რაც მოითხოვს გამოცდილების გაზიარებისთვის მზაობას და არ მიიღწევა მხოლოდ ინდივიდუალური მუშაობის შედეგად. ამისთვის მნიშვნელოვანია დაიგეგმოს და აიგოს თანამშრომლობითი გარემოს სტრუქტურა. „მასწავლებელთა უწყვეტ პროფესიულ განვითარებასა და თანამშრომლობითი კულტურის ჩამოყალიბებაში“ ვგულისხმობთ აღნიშნული პროცესების მდგრადი და გრძელვადიანი გეგმების შემუშავებას, მათ თანმიმდევრულ განხორციელებას და კონკრეტული სამოქმედო ინსტრუმენტით, PBL-ით მხარდაჭერას. სხვადასხვა ქვეყნის კვლევები ცხადყოფს, რომ განათლების სისტემაში მზარდი ინვესტიციების ჩადება, მასწავლებელთა ხელფასების გაზრდა, სასწავლო კურიკულუმების მოდიფიცირება – საკმარისი არ არის იმისთვის, რომ პედაგოგის პროფესიული კვალიფიკაცია გახდეს დამაკმაყოფილებელი და პირდაპირპროპორციული იყოს მოსწავლის დადებით აკადემიურ შედეგთან[7]. უმთავრესად მნიშვნელოვანია, სასკოლო ბაზაზე დაინერგოს კონკრეტული, სამოქმედო ინსტრუმენტი, რომელიც უზრუნველყოფს სწავლა-სწავლების მრავალფეროვან მიდგომებს და მასწავლებლების უწყვეტ პროფესიულ განვითარებას.

 

თანამშრომლობის მოდელები

ეფექტური სასწავლო გარემოს შექმნის მიზნით ყოველდღიურ საგაკვეთილო ცხოვრებაში აუცილებლად უნდა დაინერგოს თანამშრომლობის შემდეგი მოდელები:

  • ინტეგრირებული გაკვეთილები
  • კრიტიკული მეგობრის ინსტიტუტი[8]
  • ურთიერთდასწრება და უკუკავშირი
  • როლების გაცვლა
  • რესურსების ერთობლივად შექმნა
  • ურთიერთსწავლება
  • რეფლექსიების წარმოება და ერთობლივი განხილვა
  • საგნობრივი შეხვედრები

ნებისმიერი მოდელის არჩევისას, გააჩნია მიზანს, სავარაუდო ინტენსივობასა და ჩართული მხარეების ინტერესს.

ასევე გამოყოფენ კოლაბორაციისა და კოლეგიალობის მოდელებს. თუმცა სკოლაში ჯანსაღი გარემოს ჩამოყალიბებისთვის ორივე ეს ფაქტორი უმნიშვნელოვანესია. კოლაბორაცია გულისხმობს ერთად მუშაობას, ხოლო კოლეგიალობა –დამოკიდებულებებს მასწავლებელთა შორის [Kelchermans 2006].  ამ ორი ცნების გაერთიანება ქმნის მნიშვნელოვან სამუშაო პირობებს მასწავლებლებისთვის. მათი შერწყმით შეგვიძლია მივიღოთ:

  • თავდაჯერების ამაღლება და მორალური მხარდაჭერა;
  • სწავლების ეფექტურობის გაზრდა
  • საზღვრებისა და დაბრკოლებების შემცირება პრაქტიკაში
  • რეფლექსიური პრაქტიკის განვითარება
  • მასწავლებელთა შემდგომი განათლების პოპულარიზაცია, რაც ემსახურება სკოლის გაუმჯობესებას.

