პედაგოგთა ჩართვა განათლების რეფორმაში (II ნაწილი)
(ვასრულებთ მასწავლებლის პროფესიული განვითარების და კარიერული ზრდის მსოფლიო გამოცდილების მიმოხილვისადმი მიძღვნილი წერილების სერიას. ბოლო ორ წერილში შევეხებით ისეთ უმნიშვნელოვანეს საკითხს, როგორც არის რეფორმაში პედაგოგიური საზოგადოების ჩართვა. ჩვენი წერილები ეყრდნობოდა ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის განათლების ექსპერტების 2011 წლის მოხსენებას. მოხსენება მომზადებულია ანდრეას შლეიხერის (გერმანია) მიერ, რომელიც არის განათლების მკვლევარი, ეკონომიკური და კულტურული განვითარების ორგანიზაციის (OECD) PISA-ს ერთ-ერთი ხელმძღვანელი და კოორდინატორი.
მოხსენება ეყრდნობა შემდეგ კვლევებს, მოხსენებებს და მონაცემებს:
1.OECD Program for International Student Assessment (PISA) and the OECD Teaching
and Learning International Survey (TALIS )
2.OECD ’s comparative policy review Teachers Matter;
3. The reports of the ILO /UNESCO Committee of Experts on the Application of the Recommendations concerning Teaching Personnel;
4. OECD ’s annual data collection Education at a Glance;
5. OECD ’s report Strong Performers and Successful Reformers;
6. OECD ’s review of Evaluation and Assessment Frameworks for Improving School Outcomes;
7. OECD ’s study Evaluating and Rewarding the Quality of Teachers – International Practices;
8.OECD’s report Making Reform Happen
9. Outcomes from the recent meeting of OECD Education Ministers in November 2010. )
პედაგოგთა რეფორმებში მონაწილეობის მნიშვნელობა თანდათან იზრდება. მათი განხილვა უნდა ხდებოდეს როგორც ნაციონალური პროფესიონალური ორგანიზაციების, ასევე პედაგოგების მონაწილეობით.
განათლების რეფორმაზე მუშაობა პედაგოგთან პარტნიორობით სულ უფრო მეტ აღიარებას პოვებს პოლიტიკოსებს შორის. OECD-ს ქვეყნების განათლების მინისტრთა შეხვედრაზე დუბლინში 2004წ. განმათლების რეფორმაში მასწავლებლების მონაწილეობას ყველამ მხარი დაუჭირა: „მინისტრებმა პირობა დადეს, ჩაეტარებინათ კონსულტაციები და კოლექტიური ღონისძიებები. ისინი ენთუზიაზმით შეხვდნენ იმ ამბავს, რომ პედაგოგიური ორგანიზაციები მონაწილეობას მიიღებენ პედაგოგთა ატესტაციის ახალი მიდგომების და მათი კარიერული ზრდის შემუშავების პროცესში. „საზოგადოების დიალოგი – განათლების სისტემის რეფორმის წარმატების საწინდარია. მასწავლებლების აქტიური მონაწილეობის გარეშე, ანუ მათ გარეშე, ვინც პირველ რიგში აგებს პასუხს რეფორმის განხორციელებაზე, საგანმანათლებლო განათლების სისტემას არც უნდა ჰქონდეს იმედი, რომ სწავლებას გააუმჯობესებს”. კომისიის ექსპერტებმა ასევე აღნიშნეს, რომ „განათლების საკითხებზე საზოგადოებრივი დიალოგი უმრავლეს ქვეყნებში ცუდად რეგულირდება და გადაწყვეტილების მიღების პროცესები არასტაბილურია”. 2006წ. კომისიამ თქვა: ძირითადი პირობა, რომ დიალოგი შედგეს – დემოკრატიული კულტურა, კანონების და წესების და იმ მექანიზმების პატივისცემაა, რომელიც შესაძლებლობას აძლევს ადამიანებს ინდივიდუალურად ან კოლექტიურად გამოხატონ თავიანთი შეხედულებები, რომელიც მათ ყოველდღიურ პირადულ ან პროფესიონალურ საკითხებს ეხება.
ეს გულისხმობს პროფესიული თავისუფლების პატივისცემას და პედაგოგთა აქტიურ მონაწილეობას პროფესიული საკითხების გადაწყვეტაში – რომელიც სასწავლო გეგმას, პედაგოგიურ თეორიასა და პრაქტიკას, მოსწავლეთა შეფასების გაუმჯობესებასა და განათლების სტრუქტურას ეხება. განათლების მართვის ორგანოები და მასწავლებელთა პროფკავშირები უნდა შეეცადონ პრობლემის ერთად გაანალიზებას და გადაწყვეტილების მიღებას. მონაწილეობა და კონსულტაციები – ეს პანაცეა არ არის სირთულეების გადალახვისას, თუმცა ის ერთადერთი მექანიზმია შიშებთან ბრძოლისა და დადებითი კლიმატის შესაქმნელად.
კონსულტაციების გარდა არსებობს ინსტიტუციები, რომლებსაც შეუძლიათ, ხელი შეუწყონ დიალოგის განვითარებასა და მასწავლებლებისა და მათი პროფესიული ასოციაციების მოზიდვას პოლიტიკის ფორმირებისთვის. ზოგიერთ ქვეყანაში პედაგოგებს და სხვა დაინტერესებულ ჯგუფებს ინსტიტუციონალურად აქვთ საშუალება მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკის შემუშავებაში და, რაც მთავარია, პედაგოგიური განათლების ხარისხის პროფესიული ნორმებისა და სტანდარტების განსაზღვრის შემუშავებაში, სწავლების ეფექტურობასა და პროფესიულ განვითარებაში. ასეთი ორგანიზაციები ცდილობენ დამოუკიდებლობის მიღწევას – შესაბამისობა, რომელიც უკვე დიდი ხანია არსებობს სხვა პროფესიებში, როგორიცაა მედიცინა, საინჟინრო საქმე და მართვა.
მაგალითად ავსტრალიაში პედაგოგები ქვეყანაში პროფესიული ნორმების დადგენაში მონაწილეობენ. ავსტრალიის პედაგოგთა და სკოლების ხელმძღვანელთა ინსტიტუტმა (Australian Institute for Teaching and School Leadership, AITSL) საბოლოოდ მასწავლებელთა ნაციონალური პროფესიული ნორმები შემოიღო, ხოლო ფედერალურმა და შტატის განათლების მინისტრებმა ის დაამტკიცეს. ამ ნორმებში ჩადებულია, თუ რა უნდა იცოდეს პედაგოგმა თავისი პროფესიული მოღვაწეობის სხვადასხვა ეტაპზე – იქნება ის ახალი კურსდამთავრებული, გამოცდილი სპეციალისტი, პირველი კლასის სპეციალისტი თუ წამყვანი სპეციალისტი. მისი კვალიფიკაცია ფასდება სამ სფეროში: პროფესიული ცოდნა, პროფესიული პრაქტიკა და პროფესიული ურთიერთმოქმედება. AITSL-მა განათლების ეროვნული კავშირი დამოუკიდებელი სტრუქტურის შემადგენლობაში შეიყვანა, რომელიც განათლების რეფორმაში ნაციონალურ ლიდერს წარმოადგენს და უმაღლეს სტანდარტებს სთავაზობს სწავლებასა და სკოლების ხელმძღვანელობაში, რომელზეც ორიენტირდებიან ფედერალური ხელისუფლების ასევე შტატების და ტერიტორიების ჩინოვნიკები. AITSL უზრუნველყოფს საერთოეროვნული პროფესიული სტანდარტების დაცვას, ასტიმულირებს და ხელს უწყობს მასწავლებლებისა და სკოლების ხელმძღვანელების პროფესიულ განვითარებას, მეცნიერების სხვადასხვა სფეროს სპეციალისტების თანამშრომლობას და კავშირი აქვს წამყვან პროფესიულ ორგანიზაციებთან.
ამგვარად, მასწავლებლებს შესაძლებლობა ეძლევათ უფრო აქტიური მონაწილეობა მიიღონ პროფესიაში ვარგისობის კრიტერიუმების, კარიერული ზრდის პირობების და არაეფექტური პედაგოგების გათავისუფლების მიზეზების განსაზღვრაში. ასეთი მიდგომა შეესაბამება მასწავლებლის სტატუსთან მიმართებაში იუნესკოს მიერ შემუშავებულ რეკომენდაციებს.
ფინელმა პედაგოგებმა დიდი ხანია მაღალპროფესიული სტატუსი მიიღეს, მაგრამ მხოლოდ ცოტა ხნის წინ მიაღწიეს ისეთ ნდობას, რომელიც მათ საშუალებას აძლევს განათლების რეფორმაზე აიღონ პასუხისმგებლობა.
შესაძლებელია, რეფორმის დროს განსაკუთრებულ სირთულეს ნდობა წარმოადგენს. ნდობას კანონის ძალით ვერ დაამყარებ. ის განსაკუთრებული როლი, რომელსაც ნდობა თამაშობს ფინეთის ხელისუფლებასა და პედაგოგების ურთიერთობას შორის, შეიძლება ეჭვქვეშ დააყენოს ფინეთის გამოცდილების გამოყენება სხვა ქვეყნებში, განსაკუთრებით თუ ნდობას რეფორმის გატარების წინაპირობად განვიხილავთ. მაგრამ რაც შეეხება პედაგოგების და მთლიანად საზოგადოების ურთიერთობას, ფინეთის გამოცდილება მეტყველებს იმაზე, რომ ნდობა ისეთივე პოლიტიკური გადაწყვეტილებების შედეგია, როგორც არსებული კულტურის პროდუქტი.
განათლების სისტემის აგებისას ფინეთი გამოდის იქიდან, რომ მოსწავლეები უკეთესად სწავლობენ მაშინ, როდესაც მასწავლებლები განწყობილნი არიან სასწავლებლად, მასწავლებელი კი ვერ შეიქმნის განწყობას, თუ ისინი ხელისუფლების მხრიდან ზეწოლას იგრძნობენ. ენდო მასწავლებელს – ნიშნავს, იცოდე მისი აზრი იმის შესახებ, რა უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომ გაუმჯობესდეს მოსწავლეთა მიღწევები, იმოქმედონ ამ შეხედულების შესაბამისად და დაეხმარონ მასწავლებლებს აუცილებელი კვალიფიკაციის შეძენაში მოსწავლეთა მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად. პატივისცემა, რომლითაც ფინელი პედაგოგები დიდი ხანია სარგებლობენ, საიმედო საფუძვლად იქცა რეფორმის გატარებისთვის. მაგრამ ფინელმა მასწავლებლებმა მხოლოდ ახლახან მიიღეს დამოუკიდებლობა გადაწყვეტილების მიღებაში, რომელიც სასწავლო გეგმას, ატესტაციას და სხვა საკითხებს ეხება. ამ ნდობამ ხელისუფლების მხრიდან, ასევე უნივერსიტეტის კურსდამთავრებულთათვის მინიჭებულმა სტატუსმა, რომლებმაც მაღალსელექციური პროგრამებით ისწავლეს, მასწავლებლები ისეთი სამუშაოებისთვის შთააგონეს, რომლებმაც კიდევ უფრო გააძლიერა მათდამი ნდობა მშობლებისა და საზოგადოების მხრიდან.
სისტემური კონსულტაციებისა და პოლიტიკოსების ძალისხმევის გარდა რეფორმის წარმატებისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს პედაგოგთა ურთიერთობას სკოლაში. ეს ნიშნავს, რომ ისინი, როგორც სასწავლო საზოგადოების წევრები, პასუხისმგებლობას იღებენ ცვლილებებზე.
ხელისუფლებასა და პედაგოგთა პროფკავშირებს შორის სტრატეგიული ურთიერთობების უზრუნველყოფა
პროფკავშირებსა და რეფორმატორებს შორის კონფლიქტი წარმატებულად დაიძლევა არა იქ, სადაც პროფკავშირი სუსტია, არამედ იქ, სადაც ის რეალურ ძალას წარმოადგენს და რეფორმატორებთან თანამშრომლობაზე მოდიან.
შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ პროფკავშირები ეწინააღმდეგებიან სასკოლო განათლების რეფორმის განხორციელების პროგრამებს, უპირატესობას ანიჭებენ ყოველდღიურ ეკონომიკურ პრობლემებს და არა იმას, რაც კვლევების მიხედვით, მოსწავლეებს წარმატების მიღწევაში ეხმარება. მაგრამ ის, რომ მოსწავლეთა მოსწრების საუკეთესო მაჩვენებლების ქვეყნებში, მასწავლებელთა პროფკავშირები წარმოადგენს რეალურ ძალას და რაც უფრო წარმატებულია ქვეყნის განათლების სისტემა, უფრო სავარაუდოა, რომ ხელისუფლება კონსტუქციულად თანამშრომლობს პროფკავშირებთან და პედაგოგებს უყურებენ, როგორც საიმედო კოლეგებს, ეს დადგენილი ჭეშმარიტებაა.
როდესაც პედაგოგები და მათი ორგანიზაციები სამინისტროების ჩინოვნიკების სახით კონსტრუქციულად თანამშრომლობენ ხელისუფლებასთან, კითხვები, რომლებიც ეხება კოლექტიურ შეთანხმებას, იოლად შეიძლება გამოვყოთ პროფესიონალური კითხვებისგან.
ბოლო, მაგრამ არანაკლებ მნიშვნელოვანი შენიშვნა: ბოლო წლებში მასწავლებელთა პროფკავშირებმა მჭიდრო კავშირები დაამყარეს საზღვარგარეთთან ძირითადად საერთაშორისო კვლევითი საგანმანათლებლო ქსელის საშუალებით (Research Network of Education Internacional). ქვეყნის შიგნით პედაგოგთა პროფკავშირების კვლევითი დანაყოფები მჭიდროდ თანამშრომლობენ სამინისტროებში თავიანთ კოლეგებთან, დამოუკიდებელ კვლევით ინსტიტუტებთან და უნივერსიტეტებთან. მოღვაწეობის ეს მიმართულება ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ხელს უწყობს კონსტრუქციულ დიალოგს, რომელიც კვლევებს ეფუძნება.
დ ა ს კ ვ ნ ა
ჩვენ მიერ განხილული მოხსენების მიზანია, განათლების სფეროში ნებისმიერი ცვლილებისას მასწავლებლის უმნიშვნელოვანესი როლის ხაზგასმა. ცალკეული ქვეყნების მაგალითი, რომლებმაც წარმატებას მიაღწიეს მასწავლებლის პროფესიის პრესტიჟის ამაღლების კუთხით, მოწმობს იმაზე, რომ ფართო უფლებამოსილება და შესაბამისი ანაზღაურება ამ პროფესიაში იზიდავს განსაკუთრებით ნიჭიერ კურსდამთავრებულებს. მართლაც, მასწავლებლის სტატუსი და სპეციალისტების მომზადების დონე სხვადასხვა ქვეყნებში საოცრად კონტრასტულია. ამ დონის მნიშვნელოვანი ამაღლება და პრესტიჟის აწევა არცთუ ისე იოლია. მოხსენებაში ჩვენ ვსაუბრობთ ამ საკითხის მოგვარების სხვადასხვა მეთოდზე, რომელიც გამოიყენება კადრების შერჩევისას და რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია. ნიჭიერ კურსდამთავრებულებს ნაკლებად მიიზიდავს სწავლება, თუ ისინი დაინახავენ, რომ პრაქტიკოსი მასწავლებლების დონე დაბალია და მათ, როგორც სპეციალისტებს არ ენდობიან.
იმისათვის, რომ ამაღლდეს მასწავლებლის პროფესიული განვითარების დონე, საჭიროა პედაგოგთა პროფესიული განვითარების კარგად მოფიქრებული მეთოდების გამოყენება, რომელიც დიდ რესურსს მოითხოვს. მაგრამ არ უნდა შემოვიფარგლოთ მხოლოდ კვალიფიკაციის ამაღლების დამატებითი კურსების შექმნით. პირველ რიგში, პროფესიული განვითარება უნდა ვაქციოთ, როგორც ცალკეული მასწავლებლის კარიერული ზრდის, ასევე მთლიანად განათლების სისტემაში ცვლილებების განუყოფელ ნაწილად. კარიერული წინსვლისას აუცილებელია სწავლების სისტემა შესაბამისობაში მოდიოდეს სამუშაო ადგილთან, ატესტაციასთან და ანაზღაურებასთან. სწავლება, რომელიც ხელს შეუწყობს ინდივიდუალური პროფესიული დონის განვითარებას და პედაგოგთა თანამშრომლობას, ეხმარება სწავლების მეთოდების გაუმჯობესებას. ამიტომ ისინი მუდმივად კავშირში უნდა იყვნენ ერთმანეთთან.
დაბოლოს, განათლების რეფორმის სისრულეში მოყვანისას ძალიან ხშირად იჩენს თავს არაპროგნოზირებადი პროცესები. აქ მნიშვნელოვანია შედგეს კონსტრუქციული დიალოგი პედაგოგებისა პოლიტიკოსებთან და ჩინოვნიკებთან იმისათვის, რომ ისინი რეფორმის ძირითადი მიზნების გაგებისას იყვნენ ერთსულოვნები. ეს არ ნიშნავს ცალკეული ჯგუფების ინტერესების იგნორირებას: არსებული სისტემის ცვლილებას ყოველთვის თან სდევს კომპრომისების ძიება, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ის რომელიმე მხარეს აზარალებს. მიუხედავად ამისა, როგორც მსოფლიო პრაქტიკამ გვიჩვენა, თანამშრომლობის მოდელი განათლების რეფორმის დროს შეიძლება საკმაოდ ეფექტური აღმოჩნდეს.
სტატია მოამზადდა – „Building a high-quality teaching profession. Lessons from around the world”
– მოხსენების საფუძველზე, რედაქტირება გაუკეთა კახა ჟღენტმა.
გამოყენებული ლიტერატურა:
1.Building a High-Quality Teaching Profession Lessons from around THe worLd – https://asiasociety.org/files/lwtw-teachersummit.pdf
2.https://www.oecd.org/education/school/programmeforinternationalstudentassessmentpisa/47506177.pdf
3.«Учитель как специалист высокой квалификации: построение профессии.Уроки со всего мира» – Вопросы образования.2011
