ვასრულებთ მასწავლებლის პროფესიული განვითარების და კარიერული ზრდის მსოფლიო გამოცდილების მიმოხილვისადმი მიძღვნილი წერილების სერიას. ბოლო ორ წერილში შევეხებით ისეთ უმნიშვნელოვანეს საკითხს, როგორცაა რეფორმაში პედაგოგიური საზოგადოების ჩართვა. ჩვენი წერილები ეყრდნობოდა ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის განათლების ექსპერტების 2011 წლის მოხსენებას. მოხსენება მომზადებულია ანდრეას შლეიხერის (გერმანია) მიერ, რომელიც განათლების მკვლევარი, ეკონომიკური და კულტურული განვითარების ორგანიზაციის (OECD) PISA-ს ერთ-ერთი ხელმძღვანელი და კოორდინატორია
მოხსენება ეყრდნობა შემდეგ კვლევებს, მოხსენებებსა და მონაცემებს:
1.OECD Program for International Student Assessment (PISA) and the OECD Teaching
and Learning International Survey (TALIS )
2.OECD ’s comparative policy review Teachers Matter;
3. The reports of the ILO /UNESCO Committee of Experts on the Application of the Recommendations concerning Teaching Personnel;
4. OECD ’s annual data collection Education at a Glance;
5. OECD ’s report Strong Performers and Successful Reformers;
6. OECD ’s review of Evaluation and Assessment Frameworks for Improving School Outcomes;
7. OECD ’s study Evaluating and Rewarding the Quality of Teachers – International Practices;
8.OECD’s report Making Reform Happen
9. Outcomes from the recent meeting of OECD Education Ministers in November 2010. )
სკოლაში სწავლების ხარისხი დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა ხდება თითოეულ კლასში, ამიტომ მხოლოდ ის რეფორმები შეიძლება ჩაითვალოს ეფექტურად, რომელთა შედეგებიც კლასის მუშაობაზე აისახება. ამგვარად, პედაგოგთა როლი განათლების რეფორმის შემუშავებასა და განხორციელებაში ძალიან მნიშვნელოვანია და ვერანაირი ცვლილებები სკოლაში ვერ მოიტანს შედეგს, სანამ არ მოხდება „დახმარება ქვევიდან”. ისინი, ვინც პასუხისმგებლები არიან რეფორმაზე, უნდა მოახერხონ თავიანთი მიზნების მკაფიო ფორმულირება და რეფორმის პროცესში ჩართონ ყველა დაინტერესებული პირი, ვისაც ცვლილებები შეეხება. მასწავლებლები ამ დროს გამოდიან არა მხოლოდ შემსრულებლები, არამედ ცვლილებების ინიციატორები. რეფორმები, რომლებიც ხორციელდებოდა ძლიერი პროფკავშირების მხარდაჭერით, უფრო წარმატებული იყო, ვიდრე ის რეფორმები, რომელშიც პროფკავშირები არ იღებდა აქტიურ მონაწილეობას.
როგორ მივაღწიოთ რეფორმის ეფექტურ მუშაობას
ჩვენ განვიხილავდით სკოლის რეფორმის ასპექტებს, რომლებიც სწავლების ეფექტურობის გაზრდას დაეხმარებოდა. მათ მივყავართ საკვანძო კითხვასთან – როგორ შედგეს კონსტრუქციული სოციალური ურთიერთქმედება განათლების სისტემის ჩინოვნიკებსა და პედაგოგთა პროფესიულ გაერთიანებებს შორის იმისათვის, რომ შედეგად მივიღოთ განათლების სისტემის რეფორმა, რომელიც ორიენტირებული იქნება მოსწავლეთა კეთილდღეობაზე.
არსებული მდგომარეობის რადიკალურმა ცვლილებამ პედაგოგებს შეიძლება გაურკვევლობის და უიმედობის შეგრძნება და სიახლეების მიმართ პროტესტი გაუჩინოს. მასწავლებელთა აქტიური და მოტივირებული მონაწილეობის გარეშე კი საგანმანათლებლო რეფორმის უმრავლესობა წარუმატებელია. წარმატების შანსები შეიძლება გაიზარდოს, თუ ჩატარდება ეფექტური კონსულტაციები, შეძლებენ კომპრომისებზე წასვლას და – რაც ყველაზე მთავარია – თუ მასწავლებლები ჩაერთვებიან რეფორმის დაგეგმვასა და განხორციელებაში. კონსულტაციებიდან რეფორმის პროცესში ჩართვის გზაზე პროფესიონალი პედაგოგების ხელმძღვანელობით იწყება სკოლის სასწავლო დაწესებულებად გარდაქმნა.
მასწავლებლებს და დაინტერესებულ პირებს არ უნდა ჰქონდეთ განათლების რეფორმაზე ვეტოს უფლება, რომლებიც დადგენილია დემოკრატიული პოლიტიკური პროცედურებით. მათთვის ამ უფლების მინიჭება – ნიშნავს საზოგადოების მხარდაჭერის რისკის ქვეშ დაყენებას, რომელსაც ასე მნიშვნელოვანწილად ეყრდნობა განათლება. ბალანსის მოძებნა რთულია, გადამწყვეტი როლი ენიჭება გახსნილ, უწყვეტ და სისტემატურ დიალოგსა და კონსულტაციას, რომელიც ასაბუთებს პედაგოგთა, როგორც სწავლა–სწავლების სპეციალისტების აღიარებას, რომელთაც მნიშვნელოვანი წვლილის შეტანა შეუძლიათ რეფორმების შემუშავებაში.
ცვლილებები იწვევს გაურკვევლობას, ამიტომ ადამიანები ხშირად სტატუსქვოს ამჯობინებენ. იმისათვის, რომ გადაილახოს ცვლილებების შიში, საგანმანათლებლო სისტემებმა სპეციალური ზომები უნდა მიიღონ მათ მხარდასაჭერად და თავიანთი მიზნები უკეთ უნდა გააცნონ საზოგადოებას
ისევე, როგორც სახელმწიფო სექტორის სხვა სფეროებში, განათლებაში რეფორმების გატარება შეიძლება გაართულოს წინააღმდეგობამ დაინტერესებული პირების მხრიდან. ეს იმ შემთხვევაში, თუ სიახლეებში ისინი დაინახავენ საფრთხეს, რომ მათ რაღაცები უნდა დათმონ. ამიტომ განათლების სისტემის წარმატებული რეფორმისთვის საკმარისი არაა მხოლოდ ისეთი რეფორმის გატარება, რომელსაც სწავლების მაჩვენებლის შეცვლა შეუძლია – საჭიროა მოიძებნოს დაინტერესებული პირების მხრიდან წინააღმდეგობის გადალახვის საშუალებები, სხვანაირად ინიციატივას მხარს არ დაუჭერენ ისინი, ვინც ამ სისტემის ნაწილია. ეს არაა იოლი ამოცანა, რადგან ადამიანები უმეტესად გაურბიან რაიმეს დაკარგვას, ნაცვლად იმისა, რომ სიახლეს იმედის თვალით შეხედონ.
პედაგოგები არ არიან მარტონი მათთვის ჩვეული სისტემის დაცვისას. განათლების რეფორმის დამცავი ტენდენციები მატულობს, რადგან რეფორმა ეხება უამრავი ადამიანის – მოსწავლეების, მშობლების, მასწავლებლების, დამქირავებლების და პროფკავშირების – ინტერესებს. ცალკე პრობლემას წარმოადგენს გაურკვეველი დანახარჯები, რადგან განათლების ინფრასტრუქტურა უზარმაზარია და სხვადასხვა დონეზე ხელისუფლების მრავალ ორგანოს მოიცავს. თითოეული მათგანი ცდილობს მინიმუმამდე დაიყვანოს ან მმართველობის სხვა დონეს მიაწეროს გადაწყვეტილება რეფორმის გასატარებლად საჭირო დანახარჯებზე.
საგანმანათლებლო მომსახურების წარმომადგენლებს, როგორც წესი, საზოგადოება კარგად იცნობს და ისინი მის მეტ ნდობას იმსახურებენ, ვიდრე პოლიტიკოსები. უკანასკნელთათვის არც თუ იოლია რეფორმების მხარდასაჭერი არგუმენტების მოტანა, რადგან არ არსებობს ერთიანი შეხედულება იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა შეფასდეს განათლების მიღწევები: ნაწილობრივ ეს აიხსნება მიზნების რთული შესაბამისობით (სამართლიანობა, ეფექტურობა, ხარისხი, არჩევანი, დანახარჯების შემცირება და ა.შ.), უფრო მეტად კი – განათლების ხარისხის საიმედო, საყოველთაო მაჩვენებლების უკმარისობით. ძნელია რეფორმის განხორციელება, რომელიც ისეთ მონაცემებს ეფუძნება, რომლებიც არ არსებობს ან დავის საგანია. ასეთი მდგომარეობის ერთ–ერთი შედეგი ისიცაა, რომ სხვადასხვა ფაქტებმა, ცალკეულმა მონაცემებმა ან ერთი რეზონანსული კვლევის გამოჩენამ შესაძლოა უარყოფითად იმოქმედოს პოლიტიკურ დებატებზე.
განათლების სისტემაში ასეთი წინააღმდეგობების გადასალახად უნდა გამოიყენებოდეს ყველაზე თანამედროვე ცოდნა, პროფესიული უნარები და ორგანიზების ადექვატური ინსტიტუციონალური ფორმები, რათა გავრცელდეს ინფორმაცია ახალი ამოცანებისა და მოვალეობების შესახებ. უამრავმა ასეთმა რეფორმამ, რომელიც საბოლოოდ წარმატებული აღმოჩნდა, მოითხოვა მნიშვნელოვანი ინვესტიცია პროფესიონალების განვითარებისა ან რეფორმის ბლოკში გაერთიანებისთვის, რამაც საშუალება მისცა მათ მხარდაჭერა მოეპოვებინათ შესაბამის ინსტიტუტებში.
რეფორმების გატარების გამოცდილება გვიჩვენებს, როგორ მოვიზიდოთ ამ პროცესებში პედაგოგები.
2008 წლის სექტემბერში, OECD-ს ქვეყნების განათლების მინისტრები შეიკრიბნენ, რათა განეხილათ, რატომაა, რომ ზოგიერთი განათლების რეფორმა წარმატებულია, ზოგი კი – წარუმატებელი. ისინი ეძებდნენ გზებს, როგორ მიეზიდათ რეფორმის მხარდასაჭერად მშობლები, მასწავლებლები და პოლიტიკოსები და ცდილობდნენ იმის გაგებას, რა მოახდენდა გავლენას თითოეული ამ კატეგორიის დაინტერესებული პირების შეხედულებაზე, როდესაც ისინი რეფორმის საწინააღმდეგოდ გამოდიოდნენ. ზოგიერთი თემა მეორდებოდა და მეორდებოდა.
·პოლიტიკოსები განათლების რეფორმის მიზნებთან დაკავშირებით უნდა მივიდნენ კონსენსუსამდე. მათ აქტიურად უნდა მოიზიდონ დაინტერესებული პირები, განსაკუთრებით მასწავლებლები, როცა საქმე ეხება პოლიტიკური ამოცანების მოფიქრებასა და რეალიზაციას.
·ზოგიერთი რეფორმა გარე ზეწოლის ან კრიზისის შედეგად მხოლოდ იგებს, რადგან ცვლილებების აუცილებლობის თაობაზე ჩნდება დამაჯერებელი არგუმენტები.
·იმისათვის, რომ რეფორმამ დადებითი შედეგები გამოიღოს, პოლიტიკოსებს და დაინტერესებულ პირებს უნდა ჰქონდეთ რეალისტური მოლოდინები მისი ვადებისა და შინაარსის შესახებ.
·რეფორმის გატარება მოითხოვს სტაბილურ დაფინანსებას.
·არსებობს ყველა დონეზე ინტენსიური უკუკავშირით რეფორმის ინიცირებიდან თვითრეგულირებადი სისტემის აგებისკენ გადასვლის ტენდენცია, რომელიც ხელს შეუწყობს შედეგების გაუმჯობესებას.
·აუცილებელია განათლების სისტემაში ცვლილებების მართვის უნარების განვითარებისთვის ინვესტირება. მასწავლებლები უნდა დავარწმუნოთ, რომ ასეთი უნარების განვითარებით მათ არ გაუჭირდებათ ცვლილებების დაძლევა და ისინი მეტად იქნებიან ორიენტირებულები მოსწავლეთა მოსწრების ამაღლებაზე.
·პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებს საფუძვლად სანდო მონაცემები და ფაქტები, მათ შორის საერთაშორისო კონტროლის მაჩვენებლები, ნაციონალური მიმოხილვები და ინსპექცია უნდა ედოს, რაც საშუალებას იძლევა დასაბუთებული დასკვნების გასაკეთებლად.
·სხვადასხვა ფაქტი, რომლებიც განათლების ორგანიზებას ეხება ძალიან სასარგებლოა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ისინი ინსტიტუტში უკავშირდება ინფორმაციას, თუ როგორ ამაღლეს მათი დახმარებით შედეგები.
·განათლების სისტემის ყოვლისმომცველი რეფორმისთვის აუცილებელია მასში ქვეყნის ხელისუფლების მონაწილეობა, რადგან ის ეფექტურ კოორდინაციას და ყველა ჩართული სამინისტროების ერთიან ხელმძღვანელობას მოითხოვს.
რეფორმაში მათი მონაწილეობა, ვისაც ეს რეფორმა უშუალოდ შეეხება საჭიროებს ინვესტიციას. პოლიტიკური კონსულტაციები ვერ იძლევა გარანტიებს, რომ რეფორმების გატარებისას არ იქნება კონფლიქტები პრობლემურ ოლქებში, მაგრამ დროთა განმავლობაში, როგორც ჩანს, მას თავისი შედეგი მაინც მოაქვს, კერძოდ ხელს უწყობს მონაწილეთა ურთიერთნდობის ჩამოყალიბებას. ამ შემთხვევაში დაინტერესებული პირები შეეცდებიან არ გადაუხვიონ მიღწეულ შეთანხმებას, ეს კი ნიშნავს, რომ შემცირდება სუბიექტური დანაკარგები.
სამეცნიერო–კვლევით ლიტერატურაში დიდი ყურადღება ეთმობა დანაკარგების კომპენსაციას იმ დაინტერესებულ პირთათვის, რომლებიც რეფორმის გატარებისას დაზარალდებიან: მათთვის შესაძლებელია ცვლილებების გადავადება, თუნდაც გარკვეული დროით, ან დამატებითი ანაზღაურების გადახდა. თუ ასეთი კომპენსაციის გაკეთება შეუძლებელია, ამან შეიძლება გააძლიეროს წინააღმდეგობა რეფორმის მიმართ, გადამეტებული კომპენსაცია კი შეიძლება ძალიან ძვირი დაჯდეს ან დაბლა დასწიოს თვით რეფორმის ეფექტურობა. ამასთან ერთად გადამეტებულმა კომპენსაციამ შეიძლება გააძლიეროს ოპოზიცია მომავალ რეფორმებთან მიმართებაში, რადგან ხელმძღვანელობის სისუსტეს მივყავართ იქამდე, რომ მისგან მაქსიმალურ დათმობებს ითხოვენ.
პედაგოგები რეფორმის აქტიური მონაწილეები უნდა იყვნენ – არა მხოლოდ მისი შემსრულებლები, არამედ შემქმნელებიც….
რეფორმის მხარდაჭერა პედაგოგთა მხრიდან – ეს არაა მარტო პოლიტიკის და პრაგმატულობის საკითხი. ეფექტური პროფესიული განვითარების კვლევები ადასტურებს, რომ მასწავლებლები აქტიურად უნდა მონაწილეობდნენ საკუთარი პრაქტიკის ანალიზის პროცესში პროფესიული ნორმების შესაბამისობისა და მოსწავლეთა პროგრესის კუთხით – სწავლების სტანდარტების კუთხით. მასწავლებელთა ასეთი მონაწილეობის უზრუნველყოფისთვის რეფორმას უნდა ჰქონდეს გასაგები და კარგად სტრუქტურირებული პოლიტიკური საფუძველი. ეს მნიშვნელოვანწილად დამოკიდებულია ცალკეული ინსტიტუტების და კონკრეტული ქვეყნის ტრადიციებზე.
თითოეული რეფორმის კონტექსტში აუცილებელია მკაფიოდ განისაზღვროს ყოველი მონაწილის როლი და კომპეტენციის სფერო. თითოეული მონაწილე დარწმუნებული უნდა იყოს ნდობის, თანამშრომლობის, ინფორმაციის გაცვლის და ასევე რეფორმის განხორციელების სამუშაო გეგმის არსებობაში.
….რეფორმა უნდა ეფუძნებოდეს ღრმა კვლევებსა და ანალიზს.
რეფორმაში მონაწილეობის უზრუნველყოფისთვის საჭიროა თანმიმდევრული და შეთანხმებული ძალისხმევა მათ დასარწმუნებლად, ვისაც ის უშუალოდ შეეხება. აუცილებელია საზოგადოების ინფორმირება, რამდენად აუცილებელია მისი გატარება და რად შეიძლება დაუჯდეთ ურეფორმობა. ეს არც თუ იოლია განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც სტატუსქვოს შესანარჩუნებლად ნაკლები დანახარჯებია საჭირო, ვიდრე ცვლილებებისთვის.
პოლიტიკური სტრატეგიები უნდა შემუშავდეს ღრმა და საფუძვლიანი კვლევებისა და ანალიზის საფუძველზე. თუ რეფორმის მომხრეები ექსპერტების და საზოგადოების მხრიდან მხარდაჭერას მიაღწევენ და თან ამას დასაბუთებულად მოახერხებენ, მათი პოზიციები მნიშვნელოვნად გამყარდება.
სტატია მომზადდა – „Building a high-quality teaching profession. Lessons from around the world” – მოხსენების საფუძველზე
გამოყენებული ლიტერატურა:
1.Building a High-Quality Teaching Profession Lessons from around THe worLd – https://asiasociety.org/files/lwtw-teachersummit.pdf
2.https://www.oecd.org/education/school/programmeforinternationalstudentassessmentpisa/47506177.pdf
3.«Учитель как специалист высокой квалификации: построение профессии.Уроки со всего мира» – Вопросы образования.2011