 

თანამშრომლობის მართვა

კვლევებით იკვეთება, რომ მასწავლებელთა კოლაბორაცია არ უნდა იყოს დამოკიდებული მათ პირად გადაწყვეტილებაზე – ითანამშრომლებს თუ არა სხვა მასწავლებელთან – ეს პროცესი უნდა დაგეგმოს და მართოს სკოლის ადმინისტრაციამ. სკოლების მაგალითზე თანამშრომლობითი ტრადიციები მნიშვნელოვანი ფასეულობაა, რადგან ერთიანობით მასწავლებლებს რუტინული რეჟიმის იოლად დაძლევა, რთული და მოსაბეზრებელი ვითარებების გაუმჯობესება და პოზიტიურად გარდაქმნა შეუძლიათ. ეს, საერთო ჯამში, პროფესიულ ბირთვსაც უმაღლებს მოტივაციას, ორგანიზაციულ კლიმატსაც აუმჯობესებს და მნიშვნელოვანია სკოლის კლიმატისა და ორგანიზაციული ეფექტურობის ხარისხის გაუმჯობესებისთვის [რობინსი და ჯაჯი 2009];

თანამშრომლობის სტიმულაციისთვის სახელდება შემდეგი აქტივობები: ა) მასწავლებლების პირისპირ შეხვედრები  და მსჯელობა მიმდინარე საკითხებზე, რეფლექსია;  ბ) კონკრეტულ თემატიკაზე ჯგუფური მუშაობა. მაგალითად, მასწავლებლები კითხულობენ ერთ წიგნს პრაქტიკასთან დაკავშირებით და შემდეგ უზიარებენ   ერთმანეთს, თუ რა გაიგეს.

მკვლევრები ადმინისტრაციას  სთავაზობენ ონლაინ  გამოკითხვის მეთოდს, რომელიც   ანონიმურია. მასწავლებლები მისი საშუალებით ირჩევენ და აფასებენ კოლეგებს, აფასებენ თანამშრომლობის ხარისხს. ეს ადმინისტრაციას საშუალებას აძლევს,  იყოს მუდმივად ჩართული  და გააუმჯობესოს პრობლემური მხარეები. მოცემულ შემთხვევაში, კიდევ ერთხელ იკვეთება ადმინისტრაციის აქტიური როლი მასწავლებელთა თანამშრომლობის, როგორც მუდმივად მიმდინარე პროცესის წასახალისებლად და დასარეგულირებლად.

ასევე მნიშვნელოვანია მასწავლებლების ჩართვა სკოლაში მიმდინარე ყველა საკითხში და მათი დამოკიდებულებების გააზრება. ეს არის პასუხისმგებლობების გადანაწილების ფორმა, როდესაც იზრდება და ხდება მუშა კატეგორიის მნიშვნელობის           აღიარება. რანგობრივად დაბალი რგოლის წარმომადგენლებისთვის ამგვარი დამოკიდებულება იწვევს მოტივაციის ზრდასა და დამოკიდებულების პოზიტიურად შეცვლას; უჩნდებათ ორგანიზაციული მიკუთვნებულობის გრძნობა და სურვილი, იყვნენ განსაკუთრებულები და ამით გამორჩეული გახადონ საკუთარი სამუშაო სივრცეც [Bolman and Deal 1991].

რადგან თანამშრომლობა ხელს უწყობს არამარტო მასწავლებელთა პროფესიულ განვითარებას, არამედ მოსწავლეთა შედეგების გაუჯობესებას, ამიტომ პირდაპირ უნდა შედიოდეს ადმინისტრაციის ინტერესებში საერთო პროდუქტიულობის მისაღწევად და ეფექტური სასწავლო გარემოს შექნის მიზნით.

 

სასარგებლო ელ-რესურსები:

  1. https://giorgilomouri.files.wordpress.com/2017/02/e183a1e18390e1839be18390e18392e18398e183a1e183a2e183a0e1839d-e1839ce18390e183a8e183a0e1839de1839be18398-e18392e18398e1839de183a01.pdf
  2. https://iliauni.edu.ge/uploads/other/39/39263.pdf
  3. https://mastsavlebeli.ge/?p=2517

 

[1] Briscoe & Peters 1997 იხ. (2)ელრესურში.

[2][2]  მეთოდი ეკუთვნის ბუტლერს [Butler 2004].

[3] ვულფოლკი 2009

[4] იხ. სქემის გზამკვლევი

[5] The European Profiling Grid – a User Guide 2011

[6] შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრი, TALIS 2015

[7] John W.Thomas, Ph.D March, 2000.

[8] https://mastsavlebeli.ge/?p=2517

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი