ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

თამაში ადამიანურობისთვის (პირველი ნაწილი)

 

რატომ იყო მონადირე-შემგროვებლებისთვის შრომა თამაში?

ჩვენი წინაპრები, მონადირე-შემგროვებლები შრომას თამაშის სახეობად აღიქვამდნენ.

ავტორი: პიტერ გრეი, ფსიქოლოგიის დოქტორი

Source: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/freedom-learn/200907/play-makes-us-human-v-why-hunter-gatherers-work-is-play

დღეს „შრომას“ ორი მნიშვნელობა აქვს. ის შეიძლება აღნიშნავდეს ნებისმიერ არასასიამოვნო ან პროდუქტიულ და სასარგებლო საქმიანობას, მიუხედავად მისი სასიამოვნო თუ უსიამოვნო ხასიათისა.

 

პირველი მნიშვნელობა, თამაშის საწინააღმდეგო შინაარსს გულისხმობს, მეორე კი – პირიქით. გამოდის, რომ ჩვენ ერთსა და იმავე სიტყვას ორ მნიშვნელობას ვანიჭებთ. ეს ასეა ალბათ იმის გამო, რომ ჩვენი კულტურის ისტორიაში ეს ორი მნიშვნელობა ხშირად გადაფარავდა ხოლმე ერთმანეთს.

 

ნებისმიერი პროდუქტიული აქტივობა, რომელსაც ასრულებენ მონები, მსახურები თუ დაქირავებული ადამიანები, წარმოადგენს შრომას ამ ცნების  ზემოხსენებული ორივე მნიშვნელობით.

 

ამ ორი მნიშვნელობის (ან შინაარსის) გასარჩევად გამოვიყენოთ ტერმინი „მძიმე შრომა“  პირველი, არასასიამოვნო  აქტივობის აღსანიშნად და ტერმინი „შრომა“, მოერისათვის. შესაბამისად, მძიმე შრომა თამაშის საწინააღმდეგო ცნება იქნება, ხოლო შრომა – უფრო სასიამოვნო შრომა.

შრომა შეიძლება იყოს მძიმე საქმიანობა, ან შეიძლება იყოს თამაშის მსგავსი აქტივობა, an შეიძლება დაიკავოს ნებისმიერი ადგილი „მძიმე შრომასა“ და „თამაშს“ შორის.

როგორც ადრინდელ ჩემს ესეებში აღმინიშნავს[1], თამაშისა და შრომის შედარებაზე ფიქრი მონადირე-შემგროვებლების საზოგადოებებზე დაწერილი მრავალფეროვანი სამეცნიერო ლიტერატურის კითხვის შემდეგ დავიწყე.

სადაც არ უნდა მოხვდეთ – აფრიკის, ავსტრალიის, აზიისა თუ ლათინური ამერიკის იზოლირებულ ადგილებში – ნახავთ, რომ ეს პირველყოფილი საზოგადოებები და მათი წარმომადგენლები, უაღრესად ხალისიანი და თამაშის მოყვარული ადამიანები არიან.

დღეს მონადირე-შემგროვებელთა საზოგადოებები – როგორც მათ ვუწოდებთ ხოლმე, „პირველყოფილი ტომები“ ან კოლონიზაციის დროინდელი საშინელი ტერმინი – „ველური ტომები“ – უმეტესწილად გადაშენების გზაზე დგანან, ან მათი ცივილიზაციის/კულტურის გარდამავალ ეტაპზე იმყოფებიან, რომელიც მათი ტრადიციული ცხოვრების წესის ცვლილებას გულისხმობს. თუმცა ამ წერილში მათზე საუბრისას მაინც აწმყო დროს გამოვიყენებ, რადგან მონადირეთა ცივილიზაციის წარმომადგენლები ჯერ კიდევ შემორჩნენ დედამიწის შორეულ კუთხეებში.

ჩემს ადრინდელ წერილებში გამოვყავი რამდენიმე თავისებურება, რომლებიც დამახიასიათებელი გახლდათ ყველა ტრადიციული მონადირე-შემგროვებელი საზოგადოებისთვის: ა) თუ როგორ იღებენ მონადირე-შემგროვებელთა ბავშვები თვითგანათლებას თამაშის მეშვეობით; ბ) თუ როგორ იყენებენ მონადირე-შემგროვებელნი თამაშსა და იუმორს, იმ სოციალური და ეკონომიკური სისტემის შესანარჩუნებლად, რომელიც ემყარება გაზიარების, თანამშრომლობის, ინდივიდუალური ავტონომიისა და თანასწორობის პრინციპებს; გ) თუ როგორ იყო შერწყმული თამაში ამ ტრადიციული საზოგადოებების რელიგიურ რწმენასა და პრაქტიკასთან, საზოგადოების წევრების თანასწორობის შენარჩუნებისა და, საზოგადოდ, ცხოვრებისადმი ეგალიტარიანული მიდგომის მიზნით.

