ცურვა არ ვიცი. ამიტომ, ზღვაზე, უმეტესწილად, ვწევარ ცხელ ქვებზე, მზეს ვეფიცხები, თვალები დახუჭული მაქვს და ვუსმენ ზღვას, საკუთარ თავს და გარშემომყოფ ადამიანებს. ძალიან ხშირად ჩემამდე აღწევს გაბრაზებული ხმა: „შვილო, ჩამოდი ზღვაში, ნაპირზე ჯდომისთვის ვიხდი ამდენს ფულს?”, „დებილო, ვის გავხარ, ასეთი მშიშარა, როგორ შეიძლება წყლის გეშინოდეს, 8 წლის ხარ უკვე?!”, „არა, არა, არ ჩაგაგდებ… ხახახა, გაცურე ახლა, გაცურე!”, „ნუ ყლაპავ ამ ჭუჭყიან წყალს, შე უპატრონო!”. თვალებს ვახელ და ვცდილობ, ეს ბავშვები ვიპოვო. ისინი ზღვიდან ამოდიან, ნაპირზე ჩუმად ჯდებიან და ცდილობენ სირცხვილის და დანაშაულის განცდა დამალონ. ვცდილობ, მათთან ახლოს მივიდე და სხვა რაიმეზე გადავატანინო ყურადღება, მაგალითად, ლამაზი კენჭების შეგროვებაზე ან მზის ჩასვლაზე. ზღვაში ვერ დავაბრუნებ, ცურვა მეც არ ვიცი. 7 წლის გიორგი ცურვის სასწავლად აუზში ხტება და ცდილობს მშობლების ყურადღება მიიპყროს, მაგრამ მათ უფრო „მნიშვნელოვანი” საქმე აქვთ, ერთობლივი „სელფი” უნდა ატვირთონ სოციალურ ქსელში. „მიდი, გიო, კარგად გამოგდის!” – ვეუბნები მე. ის მიღიმის, აუზში ხტება და სასაცილოდ აქნევს ხელ–ფეხს. ტაშს ვუკრავ და ვამხნევებ: „აბა, კიდევ სცადე!”
რა უნდა ვქნათ დიდებმა მაშინ, როცა პატარები ახალ ჩვევებს იძენენ? როგორ მოვიქცეთ, დავეხმაროთ მათ თუ არა? როგორ გავარკვიოთ, როდის, სად და რა ფორმით სჭირდებათ ჩვენი დახმარება? რა უნდა გავაკეთოთ, რომ მათ ხელი არ შევუშალოთ ჰარმონიულ განვითარებაში? სხვადასხვა ფსიქოლოგიური თეორიების დახმარებით ვეცადე ამ კითხვებზე პასუხი მეპოვა.
ერიკ ერიქსონის ფსიქო–სოციალური თეორიის მიხედვით, ადამიანის განვითარება მთელი ცხოვრება გრძელდება და მას გადასაჭრელი აქვს 8 კონფლიქტი, რომელთა გადაწყვეტაზეა დამოკიდებული მისი პიროვნების განვითარება. ამ ბლოგში რამდენიმე სტადიაზე შევაჩერებ თქვენს ყურადღებას. მეორე სტადია იწყება 18 თვის ასაკში იწყება, 2–3 წლისთვის მთავრდება და მოიცავს კონფლიქტს – ავტონომია სირცხვილის/ეჭვის წინააღმდეგ. ამ ეტაპზე, ბავშვები იწყებენ საკუთარი თავის კონტროლს. საკუთარი სხეულის ფუნქციების მართვა ბავშვს უყალიბებს დამოუკიდებლობის განცდას. ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი მიღწევაა ტუალეტის ჩვევის ჩამოყალიბება. ასევე ამ ეტაპზე ხდება საკვები პროდუქტების, სათამაშოების და ტანსაცმლის არჩევა. ბავშვები ამაყობენ საკუთარი მიღწევებით, ახალი უნარ-ჩვევებით და ცდილობენ, რომ ყველაფერი დაუხმარებლად გააკეთონ. ამ დროს მშობლების მხრიდან ნეგატიური ჩარევა იქნება, თუ ისინი შეზღუდავენ ბავშვის ქცევებს და მოუთმენლობის გამო, თავად გააკეთებენ იმას, რისი გაკეთება ბავშვს დამოუკიდებლად შეუძლია. ამის გამო, ბავშვს შეიძლება ეჭვი შეეპაროს საკუთარ შესაძლებლობებში და გახდეს სხვაზე დამოკიდებული. თუ მშობლები ამ პერიოდში იქნებიან მომთმენნი და მისცემენ შვილს ნებას – გააკეთოს ის, რისი უნარიც შესწევს, ამავე დროს მხარს დაუჭერენ მის თავისუფლებას და წააქეზებენ მის მცდელობებს, ბავშვი წარმატებით გადალახავს ამ კონფლიქტს.
3–6 წლის ასაკის ბავშვის წინაშე დგას შემდეგი სახის კონფლიქტი: ინიციატივა დანაშაულის გრძნობის წინააღმდეგ. ამ პერიოდში ბავშვები ითავისებენ ახალ უნარ–ჩვევებს და მოითხოვენ მშობლების მხარდაჭერას ამ გამოწვევების წარმატებით გადასაწყვეტად. დანაშაულის გრძნობა კი ბავშვებს შეიძლება გაუჩნდეთ მაშინ, როცა მათ მცდელობებს, მშობლები აკრიტიკებენ, უკრძალავენ ან მათ ნაცვლად აკეთებენ. ამ შემთხვევაში, ისინი კარგავენ თავდაჯერებულობას, ჰგონიათ, რომ რაღაცას სწორად ვერ აკეთებენ და ამ დროს დასწავლილმა წარუმატებლობის შიშმა, შეიძლება მთელი ცხოვრების განმავლობაში შეუშალოს ხელი მათ პიროვნულ და სოციალურ განვითარებას.
ლევ ვიგოტსკის კოგნიტური განვითარების სოციო-კულტურული თეორიის მიხედვით, განვითარების ყოველ საფეხურზე არსებობს გამოწვევა, რომლის გადალახვა ბავშვს დამოუკიდებლად შეუძლია (აქტუალური განვითარების ზონა) და არის სირთულეები, რომლებსაც მხოლოდ მოზრდილი ადამიანის დახმარებით დასძლევს (უახლოესი განვითარების ზონა). ვიგოტსკის აზრით, ილუზიის თამაში უახლოესი განვითარების ზონის მოვალეობას ასრულებს და ბევრი უნარის გაჩენასა და დახვეწას უწყობს ხელს. მაგალითად, როცა ბავშვები „დედა-შვილობანას” თამაშობენ, მშობლის ქცევებს ერგებიან. ილუზიით თამაში აუმჯობესებს სოციალურ და კოგნიტურ უნარებს, რადგან თამაშის წესების შედგენით, ბავშვები სოციალური ნორმებისა და მოლოდინების უკეთ გაგებას უახლოვდებიან და მათი შესრულება უნდებათ.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, იმისათვის რომ ბავშვს ასწავლონ მისთვის მნიშვნელოვანი, მაგრამ ჯერ კიდევ რთული რაღაც, საჭიროა მშობლებმა და მასწავლებლებმა გაითვალისწინონ რამდენიმე რჩევა:
·დააკვირდით ბავშვს და გაარკვიეთ, სჭირდება თუ არა თქვენი დახმარება და მხოლოდ ამის შემდეგ დაგეგმეთ, რა ფორმით ჩაერთვებით ახალი გამოცდილების ათვისების პროცესში.
·გამოიჩინეთ მოთმინება. შესაძლოა, პირველივე ცდაზე ვერ დაწერონ ასო-ბგერა „წ”, ან ვერ გაცურონ ბრასით, ვერ დაიმახსოვრონ საჭადრაკო ფიგურების სვლები. გაკიცხვის და დაცინვის ნაცვლად, საჭიროა, რომ გაუმახვილოთ ყურადღება იმაზე, თუ რა გააკეთა კარგად, რა არ გამოუვი და გამოთქვათ იმედი იმის შესახებ, რომ შემდეგ ჯერზე უკეთ გააკეთებს.
·იმუშავეთ ერთად. გახსოვდეთ, რომ ემოციურ მხარდაჭერასთან ერთად ბავშვს სჭირდება თქვენი დახმარება ზოგიერთი სირთულის გადასალახად.
·რთული პრობლემა მიაწოდეთ მარტივ ნაწილებად, რომ ნაბიჯ-ნაბიჯ შეძლოს მისი გადაჭრა. მაგალითად, როცა საბოლოო მიზანია წერის უნარის განვითარება, პირველი ნაბიჯი იქნება კალმის სწორად დაჭერის სწავლა.
·სწავლის პროცესში აქტიურად ჩართეთ თამაშის ტექნიკა. „თამაშში მიღწეული წარმატებები მომავალში ბავშვის რეალური მოქმედებების და მორალის საწყისი დონეა” – ამბობს ვიგოტსკი.
