მიშელ უელბეკი გერგეთის სამების ფონზე – როგორი მოუთოკავი წარმოსახვითაც უნდა იწონებდეს თავს ქართველი მკითხველი, მსგავსს მაინც ვერაფერს წარმოიდგენდა. მეც გაოგნებული შევცქეროდი ტელეფონით გადაღებულ კადრებს და გულში ვიმეორებდი: ეს სად დამდგარა, ფეხი არ დაუცდეს-მეთქი. თანამედროვეობის ერთ-ერთი ყველზე გამორჩეული მწერლის უკან ტაძარი იყო, წინ კი – ვეება სიცარიელე – სიცოცხლეზე გულაყრილების დიდი მეგობარი.
მომდევნო დღეს, ქართველ ავტორებთან შეხვედრისას, მიშელ უელბეკმა თქვა (არ მახსოვს, რომელი კითხვის პასუხად): „მძულს ყველა ისტორიული რომანი, რომელიც იწერება. ყოველთვის სჯობს ავტორები, რომლებიც წერენ იმ ეპოქაზე, რომელშიც ცხოვრობენ. თითქოს ყოველთვის რაღაც ისე ვერ არის, როდესაც ლაპარაკია ისტორიულ რომანებზე“ (ეს სიტყვები რადიო „თავისუფლების“ სიუჟეტმა შემოინახა). მახსოვს, იქვე, დარბაზშივე დავიწყე ფიქრი, მაინც რა უნდა ჰქონოდა მწერალს ისტორიული რომანების საწინააღმდეგო და მე როგორი დამოკიდებულება მქონდა ასეთი პროზისადმი. თითქმის დავეთანხმე. ბოლოს წაკითხული წიგნებიდან ერთი-ორი ისეთი გამახსენდა, მათი დაუწერლობით ბევრიც რომ არაფერი დაშავდებოდა.
ამ საკითხს აღარც მივუბრუნდებოდი, გულმოწყალე უფალს ჩემთვის რობერტ გრეივზის ექვსასგვერდიანი წიგნის ყიდვა რომ არ გადაეწყვეტინებინა. მართლაც ღვთაებრივ საჩუქრად მივიჩნევდი მთელი იმ დროის განმავლობაში, როცა ვკითხულობდი – დიახ, ეს დავიმსახურე. ამ ზაფხულს ერთი დღეც არ დამისვენია, გაუსაძლისი სიცხის დროსაც კი ვშრომობდი, ჰოდა, სანაცვლოდ, სად აღმოვჩნდი – პირველი საუკუნის რომში…
Encyclopaedia Britannica „ისტორიული რომანის“ განმარტებისას ერთ-ერთ ყველაზე თვალსაჩინო ნიმუშად სწორედ 1934 წელს გამოცემულ ამ რომანს, რობერტ გრეივზის „მე, კლავდიუსს“ ასახელებს. წიგნის მთავარი თუ მეორეხარისხოვანი გმირები ისტორიული პირები არიან, აქ აღწერილ მოვლენებს კი ისტორიის სახელმძღვანელოებშიც წააწყდებით. თავად კლავდიუსი რომის იმპერიას ჩვენი წელთაღრიცხვის პირველ საუკუნეში, 41-დან 54 წლამდე მართავდა.
წიგნი პირველ პირშია დაწერილი. კლავდიუსი წარმოუდგენელ, განსაცვიფრებელ, თავზარდამცემ ამბებს მოგვითხრობს თავის ბავშვობაზე, გარემოზე, რომელშიც იზრდებოდა და სამყაროს შეცნობას იწყებდა, ოჯახის წევრებსა და ნათესავებზე, რომის იმპერატორებზე, მართვის ფარულ სტრატეგიებზე, ინტრიგებზე, ინცესტურ კავშირებზე, დიდ სიგიჟესა და დიდ ვნებებზე… კითხულობ და უკან, შენ საუკუნეში დაბრუნება სულაც არ გეჩქარება. გინდა, კიდევ ბევრი მოასწრო – გლადიატორების ბრძოლაც ნახო, კალიგულას დარბაზებშიც შეიხედო, გერმანელებთან საბრძოლველად გამზადებულ ჯარსაც შეავლო თვალი.
პირველი საუკუნეა. მხოლოდ ის გადარჩება, ვინც თვალში არავის მოხვდება, ვისაც ამბიციები არ აწუხებს, ვინც წარსულისკენ იხედება… ამ რომანის მთავარი გმირიც მემატიანეა – ისტორიული თხზულებების წერა მასაც მთავარ საქმედ გაუხდია. ეს არავის მოეჩვენება სახიფათოდ, არც შურით დაუწყებენ ცქერას და არც ეჭვით. ფიზიკურად სუსტ, მრავალი თვალსაჩინო ზადით გამორჩეულ ყმაწვილს სერიოზულ მეტოქედ არავინ აღიქვამს – შესანიშნავი შესაძლებლობაა განვითარებისთვის, ცხოვრების საინტერესოდ გატარებისთვის, გამოცდილების დაგროვებისა და საჭირო დროს გამოყენებისთვის.
რობერტ გრეივზი, ბუნებრივია, დიდ სიახლოვეს ხედავდა მთხრობელთან, რომელსაც ასევე იზიდავდა წარსული და რომელიც ასევე წერდა წარსულზე. ამ წიგნზე მუშაობისას ის უმთავრესად ორ წყაროს ეყრდნობოდა: ტაციტუსის „ანალებსა“ და სვეტონიუსის „12 კეისრის ცხოვრებას“, თუმცა მთავარი, რაც „მე, კლავდიუსს“ გატაცებით საკითხავ ტექსტად აქცევს, მწერლის ბრწყინვალე წარმოსახვა და თხრობის ხელოვნების სრულყოფილად ცოდნაა. აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ თავად ავტორი მაღალი წარმოდგენისა არ იყო ამ წიგნზე – ზოგადად, მიაჩნდა, რომ ლექსებს ბევრად უკეთ წერდა, ვიდრე ისტორიულ რომანებს.
ერთ ინტერვიუში რობერტ გრეივზი თავისი თაობის ინგლისურენოვან მწერლებს დაუნდობლად აკრიტიკებს სიხარბისა და თვალსაჩინო კონფორმიზმისთვის: „ინგლისელ და ამერიკელ რომანისტებს, თითქმის ყველას, დიდი პრემია და კინოში წარმატების მიღწევა უნდათ. ისინი რომანებს არ წერენ. ისინი სცენარებს წერენ“. მწერლის პოზიცია შესანიშნავად ჩანს „მე, კლავდიუსშიც“, რომელიც, პირველ რიგში, რომანია და შემდეგ – ისტორიული რომანი, ეს უკანასკნელი განსაზღვრება კი უმცირეს ჩრდილსაც არ აყენებს ამ ვეება წიგნს, რომლის ბოლო გვერდებსაც სინანულით ვეთხოვებოდი.
დასაწყისში ნახსენები სხვა მწერალი – მიშელ უელბეკი, ალბათ, ისეთი წიგნების სიძულვილზე საუბრობდა, რომელთა მთავარი ნიშანიც მხოლოდ და მხოლოდ ისტორიულობაა – სიზუსტე, სიმშრალე, მოძებნილი ცნობების ბრმა ერთგულება. მათი ავტორები შესაძლოა დიდ განსხვავებას მართლაც ვერ ხედავდნენ რომანსა და სცენარს შორის. ჰოდა, მათაც წაადგებოდათ პირველი საუკუნის რომში მოგზაურობა – საკუთარი თვალით ნახვა, თუ როგორ უცხადებს კალიგულა ომს, არც მეტი, არც ნაკლები, თვით ნეპტუნს – ზღვის ღმერთს.