ზოგადად, არცერთ მონადირე-შემგროვებელთა საზოგადოებას არ აქვს მძიმე შრომის ცნება.

თუ სადმე ასეთ საზოგადოებაში მძიმე შრომის კონცეფციას წავაწყდებით, ეს ყოველთვის უცხო ხალხთან მათი კონტაქტის შედეგი იქნება.

ეს ცნება მათ ნასწავლი ან ნანახი ექნებათ მეზობელი ფერმერებისგან, მაღაროელების ან გზის მშენებლებისგან, მაგრამ მძიმე შრომის ცნება მათ ცხოვრებაში არ მოიაზრება, როდესაც მათ შრომაზეა საუბარი.

მონადირე-შემგროვებელთა შრომა, მათი აღქმით, ბავშვების თამაშის გაგრძელებაა. ბავშვების თამაშებია – მონადირეობა, საკვების შეგროვება, ქოხების მშენებლობა, იარაღების კეთება, ბავშვების მოვლა, მკურნალობა, საჭმლის მომზადება, მტაცებლებისგან დაცვა,  მოლაპარაკებები და სხვა აქტივობები. დროთა განმავლობაში მათი უნარები იხვეწება, ხოლო აქტივობები – პროდუქტიული ხდება.

ასე, თანდათანობით საბავშვო თამაში სამუშაოდ გადაიქცევა, თუმცა ის კვლავ თამაშად რჩება. თამაში, დროთა განმავლობაში, კიდევ უფრო საინტერესო და მიმზიდველი ხდება, ვიდრე ადრეული ბავშვობისას, რადგან მისი შედეგიანობა მატულობს და ეს მთელი ტომის მიერ ფასდება.

სხვადასხვა მონადირე-შემგროვებელზე სამეცნიერო ლიტერატურის გაცნობის შედეგად ჩამომიყალიბდა წარმოდგენა იმის შესახებ, თუ რატომ წარმოადგენს მათი შრომა თამაშს. ამის ოთხი მიზეზი არსებობს:

(1) თამაშები მრავალგვარია და ისინი მეტ უნარებსა და ცოდნას მოითხოვს;

(2) თამაში არასდროს არის იმაზე მეტი, ვიდრე ეს ვინმეს სურს ან საჭიროა;

(3) თამაშს, როგორც წესი, სოციალური კონტექსტი აქვს – იგი მეგობრებთან ერთად მიმდინარეობს;

(4) დაბოლოს, ყველაზე მნიშვნელოვანი: თამაში, ნებისმიერი ადამიანისთვის ნებისმიერ დროს მხოლოდ მოთამაშის სურვილზეა დამოკიდებული.

შევეცდები ზემოთქმული ნაბიჯ-ნაბიჯ განვმარტო:

  1. თამაშები მრავალგვარია და ისინი მეტ უნარებსა და ცოდნას მოითხოვს

გარდა მამაკაცებისა და ქალების ფუნქციების დაყოფისა (მამაკაცები – მონადირეები, ქალები – საკვების შემგროვებლები. ეს დაყოფა თითქმის ყველგან არსებობს, თუმცა ის არ არის აუცილებელი პირობა), აღსანიშნავია, რომ საზოგადოების წევრები არ სპეციალიზდებიან ერთ რომელიმე საქმიანობაში.

ყველა ჩართულია საზოგადოების ეკონომიკურ საქმეებსა და აქტივობებში. უფრო მეტიც, ამ საქმეების უმეტესობა წევრებისგან უამრავ უნარს, ცოდნასა და გადაწყვეტილებას მოითხოვს.

ანთროპოლოგები განცვიფრებით აღნიშნავენ იმ ცოდნისა და უნარების მრავალფეროვნების შესახებ, რომლებიც ტიპურია ყველა მონადირე-შემგროვებელი საზოგადოების ნადირობისთვის.

ნადირობის იარაღები, როგორებიცაა ისრები, შუბები, სასულე და სასროლი იარაღები, ბადეები და ხაფანგები, უნდა დამზადდნენ უნაკლოდ და მათი გამოყენებისა და მოხმარების უნარებს, სრული დაოსტატებისთვის წლები სჭირდება, მათთან    ურთიერთობისა და თამაშის წლები.

გარდა იარაღის მოხმარებისა, მონადირეებისთვის აუცილებელია ორი თუ სამი ასეული ძუძუმწოვარა ცხოველისა და ფრინველის ცხოვრებისა და ქცევის წესების შესწავლა, რომლებსაც ბავშვები უმეტესწილად, სხვა ბავშვებთან ერთად, ამ ცხოველების იმიტაციური თამაშის დროს შეისწავლიან.

ისინი სწავლობენ თითოეული ცხოველის/ფრინველის ერთმანეთისგან გარჩევას ხმების, ნაკვალევისა და გარეგნობის მიხედვით.

