ბავშვის “ტყუილში გამოჭერისას” ბევრი ჩვენგანი რისხვას ვერ იკავებს. ეს ამბავი კიდევ იმიტომ გვაშფოთებს, რომ იმ წუთას, როგორც წესი, უძლური ვართ, რამე მოვიმოქმედოთ. რა თქმა უნდა, რამდენიმე წუთის შემდეგ ჩვენს გამძვინვარებას იმით ვამართლებთ, რომ სიცრუე მიუტევებელი საქციელია და თუ ამას ყურადღებას არ მივაქცევთ, უპირველეს ყოვლისა, ბავშვზე იმოქმედებს ცუდად.
მაგრამ ბავშვობაში ხომ ჩვენც ვცრუობდით. ალბათ, ხანდახან ახლაც ვამბობთ ტყუილს. ამგვარი მოვლენის აღსაკვეთად უსარგებლოა ბავშვის დაშინება. ბავშვს, შესაძლოა, ტყუილის თქმის საფუძველიც ჰქონდეს, რისთვისაც მზად უნდა ვიყოთ და გავარკვიოთ, როდის და რატომ ცრუობს ბავშვი და როგორ მოვიქცეთ ასეთ შემთხვევაში.
იმისთვის, რომ იცრუოს, ადამიანს სჭირდება დაკვირვებულობა და მოხერხებულობა, ამიტომ ბავშვი, როგორც წესი, არ ცრუობს 3, 4, 5 წლის ასაკამდე. და საერთოდ, ეს ფენომენი განსაკუთრებით ხშირად ვლინდება 5-6 წლის ასაკში. თავიდან მას ახასიათებს რაღაც ილუზორული, სინამდვილიდან გაქცევის მსგავსი ეპიზოდები, რასაც შეიძლება არა სიცრუე, არამედ ფანტაზიორობა დავარქვათ. უნდა ვეცადოთ, გავარჩიოთ ერთი მეორისგან.
ფანტაზია – ეს სიზმარია, რასაც ბავშვები თვალახელილი ხედავენ, ან ნამდვილ ამბავს ალამაზებენ. როცა სანდრო ამბობს, რომ რომ ნამდვილ ავტომობილს მართავდა, ან გვარწმუნებს, რომ იგი შერიფია და ციხეში ოთხი ბანდიტი გააგზავნა, ძნელი არაა, იმის მიხვედრა, რომ იგი მხოლოდ და მხოლოდ თამაშს იმეორებს. სიცრუის მეორე სახე ასე გამოიყურება: ბავშვი გვარწმუნებს, რომ თითქოს უმცროსმა ძმამ მუშტი დაარტყა, მან კი მხოლოდ ხურდა დაუბრუნა, მაშინ, როდესაც სინამდვილეში, უმცროსმა მხოლოდ ხელი ჰკრა, ისიც სრულიად შემთხვევით.
ოთხი ძირითადი მიზეზი, თუ რატომ ცრუობენ ბავშვები:
- რომ დაიმსახურონ ჩვენი სიყვარული ან შექება;
- რომ დაფარონ თავიანთი დანაშაული;
- რომ აიცილონ დასჯა;
- რომ გამოხატონ ჩვენდამი მტრობა.
ჩვეულებრივ, პატარამ იცის, რომ ცრუობს, თუმცა რატომ – მისთვის მთლად ნათელი არაა.
რატომ ვუშვებთ შეცდომებს, როდესაც მძაფრად ვრეაგირებთ ტყუილზე? თუ გავიგებთ მიზეზს, თუ რატომ ამბობს ბავშვი ტყუილს, მაშინ იმასაც მივხვდებით, რომ ჩვენი მძაფრი რეაქცია ტყუილზე მხოლოდ გააძლიერებს მის მოთხოვნილებას, იცრუოს. ერთი მხრივ, იგი ნამდვილად თავს უფრო დაუცველად იგრძნობს და ეცდება იპოვოს შესაძლებლობა, რათა აიცილოს საყვედურები და დაიმსახუროს შექება, მეორე მხრივ, ჩვენი სიმკაცრე კიდევ უფრო გააძლიერებს მის მტრობას ჩვენდამი.
პირველი ქმედება, რითაც შეგვიძლია ბავშვი ტყუილს გადავაჩვიოთ, არის ის, რომ უნდა ვეცადოთ მის დავამშვიდებას, რომ გაუქარწყლოთ ტყუილის თქმის მოთხოვნილება. ეს ნიშნავს, რომ უხეშ შეცდომას ვუშვებთ, როდესაც ბავშვს ჩვენი ავტორიტეტით ვაიძულებთ.. თუკი ბავშვები დარწმუნებული იქნებიან ჩვენს სიყვარულსა და კეთილ დამოკიდებულებაში, მათ ნაკლები საბაბი ექნებათ სიცრუისთვის. ხშირად ისინი ხომ ამას სწორედ იმიტომ სჩადიან, რომ ეშინიათ სიმართლის თქმა. სწორედ ჩვენ, მშობლებმა უნდა დავარწმუნოთ ისინი, რომ მთლიანად მათ მხარეს ვდგავართ.
თუ გინდათ, თვითონ ბავშვისგან გაარკვიოთ, თუ რატომ არ დაგიჯერათ, უთხარით მას: „მომიყევი ზუსტად, როგორ მოხდა, ოღონდ არაფერი დამიმალო. მე არ ვაპირებ შენს დასჯას, თუნდაც რაიმეში დამნაშავე იყო. ვეცდები, აგიხსნა, რატომ მოიქეცი ცუდად“.
შესაძლოა ბევრმა მშობელმა არასწორად გაიგოს ეს სიტუაცია, თითქოს ჯერ ნებას ვაძლევდეთ ბავშვს, არ დაგვიჯეროს, მერე კი დანაშაული აღიაროს.
სხვა მნიშვნელოვანი მოსაზრება ამის თაობაზე ეხება ბავშვთან ჩვენი ურთიერთობის ხასიათს. ხშირად მზად ვართ გავკიცხოთ ბავშვი შეცდომებისა და არცოდნისთვის; ვაიძულოთ, გააკეთოს ისე, როგორც ჩვენ გვინდა. გაცილებით მეტს ველოდებით ბავშვისგან, ვიდრე მას ეს შეუძლია. ყველაფერთან ერთად სიტუაციას ართულებს ჩვენი დაღლილობა და მოუთმენლობა, რაც ბავშვთან ურთიერთობისას ეს არ უნდა შევიმჩნიოთ. ასეთ შემთხვევაში ბავშვი ხვდება, რომ ჩვენი კეთილგანწყობის შენარჩუნება შეუძლია – არ არის საჭირო გაგვაგებინოს ყველა თავისი წვრილმანი დანაშაულის შესახებ. რადგან ის, რასაც ჩვენ ვერ გავიგებთ, მას ავნებს.
სხვა შემთხვევაში, ჩვენი გამუდმებული დარიგებისა და ყვირილისაგან გატანჯული ბავშვი შეეცდება იცრუოს, რომ სხვაზე რაღაც შთაბეჭდილება მოახდინოს და ამით განიმტკიცოს თავზე კარგი წარმოდგენა. ყველა იმ ხერხს შორის, რომლებსაც ბავშვთან ურთიერთობის გასაუმჯობესებლად მივმართავთ, უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება სწორედ იმ ხერხებს, რომლებიც დაგვეხმარება თავიდან ავიცილოთ სიცრუე.
თუ, მაგალითად, ბავშვს უნებურად გაუტყდება რაიმე ნივთი და ჩვენ ამას მივუდგებით, როგორც შემთხვევითობას და არა წინასწარ განზრახულ ქმედებას, იგი არ იცრუებს სხვა დროს, როცა შემთხვევით რაიმეს გააფუჭებს.
სხვა სიტყვებით, რაც უფრო თავისუფლად იგრძნობს ბავშვი თავს ჩვენს საზოგადოებაში, მით უკეთესი წარმოდგენა შეექმნება საკუთარ თავზე და მით უფრო ნაკლებად ეცდება, დამალოს სიმართლე.
ის ბავშვებიც კი, რომლებიც უფრო მეტად ბოროტი განზრახვით ცრუობენ, ვიდრე დასჯის შიშით, სარგებელს იღებენ მშობლებთან დამოკიდებულების გაუმჯობესებით. მათ მშვენივრად იციან, რომ სიცრუე გვაღიზიანებს, და ტყუილის თქმა ისეთივე საძაგლობაა, როგორც უშვერი სიტყვების წარმოთქმა, მაგრამ მათ სწორედ ამის მიღწევა სურთ. უნდათ მშობლების გაბრაზება, თუნდაც დასჯის საფასურად. ეს სამაგიეროს გადახდის მათეული ხერხია: ეს ხომ თავისებური „გმირობაა’’ – ვაიძულოთ მშობლები, მოთმინებიდან გამოვიდნენ. აი, ასეთი მავნე ხერხით უმტკიცებენ ისინი საკუთარ თავს, რომ არ არიან დამოკიდებული მშობლებზე, ზოგჯერ ერთმანეთსაც ეტრაბახებიან, ვინ უფრო მეტად შეძლო მშობლების მოტყუება.
უკიდურესად მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენ, მშობლებმა ჩავუნერგოთ შვილებს, რომ პატიოსნება – ყველაზე ღირსეული ქცევაა. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მათი გონება ნელა ვითარდება, არავინ იბადება მატყუარად, ისევე, როგორც ვერავინ ახერხებს, მხოლოდ სიმართლე ილაპარაკოს. ჩვენი ამოცანაა ისე მოვიქცეთ, რომ ბავშვები გულწრფელნი იყვნენ ჩვენთან იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ტყუილი მათთვის სარგებლის მომტანია. ბავშვისთვის, მაგალითად, კიდევ ერთი ნაჭერი ნამცხვრის მისაღებად უფრო ადვილია თქვას, რომ ნამცხვარი ჯერ არ უჭამია. ბავშვი საგნებს მეტად ვიწრო არეალში ხედავს, მრავალი წლის განმავლობაში იგი უფრო საკუთარი თავითაა დაკავებული, ვიდრე იმაზე ფიქრით, როგორ საზოგადოებას მოუტანოს სარგებელი. ჩვენ კი ვბლოკავთ მის წარმოდგენებს, როცა, ე. წ. უცოდველ ტყუილს მივმართავთ. მას ესმის, რომ ზოგ შემთხვევაში არც ჩვენ ვამბობთ სიმართლეს და როცა თვითონაც ცრუობს, ადვილად პოულობს ყველაზე ფანტასტიურ გზებს საკუთარი სიცრუის გასამართლებლად.
რა თქმა უნდა, ცოტა დროს როდი მოითხოვს სანუკვარი მიზნის მიღწევა, მაგრამ შეგვიძლია ეს პროცესი დავაჩქაროთ, თუ შვილებს ვასწავლით, რომ არ იცრუონ. რაც მეტად წავახალისებთ მათ კარგი საქციელის გამო, მით უფრო მეტად იქნებიან კეთილადგანწყობილი ჩვენდამი და სიმართლის სათქმელად.
