შვილების ლიდერებად აღსაზრდელად მშობლები სხვადასხვა მეთოდს მიმართავენ. თუმცა, არსებობს უნიკალური და მარტივი ფორმულები იმისათვის, რომ ბავშვებმა თავი ბედნიერად და ფსიქოლოგიურად ჯანსაღად იგრძნონ.
იყავი საინტერესო – როგორც კი თქვენ თვითონ შეწყვეტთ განვითარებას, ბავშვი დაუყოვნებლივ დაკარგავს ინტერეს თქვენს მიმართ. ამ თვალსაზრისით, ბავშვებისათვის უფროსები არიან საუკეთესო პედაგოგები და მოტივატორები. ამიტომ ვეცადოთ, დაუზარელად ვუპასუხოთ ბავშვებს მათთვაის საინტერესო ყველა კითხვაზე, ერთად შევიცნოთ სამყარო, გავაძლიეროთ ჩვენი ცოდნა, ერთად ჩავერთოთ დისკუსიაში. თქვენ უნდა იყოთ ბავშვისთვს ავტორიტეტი, განსაკუთრებით მისთვის რთულ – მოზარდობის ასაკში.
რა არის საფრთხილო გარდამავალ ასაკში? მოზარდებს იზიდავენ ავტორიტეტები და თუ ასეთებს სახლში ვერ იპოვიან, სხვაგან დაიწყებენ ძებნას. ავტორიტეტი არ უნდა დავიმსახუროთ დასჯით, სიმკაცრით, არამედ ბავშვებთან კომუნიკაციით, გულწრფელობით, ღიაობით, უპირობო სიყვარულითა და სანდო, მათთვის უსაფრთხო სივრცის ფორმირებით. თუ ბავშვის თვალში მშობლის ავტორიტეტი დაეცა, ის უბრალოდ „მიატოვებს“ ოჯახს.
გახდით ინფორმაციის წყარო – ბავშვებს სჭირდებათ ახალი ინფორმაცია. ამიტომაც აინტერესებთ ლეპტოპები, სმარტფონები. მშობლებსაც უხარიათ – გაჯეტები მნიშვნელოვნად უმარტივებენ მშობლებს ცხოვრებას, ბავშვები აღარ საჭიროებენ მათ ყურადღებას. თუმცა, უნდა გვახსოვდეს, რომ ბავშვები სწრაფად ხდებიან ტექნიკაზე დამოკიდებულები. მათთვის ამ არხებიდან ინფორმაციის მიღება გამარტივებულია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ ცოდნის ღირებულებაც ნომინალურია. გაჯეტებზე დამოკიდებული ბავშწვებისთვის სამყარო ვიწროვდება. თანაც, ეს ვირტუალური, რეალობას მოწყვეტილი სამყაროა.
ინფორმაციაზე ზედმეტი ხელმისაწვდომობა კლავს ბავშის ინტერესს. გავიხსენოთ, რაში მდგომარეობდა ცოდნის ღირებულება ასი წლის წინათ? ინფორმაციის მიღება მარტივი არ ტიყო. ინფორმაციაის მისაღებად საჭირო იყო მისი მოძიება, მუშაობა, ბიბლიოთეკაში სიარული, მოცულობითი ლიტერატურის გაცნობა, კვლევა, გააზრება. ახლა კი საკმარისია ბავშვმა მაუსზე ორჯერ დააწკაპუნოს თითი და ყველანაირ ინფორმაციის მიიღებს.
მცირე ძალისხმევისა და რესურსების ხარჯვით ბავშვი ეჩვევა იმას, რომ სამყარო მარტივად აწვდის ინფორმაციას. აის ხდება მომხმარებლური სისტემის ნაწილი. თუ ინფორმაციაზე ან ტავის რაიმე მოთხოვნაზე უარს მიიღებს, მისი ენერგია აგრესიად გარდაიქმნება, რაც მოზარდებში მშობლებთან კონფლიქტის მიზეზი ხდება. ამიტომ უფროსი თაობა და არა პლანშეტი უნდა იქცეს ბავშვისათვის ახლისა და საინტერესოს წყაროდ. გაუფართოვეთ ბავშვს ცნობიერება პირდაპირი კონტაქტებით, პირდაპირი შეხებით. ეს ჩამოუყალიბებს კომუნიკაციის უნარებს. ასწავლის სამყაროსთან უნისონში მოქმედებას.
ემოციური ინტელექტის განვითარება – მაშინაც კი, როდესაც ბავშვი პატარაა, საჭიროა ვასწავლოთ საკუთარი სურვილების და მოთხოვნების სიტყვიერად გამოხატვა, გამოთქმა. სკოლამდელი ასაკის ბავშვს აუცილებლად უნდა ვესაუბროთ ემოციებზე, მოვეხმაროთ გრძნობების და განცდების გამოხატვაში, მაგალითად, ბავშვმა უნდა თქვას: „სევდიანი ვარ“, „მშია“, „დავიღალე“, „ბედნიერი ვარ“. თუ ბავშვი თამაშის დროს დაეცემა, ნუ იჩქარებთ მის გულში ჩახუტებას. აცალეთ გამოხატოს რას გრძნობს, თქვას რა ეტკინა. ეს მის პატარა ცხოვრებაში წაქცევა დიდი მოვლენაა. ასე თქვენ კომუნიკაციას ასწავლით.
ისწავლეთ იგრძნოთ ბავშვთან ერთად. არ არის საკმარისი მულტფილმების ჩართვა, მულტფილმი ერთად უნდა ნახოთ. დააკვირდი ბავშვს, მონაწილეობა მიიღე სიუჟეტის განცდის პროცესში. რამდენიმე ხანში შეგიძლიათ დაუბრუნდეთ დისკუსიას, შეისწავლოთ ბავშვის ემოციური რესურსი. გაუზიარეთ თქვენი გამოცდილებაა: „მე შემეშინდა, როდესაც ბავშვობაში პირველად ვნახე ეს მულტფილმი“.
ბავშვისათვის ემოციების გამოხატვის სწავლება მშობლის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფუნქციაა. ყველა სევდას, რომელიც ბავშვობიდან მოგვყვება, საძირკველი ეყრება უუნარობაში გამოვხატოთ რას ვგრძნობთ და რა გვინდა. შეიძლება უსიამოვნო აღმოჩენა გავაკეთოთ: ყველაფერი ვერ მიიღწევა მანიპულირების საშუალებით და ეს იწვევს უსუსურობის განცდას, მსხვერპლის ცნობიერების ფორმირებას („ჩემი არავის ესმის“, „მთელი სამყარო ჩემ წინააღმდეგაა“).
ჩვენ ხშირად გვგონია, რომ მთავარია ბავშვი მშიერ-მწყურვალი და ჩაცმულ-დახურული იყოს, რომ ასეთი ბავშვი ბედნიერია. ეს ანაქრონიზმია. უნდა შევწყვიტოთ მხოლოდ სხეულის უსაფრთხოების და კომფორტის სისტემაში ცხოვრება. სულიერ სენსორული სფეროს უგულებელყოფას იქამდე მივყავართ, რომ მოზარდს აღარ ესმის, ვინ არის ის და რა არის მისთვის საინტერესო.
ამ დროს მშობლები ფსიქოლოგებთან გარბიან, ყველაფერი კი იმის გამო ხდება, რომ თავის დროზე ბავშვს არავინ მოუსმინა, არ მისცა გრძნობების გამოხატვის საშუალება, არ დაინტერესდა მისი აზრით, არ მიეცა გადაწყვეტილებების მიღების შესაძლებლობა. მშობლებს უნდა, რომ ბავშვი მოულოდნელად და უმტკივნეულად გახდეს ზრდასრული და ჯადოსნური წესით ისწავლოს ყველა სიკეთე, მაგრამ თუ ამაში შრომა არ ჩაიდო, ასე არ ხდება.
ნურაფრით ჩაანაცვლებთ სულიერებას – თანამედროვე მშობლები ბავშვებთან დროს არ ატარებენ და ამის კომპენსირებას ცდილობენ მატერიალურ ნივთების ჩუქებით: ახალი ბოტასებით, ტაბლეტებით, სათამაშოებით. ბავშვისათვის ასეთი ურთიერთობა ნორმად იქცევა. მას შემდეგ, რაც ბავშვი იმას ვეღარ იღებს, რაც უნდოდა და ასეთ ფორმატს უკვე ჩვეულია, ფიქრობს: „მე მშობლებს აღარ ვუყვარვარ“. ნუ ჩაანაცვლებთ სულიერებას მატერიალურ ნივთეს. გამიჯნეთ ერთმანეთისგან გრძნობები და მატერიალური საჭიროებები.
არც ის არის აუციწლებელი, რომ 24 საათი ბავშვშვთან ერთად ატაროთ. მნიშვნელოვანია, რომ მან ყოველდღიურად იგრძნოს ყურადღება, თუნდაც მცირედი დოზით. შეიძლება ეს დღეში ერთი, მაგრამ მშვენიერი საათი იყოს.
