როცა ფსიქოლოგები და სოციოლოგები მოზარდთა შორის ძალადობის გამომწვევ მიზეზებზე იწყებენ საუბარს, განსხვავებულ მიზეზებს შორის, ყველა მათგანი ახსენებს მოზარდებში დაბალ თვითშეფასებას, თავდაჯერებულობის დეფიციტს. ეს მარტო მსხვერპლად ქცევის კი არა, ძალადობის მიზეზიც ხდება. ანუ ძალადობის საპირისპირო მხარეს მდგომი მოზარდების ქცევის ფესვები შესაძლოა, ორივე შემთხვევაში ერთი ძირიდან მოდიოდეს.
ეს ძირი კი, მოზარდის უახლოეს გარემოში, მშობლებისა და მასწავლებლების გარემოცვაში ყალიბდება და ხშირად მათგან გამჟღავნებული გადაჭარბებული მოლოდინების, უადგილო პარალელების, მიწებებული „იარლიყების“ ფონზე იჩენს თავს.
გაგიზიარებთ პრაქტიკოსი ფსიქოლოგის ნაამბობ ერთ ისტორიას:
„ – მე და ჩემი და უმცროსკლასელები ვიყავით, როდესაც მუსიკის მასწავლებელმა ჩვენი მშობლები დაიბარა. ჩვენც იქვე ვიდექით და გვესმოდა, როგორ უთხრა: ,,არ შეგიძლიათ, რომ თქვენი გოგონები გუნდზე არ ატაროთ? მათ საერთოდ არ აქვთ სმენა და ხმა. იმდენად ცუდად მღერიან, აქ სიარულს მათთვის არანაირი სარგებელი არ მოაქვს. თან ისეთი ბანი აქვთ, რომ მთელ ჯგუფს უშლიან ხელს, სხვებსაც ერევათ ხმები…“. მასწავლებელი ხმადაბლა, მორიდებულად ლაპარაკობდა, რაღაცნაირი მობოდიშებითა და სიბრალულით. ამ ნათქვამმა მრავალი წლით დამარხა ჩემი ვოკალური შესაძლებლობები. რამდენადაც მახსოვს, გუნდის დატოვებას დიდი გულდაწყვეტა არ გამოუწვევია, რადგან მეცადინეობებზე თავს დამცირებულად ვგრძნობდი, პირიქით, გამიხარდა, რომ იქ სიარული აღარ მომიწევდა.
ერთი, რაც ცხადად და კარგად მახსოვს, იყო ის, რომ მშობლებისგან ოდნავადაც არ მიგრძვნია რომ ამის გამო, ეჭვი შეეტანათ ჩვენს შესაძლებლობებში.
– სიმღერა არ გამოდის? თქვენ გინდათ სიმღერა?
– არა, მადლობა.
– მაშ, ყველაფერი კარგადაა, – გვითხრა დედამ.
მშობლების რწმენა ჩვენდამი არც მაშინ შერყეულა, როცა სპორტული ტანვარჯიშის მასწავლებელმა განაცხადა, რომ ჩვენი აღნაგობა არ შეესაბამება ტანვარჯიშის მოთხოვნებს, ამიტომ ჩვენს სიარულს ამ წრეზე აზრი არ აქვს.
და არასდროს არაფერს შერყეულა მათი რწმენა შვილების შესაძლებლობების მიმართ და არ გაცვეთილა განცდა, რომ ჩვენთან ყველაფერი კარგად არის. ჩვენც ვგრძნობდით ამას. ამიტომაც საკუთარი თავის ყოველთვის გვჯეროდა. ეს საშუალებას გვაძლევდა, გვეცადა ახალი რამ, სანამ არ მივაგნებდით იმას, რაც საჩვენო იყო. დამეთანხმებით, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია.
მთავარი ის არის, რომ იმ დღეს, ჩემმა მუსიკის მასწავლებელმა თავისი „დიაგნოზით“ გამომიტანა განაჩენი, რომ სიმღერა ჩემი საქმე არ არის. მეც წლების განმავლობაში გვერდს ვუვლიდი, მაგრამ ხანდახან, როცა ძალიან მომწონდა სიმღერა და დარწმუნებული ვიყავი, რომ ვერავინ გაიგონებდა, ვმღეროდი და ხანდახან საკუთარი ხმა და სიმღერა ჰარმონიულად მეჩვენებოდა.
ფსიქოლოგის საქმიანობა, როგორც მოგეხსენებათ, პირდაპირ კავშირშია ხმასთან. საჯარო გამოსვლებისა თუ ინდივიდუალური კონსულტაციების დროს არაერთხელ უთქვამთ: რა სასიამოვნო ხმა გაქვთ, ალბათ, კარგად მღერითო… მწარედ მეცინებოდა საკუთარ თავზე, ერთი, მოგასმენინათ… ვფიქრობდი.
რა თქმა უნდა, ზოგჯერ მქონდა სურვილი, მემღერა, და შინაგანი ხმა მეუბნებოდა ,,შემიძლია!“ მაგრამ მაშინვე თავს მახსენებდა ჩემი ,,განაჩენი“ და ეს აუხდენელ ოცნებად რჩებოდა.
ცოტა ხნის წინ, არ ვიცი რამ მიბიძგა და ჩემი და სიმღერის საქმე შემოტრიალდა. ვოკალის წრეზე ჩავეწერე. გადავწყვიტე, საბოლოოდ გამერკვია ჩემი და სიმღერის თავსებადობა. პედაგოგი სხვადასხვა ბგერებს მამღერებდა და მთხოვდა შემეცვალა სუნთქვა, ტონალობა… შევნიშნე, როგორც კი ჩემი ძველი ისტორია მავიწყდებოდა, ხმა თავისუფლდებოდა და ცოცხლად და ლამაზად ჟღერდა. ვიცი, რომ ბევრი რამის გაგება და გაკეთება მომიწევს, მაგრამ ერთი რამ ცხადი გახდა: სიმღერა შემიძლია!
და ერთიც: აქამდე ვფიქრობდი, რომ მხოლოდ ქვედა ტონალობაში შემეძლო მემღერა, მაგრამ პედაგოგმა მითხრა, რომ მე მაქვს ჩემი ,,ზედა“ ხმა და საჭიროა მივაგნო მას. მე მივაგენი. ,,აქ“ მანამდე არასდროს ვყოფილვარ. და თურმე, სწორედ აქ მაქვს დიდი რესურსი. ეს ამბავი და ეს მიგნება სულაც არ ეხება მხოლოდ სიმღერას. ეს მეხება მე – მთლიანად; როგორი შეიძლება ვიყო? რამდენად მრავალფეროვნად შეიძლება შევიგრძნო საკუთარი თავი? და რამდენად სხვადასხვანაირად შემიძლია ვიმოძრაო ცხოვრებაში.
თითქოს მოჯადოებული ვიყავი და ავი ძალებისგან გავთავისუფლდი. მთელმა ამ ისტორიამ მიმიყვანა ერთ მნიშვნელოვან დასკვნამდე: ჩვენში არის ყველაფერი და მთავარია რა არის ჩვეული და ხილული საკუთარ თავში. სურვილის მიუხედავად, რის ნებას ვაძლევ საკუთარ თავს და რისას – არა. როდის ვიკუმშები და თავს რაღაცის გამჟღავნების ნებას არ ვაძლევ.
ეს ყველაფერი პირდაპირ კავშირშია ბავშვებთან ურთიერთობის თემასთან. როდესაც მშობელი მოდის ფსიქოლოგთან და მეუბნება: ჩემი ბავშვი ძალიან აგრესიულია. მან არ იცის რა არის სიკეთე. მე ვეკითხები: რატომ არის ის აგრესიული? რის დაცვას, გადარჩენას ცდილობს ამ აგრესიით? რისი მიღება სურს და სად და რისგან იმალება მისი სიკეთე? სად უნდა ვეძებოთ ის?
ცალსახად ავი და აგრესიული ადამიანები არ არსებობენ. არსებობენ ადამიანები, რომელთაც უბრალოდ, არ იციან სხვანაირად როგორ გამოავლინონ თავი? რაღაც მიზეზით მათ ვერ გიაქტიურეს, ვერ გამოხატეს, ვერ შეიცნეს საკუთარი სიკეთე, არ იცნობენ მას.
მშობლების ამოცანაა, შეძლებისდაგვარად დავანახოთ ბავშვებს, რამდენად განსხვავებულნი შეიძლება იყვნენ ისინი და რაზეა დამოკიდებული ეს. „შენ ახლა ბრაზობ იმიტომ, რომ დაიღალე, გინდა, რომ ყველანი წავიდნენ, მაგრამ ეს არ ხდება“. „იმიტომ არ გინდა ათხოვო სტუმარს სათამაშო, რომ მისი დაკარგვის გეშინია. ის შენთვის ძალიან ძვირფასია. სათამაშოს იმიტომ არ ათხოვებ, რომ გეშინია არ დაგეკარგოს, ასეა?“
როცა ჩვენ ვეუბნებით პატარას, რომ ის მშიშარაა, ის ამას აღიქვამს, როგორც მისი არსებობის ერთადერთ მდგომარეობას. დიდი ალბათობით, ჩვენი შეძახილით ეს თვისება უფრო მეტად განუმტკიცდება, ხასიათად ექცევა. მაგრამ, როცა ვეუბნებით, რომ ამ სიტუაციაში შენ იმიტომ შეგეშინდა, რომ… ასე ხდება ხოლმე… როგორ დაგეხმარო, რომ უფრო თამამი გახდე? ჩვენ მას ვუგზავნით მესიჯს: შენ შეგიძლია იყო სხვადასხვანაირი და ეს შენზეა დამოკიდებული“.
როცა ბავშვები შეწყვეტენ სამყაროს დაყოფას მხოლოდ თეთრ და შავ ფერებად, კარგ და ცუდ ადამიანებად, მაშინათვე დაიწყებენ სამყაროს მრავალფეროვნების, მრავალგვარობის, სირთულეების, არაერთმნიშვნელოვნებისა და მშვენიერების აღქმას. შესაბამისად, ისინი დაიწყებენ თავიანთი შეხედულებების თამამ გაჟღერებას, ამ მრავალფეროვნებით დაინტერესებას, მეტი მოთმინებითა და გაგებით მოეკიდებიან გარშემო მყოფებს, ადვილად გაუმკლავდებიან წინააღმდეგობებსა და წარუმატებლობებს, აქტიურად და შეუპოვრად დაიწყებენ საკუთარი გზების ძიებას…
მოზარდის შემდგომი წარმატებული ცხოვრება დიდწილად არის დამოკიდებული შესაძლებლობათა იმ დიაპაზონზე, რომელიც მათ პიროვნული ჩამოყალიბების პროცესში უნარჩუნდებათ. დიახ, უნარჩუნდებათ, რადგან ყველა პიროვნებას აქვს მრავალმხრივი განვითარების ხილული თუ უხილავი რეზერვები. თითოეულს შეგვიძლია, საკუთარი ან ახლობლების ცხოვრებიდან გავიხსენოთ მაგალითები, როგორ შეგვირყია საკუთარი შესაძლებლობების რწმენა „სიყვარულით“ ნათქვამმა: „გაჩუმდი, სმენის ნასახი არ გაქვს, სხვებსაც ნუ უშლი სიმღერას…“, „მათემატიკა შენი საქმე არ არის, მაინც ვერაფერს გაუგებ…“, „რასაც ხელს ჰკიდებ, ყველაფერს აფუჭებ…“, „ხელს იწევ? რა სასწაული მოხდა? თვალს ვერ ვუჯერებ!“. შინ თუ სკოლაში ხშირად ტირაჟირებული ანალოგიური თუ მსგავსი ფრაზები ბავშვს უკეტავს გზას იმღეროს, ისწავლოს მათემატიკა, წარმატებით დაასრულოს ნებისმიერი საქმე, თამამად ასწიოს ხელი საპასუხოდ, მაშინაც კი, როცა პასუხი აეჭვებს.
