დიფერენცირებული სწავლება როგორც მოსწავლეთა რეალიზაციის ეფექტური საშუალება

თანამედროვე სტანდარტები დიდწილადაა მიმართული განათლების ჰუმანიზაციისა და სწავლების ინდივიდუალიზაციისკენ, რომელიც თითოეული მოსწავლის რეალიზაციას უწყობს ხელს. ამ მოთხოვნის შესრულების ეფექტური საშუალებაა სწავლებისადმი დიფერენცირებული მიდგომა. მსგავს მიდგომებს ხშირად ვიყენებთ პრაქტიკაში, მაგალითად, როდესაც ვგეგმავთ გაკვეთილს, ვცდილობთ, ვუპასუხოთ კითხვას: როგორ მოვიქცეთ, რომ მოსწავლემ უბრალოდ კი არ დაიზეპიროს გარკვეული რაოდენობის მასალა, არამედ ისწავლოს იმისდა მიუხედავად, რა საშუალება და როგორი პოტენციალი აქვს. და როდესაც მსგავს გეგმას შევადგენთ, აღმოჩნდება, რომ:

ა) სასწავლო პროცესის ცენტრში დგას მოსწავლის პიროვნება (რაც დამახასიათებელია სწავლებაში დიფერენცირებული მიდგომებისთვის);

ბ) სასწავლო პროცესის ორგანიზება აქცენტირებულია ინდივიდუალიზაციასა (რაც წარმოადგენს დიფერენცირებული სწავლების მეთოდურ საფუძველს) და დავალებების დიფერენციაციაზე (გაკვეთილის ჩატარების მეთოდიკაზე).

დიფერენციაცია ნიშნავს დაყოფას, დანაწილებას, მთელის გაყოფას ნაწილებად, ფორმისა და საფეხურების მიხედვით დალაგებას და თითოეულის ცალ-ცალკე შესწავლას. დიფერენცირებული სწავლებისას მასწავლებელი მუშაობს მთელ ჯგუფთან, რომლის თითოეულ წევრსაც სხვადასხვა ხარისხის ცოდნა აქვს, მაგრამ პროცესი მიმართულია „გათანაბრებისკენ“ – დავალებები დახარისხებულია თითოეულის შესაძლებლობის მიხედვით, რაც ერთიანობაში ხელს უწყობს თითოეული მოსწავლის მოტივირებას და შესაძლებლობებისა და ინტერესების მაქსიმალურ გამოვლენას, ერთმანეთით სწავლას და თვითსწავლას.

სწავლებაში დიფერენცირებული მიდგომა პირველად გამოიყენეს XX საუკუნის დამდეგს და ის დაკავშირებულია ჰუმანიტარული ფსიქოლოგიის წარმომადგენლების კ. როჯერსის, ა. მასლოუს, რ. მეის სახელებთან. დიდაქტიკის კუთხით დიფერენცირებული სწავლება თავის თავში მოიცავს განათლების მიზანს, შინაარსს, სწავლა-სწავლების საშუალებათა ორგანიზაციას და საგანმანათლებლო პროცესის ეფექტურობის თითქმის ყველა კრიტერიუმს. ის ეძებს გზას, უკეთესად დააკმაყოფილოს მოზარდის შემეცნებითი ინტერესი, გაუღვივოს და გამოიწვიოს კიდეც ის და მხარდაჭერა გაუწიოს განვითარებისა და პიროვნული ზრდის პროცესში.

დიფერენცირებული მიდგომის ვარიანტებია:

• მოსწავლეთა დაყოფა ინტელექტუალური განვითარების მიხედვით, მათი მომავალი განვითარებისა და შემდგომი გაერთიანების მიზნით;
• სრული თავისუფლება სასწავლო მასალის არჩევაში, მის შესწავლაში;
• თვითშეფასება;
• ინტეგრირებული სწავლებისა და, საზოგადოდ, საგანთაშორისი კავშირების აქტიური გამოყენება ცოდნის გასაღრმავებლად.

სხვადასხვა სახის დიფერენცირებული მიდგომის გამოყენებისას შედეგებიც სხვადასხვანაირია:

• სიმძიმის ცენტრი გადატანილია სწავლებიდან მოსწავლეზე, რომელიც დამოუკიდებლად გადაამუშავებს და აითვისებს ინფორმაციას;
• მასწავლებელი ორიენტირებულია სამუშაოს შინაარსზე;
• კლასი ობიექტურადაა დაყოფილი მიკროჯგუფებად – მოსწავლე თვითონ ვერ აირჩევს სამიზნე დონეს, რომელიც შეესაბამება მის შესაძლებლობებს და მოთხოვნილებებს;
• კლასში მეფობს ურთიერთნდობისა და თანხმობის ატმოსფერო, მოსწავლეებს უყვართ ჯგუფური სამუშაო, რომლის დროსაც უვითარდებათ მოთმინების, ჯგუფური მუშაობის, მხარდაჭერის, კომუნიკაციის უნარები.

დიფერენცირებული მიდგომის გამოყენებისას მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსწავლის მოსწრების დონე. ამ მხრივ მოსწავლეები ძირითადად 3 დონედ იყოფიან: სუსტ, საშუალო და ძლიერ მოსწავლეებად. ჩვეულებრივი გაკვეთილი შეიძლება ჩავატაროთ მოსწავლეთა დონეების გათვალისწინებით:

I დონე – ძლიერი მოსწავლეები, რომლებიც დამოუკიდებლად ასრულებენ რთულ სავარჯიშოებს, შეუძლიათ ცოდნის გამოყენება უცნობ სიტუაციაში და აქვთ შემოქმედებითი უნარები, გამოყოფენ საკითხიდან არსებითს, ძირითადს, კანონზომიერს, იღებენ მაღალ შეფასებებს;

II დონე – შედარებით განვითარებული უნარების მქონე მოსწავლეები, რომლებსაც უჭირთ, ერთბაშად აღიქვან საკითხის არსი, გამოყონ კანონზომიერებები; ამისთვის სჭირდებათ გარკვეული დრო, მაგრამ შეუძლიათ დაინახონ ზოგადში კერძო და კერძოში – ზოგადი ელემენტები. სათანადო დახმარების პირობებში ამ ჯგუფის მოსწავლეებს შეუძლიათ, თავი გაართვან I დონის მოთხოვნებსაც;

III დონე – სუსტი, არასაკმარისად მომზადებული მოსწავლეები, ანუ ისინი, რომლებიც დიდ ინტერესს არ ამჟღავნებენ ისტორიის საგნის მიმართ და თითქმის არ გააჩნიათ ისტორიულ მასალასთან დამოუკიდებლად მუშაობის უნარი. მათ არ შეუძლიათ ისტორიული მასალის აღქმა, წარმოსახვა, გადამუშავება, ემოციური დამოკიდებულების გამომჟღავნება, დამოუკიდებლად ანალიზი და შედარება. ისინი მასალას ითვისებენ მრავალჯერადი განმეორების გზით და ყოველთვის სათანადოდ ვერც ახერხებენ ამას, დავალებების შესრულებას ანდომებენ ბევრ დროს.

რაც შეეხება ჯგუფების შედგენას, დიფერენცირებული მუშაობის დროს ჯგუფები მუდმივი არ არის. ისინი არა მარტო დროთა განმავლობაში, არამედ ერთი გაკვეთილის ფარგლებშიც კი შეიძლება შეიცვალოს.

დიფერენციაციის საშუალებები:

• დავალების შინაარსი მთელი კლასისთვის ერთნაირია, მაგრამ ძლიერ მოსწავლეებს ნაკლები დრო ეძლევათ მის შესასრულებლად;
• დავალების შინაარსი ყველასთვის ერთნაირია, მაგრამ ძლიერ მოსწავლეებს გაცილებით დიდი მოცულობის დავალება ეძლევათ, ვიდრე სხვებს;
• დავალება მთელი კლასისთვის საერთოა, მაგრამ სუსტ მოსწავლეებს ეძლევათ დამხმარე მასალა, რომელიც გაუადვილებთ მუშაობას (საყრდენი სქემები, ცხრილები, ნიმუში და ა.შ. );
• სხვადასხვა დონის მოსწავლეებს გაკვეთილის ერთ-ერთ ეტაპზე ეძლევათ სხვადასხვა შინაარსისა და სირთულის ამოცანები;
• მოსწავლეები თვითონ ირჩევენ დავალების ვარიანტს;
• მასწავლებელი ხშირად მიმართავს მასალის განმტკიცებას.

დიფერენციაციის დროს მიმდინარე, თემატური და შემაჯამებელი დავალებები სხვადასხვა დონისაა და განსხვავებულია უნარ-ჩვევების კუთხითაც. მაგალითად:

• დამოუკიდებელი მუშაობის დროს დიფერენცირებული დავალებები მიმართულია ცოდნის გამჭვირვალობისკენ, მოქნილობისკენ, კონკრეტულობისკენ, გაცნობიერებისკენ. მათი შესრულებისთვის გამოიყოფა 10-15 წუთი.
• სხვადასხვა დონის დავალებების დროს მოსწავლეებს ურიგდებათ განსხვავებული ფერის ბარათები სხვადასხვა დავალებით: მწვანე – I დონე, ლურჯი – II დონე, წითელი – III დონე. დავალებების რაოდენობა დამოკიდებულია შესასწავლ საგანზე, თემის სირთულეზე, მოსწავლეთა ინდივიდუალურ თვისებებსა და დამოუკიდებელი მუშაობისთვის გამოყოფილ დროზე.

საჭიროების შემთხვევაში მოსწავლეს შეუძლია შეცვალოს დავალება ან ხელახლა შეასრულოს იმავე დონის სხვა დავალება. შეფასება დამოკიდებულია დავალების სირთულეზე: I დონე – 5/6 ქულა; II დონე – 7/8 ქულა; III დონე – 9/10 ქულა; მოსწავლეთა თვითშეფასებაში კი გამოჩნდება, რამდენად სწორად იქნა შერჩეული დონე.

დიფერენცირებულ დავალებებს შორის გვხვდება ადაპტირებული (შედარებით ადვილი) დავალებებიც, რომლებიც:

• შეიცავს დავალების შინაარსს, ალგორითმს და მის მიხედვით შესრულებულ ნიმუშს;
• დავალებას, რომელიც უნდა შესრულდეს წყვილში;
• სხვადასხვა დონის დახურული ტიპის ტესტურ დავალებებს – მოსწავლებს სთავაზობენ 10-15 ტესტს, რომელთაგან თითოეულის შესასრულებლად დასჭირდება 7-10 წუთი.

განვიხილოთ გაკვეთილის ფრაგმენტი დიფერენცირებული დავალებებით. გაკვეთილის თემა – „საღვთო რომის იმპერია კარლ V-ის დროს“

დრო – 15 წუთი

დაახლოებით 5/6-ქულიანი დავალება:

• დაასახელეთ კონკრეტული რეფორმები, რომლებიც გატარდა კარლ V-ის ეპოქაში;
• რას გეუბნებათ სახელები: ა) მ. ლუთერი? ბ) ფილიპე II?
• როგორი იყო კარლ V-ის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის შედეგები?

დაახლოებით 7/8-ქულიანი დავალება:

• რას წარმოადგენდა „95 თეზისი“? ვინ იყო მისი ავტორი?
• დაახასიათეთ, როგორ გაიყო ჰაბსბურგთა იმპერია ორ შტოდ.

დაახლოებით 9/10-ქულიანი დავალება:

• რატომ თქვა უარი კარლ V-მ ნიდერლანდის სამეფოსა და ესპანეთზე და არა გერმანიაზე?
• რატომ დათანხმდა კარლ V 1555 წლის აუგსბურგის რელიგიურ ზავზე და არ გააგრძელა ბრძოლა რეფორმაციის წინააღმდეგ? მიაღწია თუ არა ამით მიზანს?

ადაპტირებული დავალებები:

• მოამზადეთ პატარა დავალებები მოცემულ თემაზე (სუსტი მოსწავლისთვის);
• დაწერეთ ესე მოცემულ თემაზე (დავალება ყველასათვის);
• პრეზენტაციის მომზადება გაკვეთილის თემის მიხედვით და პრეზენტირება კლასის წინაშე;
• კროსვორდის მომზადება (ყველა მოსწავლისთვის, მათ შორის – პასიური მოსწავლეებისთვისაც);
• პორტრეტ-ამოცანის მომზადება (დავალება ყველასათვის).

ჩათვლა თემაზე – „ტიუდორები“: ყველა დავალება იყოფა ორ ნაწილად -სავალდებულოდ 5/6 ქულაზე და დამატებით დავალებად 9/10 ქულაზე.

სავალდებულო ნაწილი: იმისთვის, რომ მოსწავლემ მიიღოს შეფასება 5/6, უნდა შეასრულოს არა უმეტეს 7 დავალებისა მიმდინარე თემის შესახებ:

• მიუთითეთ, რა სახელწოდებით შევიდა ეკლესიის ისტორიაში ჰენრი VIII.
• გააგრძელეთ ფრაზა: „პირველი მმართველი ტიუდორების დინასტიიდან, რომლის მეფობის პერიოდიც ყველაზე მშვიდ ეპოქად შევიდა ინგლისის ისტორიაში, იყო…“ (ჰენრი VII);
• რა უფრო ადრე მოხდა: რეფორმაცია თუ ანგლიკანური ეკლესიის დაფუძნება? (რეფორმაცია)
• მიუთითეთ, რა ტერმინით აღინიშნება საეკლესიო და სამონასტრო საკუთრების გადაქცევა სახელმწიფო საკუთრებად. (სეკულარიზაცია)
• ინგლისის დედოფალი, რომლის სახელიც დაკავშირებულია „ინგლისის ოქროს ხანასთან“ (ელისაბედ I);
• რას წარმოდგენდა „უძლეველი არმადა“? (ესპანეთის სახელგანთქმული ფლოტი, რომელიც ინგლისმა გაანადგურა)
• რა კავშირი აქვს ფილიპე II-ს ინგლისთან? (თავისი დაუფიქრებელი პოლიტიკით ხელი შეუწყო ინგლისის დაწინაურებას)
• როგორ აღმოჩნდნენ ინგლისის ტახტზე სტიუარტები?
• ვის სახელს უკავშირდება „ინგლისური პროტესტანტიზმი?“ (ელისაბედ I)
• ვინ დააარსა ინგლისში „ვარსკვლავიანი პალატა“ – საგანგებო სასამართლო?

ა) ჰენრი VII-მ

ბ) ჰენრი VIII-მ

გ) ელისაბედ I-მა

დ) ედუარდ VI-მ (სწორი პასუხი: ჰენრი VII)

ადაპტირებული დავალებები (ყველა სწორი პასუხი ფასდება 1 ქულით):

• რა კავშირი აქვთ ლანკასტერებსა და იორკებს ტიუდორების გამეფებასთან?
• რატომ უწოდეს კათოლიკე მერის ინგლისელებმა „სისხლიანი მერი“?
• რამ შეუწყო ხელი ამერიკის კონტინენტზე ინგლისის კოლონიების გაჩენას?

დიფერენცირებული სწავლების უპირატესობები: ადვილად დაიძლევა სიძნელეები; კლასში არც ერთი მოსწავლე არ არის ჩამორჩენილი; ყველა ჩართულია სამუშაოში; აქტიურად ფორმირდება პიროვნული თვისებები; იზრდება დამოუკიდებლობა, შრომისმოყვარეობა, თავდაჯერება, შემოქმედებითობა, მოტივაცია, შემეცნებითი ინტერესი; აქტიურად მიმდინარეობს მასალის შინაარსის გადამუშავება; მეთოდი უზრუნველყოფილია დიდაქტიკის კუთხითაც; მოსწავლეები წინასწარ ემზადებიან ამგვარი სამუშაოსთვის; ექვემდებარება მონიტორინგს.