მოუსმინეთ ბავშვს – ყველა ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ მას მოუსმენენ და გაუგებენ. მაშინაც კი, თუ ოჯახში შვიდი შვილია, ყველას უნდა ჰქონდეს დრო დედასთან პირადი კომუნიკაციისთვის, კვირაში მინიმუმ საათი. ეს არის დრო, როდესაც დედა მხოლოდ მასზეა მომართული და ბავშვი მთლიანად ფლობს მის ყურადღებას. უწოდეთ ამ დღეს „დედის დღე“ ან „დედის საათი“ (მამის). ასე ბავშვი ცხოვრების დაგეგმვას სწავლობს: „შემიძლია ამ დროს ყველაფერი ვუთხრა მშობლებს და რჩევაც მივიღო“. ეს ტრადიცია მოზარდობის ასაკშიც უნდა გაგრძელდეს.
არ უნდა ესაუბროთ ბავშვს თქვენი საქმეების კეთების პარალელურად: სამზარეულოში, დასუფთავების, დაუთოვების, კომპიუტერის ყურების დროს. ამ შემთხვევაში, თქვენს შვილთან ზუგშექცევით დგახარათ/ზიხართ, რაც ირიბად ნიშნავს, რომ მისი პრობლემები თქვენთვის მეორე პლანზეა. საუბრის დროს სასურველია ერთმანეთის პირისპირ იყოთ, არ ელაპარაკოთ „ზემოდან-ქვემოთ“. რაც არ უნდა მოხდეს, მხედველობითი კონტაქტი „თვალიდან-თვალში“ უზრუნველყოფს საანდოობას.
ყველაფერს, რასაც გრძნობთ მის მიმართ, პირველი პირით დააფიქსირეთ: „მე ვწუხვარ, რომ შენ ავად ხარ“, არ უთხრათ: „შე საბრალო, უბედურო ავადმყოფო“, რადგან ასეთი მიმართვით ბავშვი შექმნილი სიტუაციიდან სარგებელის მიღების შესაძლებლობას ხედავს.
არ უთხრათ „შენ ცუდი ხარ“, უთხარით: „შენმა საქციელმა გული დაწყვიტა არა მხოლოდ მასწავლებელს, არამედ მეც“. უთხარით: „ეს არის აზრს მოკლებული სიტყვები“ და არ უთხრათ: „რა სისულელეს ლაპარაკობ“. შეაფასეთ ბავშვის ქმედება და არა თავად ბავშვი. ყველა ადამიანს აქვს უფლება დაუშვას შეცდომები, მოიპოვოს გამოცდილება. ბედნიერი ბავშვის ამოცნობა შეიძლება იმით, თუ როგორ უშიშრად უშვებს შეცდომებს, ეძებს მათი გამოსწორების ვარიანტებს და გზებს ენთუზიაზმითა და ცნობისმოყვარეობით, შიშის გარეშე, რომ დასცინიან ან დაამცირებენ. ამ პრობლემების მოგვარება კი მხოლოდ უფროსების გულისხმიერი თანადგომით შეიძლება.
მაგალითად, ფინეთის პედაგოგები, როდესაც ხედავენ, რომ ბავშმა რაღაც შეცდომა დაუშვა, ამობობენ: „რა მშვენიერი შეცდომაა“. შეცდომაც გამოცდილებაა.
სიტყვა არ გატეხოთ – ბავშვის ცემა რომ არ შეიძლება, ეს ყველა ნორმალურმა ადამიანმა იცის, მაგრამ თუ ბავშვს ტყუილად ემუქრები, მუქარა თავის ძალას კარგავს. თუ ჩარჩოები განსაზღვრეთ, ეცადეთ, ბავშვი ამ ჩარჩოებიდან არ გამოვიდეს. ერთხელ თქვით და მეორე ჯერზე – გააკეთეთ.
უბრალოდ გიყვარდეთ – ნუ გეყვარებათ ბავშვი იმის გამო, რომ ის ინტელექტუალური, კულტურული, ჭკვიანი და აქედან გამომდინარე, კომფორტული შვილია. ასეთი მიდგომა ბავშვის მიმართ აყალიბებს სამყაროს ნევროტულ აღქმას, დაბალ თვითშეფასებას. ბავშვი სულ ფიქრობს: „ვიმსახურებ კი სიყვარულს/კანფეტს/მაღალ ხელფასს?“ საბოლოოდ, ეს იწვევს არასრულფასოვნების კომპლექსს და სხვადასხვა პრობლემას.