1990 წელს ჰარვარდის უნივერსიტეტის ადამიანის ევოლუციური ბიოლოგიის პროფესორმა, ლუის ლიბენბერგმა[2] ძალიან საინტერესო წიგნი დაწერა მონადირეთა საზოგადოების წევრების სამონადირეო უნარების შესახებ, რომლებიც, მეცნიერის აზრით, თანამედროვე მეცნიერების წარმოშობის საფუძველს წარმოადგენს.

მონადირეები იყენებენ ცხოველების/ფრინველების მიერ ქვიშაზე, ტალახსა თუ ნაცვენ ფოთლებზე დატოვებულ კვალს, დაგროვილ ცოდნასა და გამოცდილებასთან ერთად, ჰიპოთეზის ჩამოსაყალიბებლად და გამოსაცდელად ნადირობის ობიექტის ზომის, სქესის, ფიზიკური მდგომარეობის, გადაადგილების სიჩქარისა და გავლის დროის შესახებ, ნადირის კვალში დადევნების დროს.

სამხრეთ აფრიკელი ავტორი, ალფ ვანენბურგი, კალაჰარის უდაბნოს ბინადართა, ჯუ-ჰოანსის ტომის მონადირეთა კვალზე მიყოლის შესაძლებლობების აღწერისას აღნიშნავს: „ისინი ყველაფერს აქცევენ ყურადღებას, ყველაფერს აკვირდებიან, ითვალისწინებენ და განიხილავენ. მარყუჟი ბალახზე, მოტეხილი ტოტი ბუჩქზე, ნაკვალევის სიღრმე, ზომა და მდებარეობა, ყველაფერი ეს მიუთითებს ცხოველის მდგომარეობის, მისი მოძრაობის მიმართულების, გადაადგილების სიჩქარისა და სამომავლო მოძრაობის შესაძლებელი ვარიანტების შესახებ“.

მსგავსი ცოდნა და უნარებია საჭირო სხვადასხვა მცენარეული საკვების შეგროვება-მოპოვებისასაც.

მონადირე-შემგროვებელი ტომის წევრმა კარგად უნდა იცოდეს უთვალავი სახეობის მცენარისა და მისი შემადგენელი ელემენტების – ფესვების, ნაყოფის, თესლის, ფოთლების, ბალახისა და ყვავილების შესახებ. ეს ცოდნა მოიცავს იმას, თუ რამდენად გამოსადეგია ისინი საკვებად, როგორია მათი საკვები თვისებები და ღირებულება, როდის არის ოპტიმალური მათი მოკრეფა-შეგროვება, როგორ უნდა ამოითხაროს ისინი მიწიდან (ფესვები, ბოლქვები), როგორ გამოაცალკევონ საკვებად ვარგისი ნაწილი ნაყოფისგან (მარცველეული, თხილი, მცენარეული ბოჭკო) და როგორ მომზადდეს მოგროვებული ნედლეული საკვებად ან კვებითი თვისებების გასაუმჯობესებლად.

ეს უნარები მოიცავენ ფიზიკურ უნარებს, რომლებიც წლების განმავლობაში ყალიბდება და იხვეწება და გავარჯიშებულ მეხსიერებას, რომელიც საჭიროა გამოიყენო და გაიუმჯობესო იმ უზარმაზარი ვერბალური ინფორმაციის გადასამუშავებლად, რომლებიც ათასობით მცენარეს, მათი ვეგეტაციის პერიოდებსა და მომზადება-შენახვის წესებს ეხება.

ჩვენს საზოგადოებაშიც, სამუშაო, რომელიც მრავალფეროვან ინფორმაციას მოიცავს, ჩვენგან დიდ ცოდნასა და უნარებს მოითხოვს. გარდა ამისა, მრავალფეროვანი ინფორმაცია ითვალისწინებს გადაწყვეტილებების მიღების შესაძლებლობებსა და უნარს და ხშირად უფრო სასიამოვნოა, ვიდრე სხვა, უფრო რეგლამენტირებული და რუტინული ტიპის შრომა.

ნათელია, რომ კონვეიერული ხაზი ხალისიანი სამუშაოს მტერია.

საბედნიეროდ, რობოტების მეშვეობით, რომლებიც რუტინულ, ამწყობ სამუშაოებს აკეთებენ, ჩვენ შესაძლებლობა გვეძლევა, წავიდეთ ისეთი მსოფლიოსკენ, რომელშიც თამაშის ელემენტებით გადატვირთული სამუშაო გვექნება.

 

[1] იხილეთ შემდეგი ბმულები: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/freedom-learn/200906/play-makes-us-human-i-outline-ludic-theory-human-nature

[2] ლუის ლიბენბერგი, ნადირობის ხელოვნება: მეცნიერების წარმოშობა, 1990 – Louis Liebenberg, The Art of Tracking: The Origin of Science (1990).

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი