ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

მოწყენილობის გრადაციები – ვალერიან გაფრინდაშვილის „სენტიმენტალური ტრიოლეტი“

მოწყენილობას (სპლინს) შარლ ბოდლერი სიმბოლისტური პოეზიის ერთ-ერთ მთავარ პოეტურ კონცეპტად მიიჩნევდა, რომელიც თანამედროვე სამყაროში ადამიანის ყოფის უსაზრისობას, დაკარგულობას, გაუცხოებას გამოხატავდა. მან თავისი „ლექსები პროზად“ „პარიზის სპლინის“ რკალში გააერთიანა და „ბოროტების ყვავილების“ კრებულშიც არაერთი სტრიქონი უძღვნა ამ მდგომარეობას. პირველ ლექსში („მკითხველს“) ის წერს:

 

s„მოწყენა! – იგი უნებლიეთ ცრემლიან თვალით

ჩიბუხს აბოლებს, ეშაფოტზე თანაც ოცნებობს…

ნუთუ ამ ურჩხულს სული შენი, მკითხველო, ვერ ცნობს?

სული თვალთმაქცი, ჩემი მსგავსი და ტყუპისცალი“.

(დავით აკრიანის თარგმანი)

 

ვალერიან გაფრინდაშვილის პოეზიაში მოწყენილობა მდიდარია ნიუანსებით. ის ცნობილი სიმბოლისტი, ცისფერყანწელი პოეტი გახლდათ. 1916 წელს ახალგაზრდა პოეტთა ერთმა ჯგუფმა ქუთაისში ახალი პოეტური სკოლა დააფუძნა და ჟურნალი „ცისფერი ყანწები“ გამოსცა. ეს იყო სრულიად განსხვავებული ესთეტიკის დამკვიდრება ქართულ პოეზიაში. ცისფერყანწელებმა – პაოლო იაშვილმა, ტიციან ტაბიძემ, ვალერიან გაფრინდაშვილმა, სანდრო ცირეკიძემ და მათმა თანამოაზრეებმა – ქართულ პოეზიაში შექმნეს ახალი ტენდენციები, გამოთქმის უჩვეულო ფორმები. მათი პოეტური აზროვნების საყრდენი გახდა სიმბოლო როგორც სამყაროს შემეცნების უპირველესი საშუალება. ამ ლექსში ჩანს პოეტი, გამოთქმის დახვეწილი ოსტატი, რომლისთვისაც ფორმა და შინაარსი განუყოფელია. მთავარია ფერის, მუსიკისა და სურნელის სინთეზი, რომლის საშუალებითაც აზრი უფრო შთამბეჭდავი ხდება. ამ ლექსშიც ყურადღებას იქცევს გამოთქმის საოცარი სისადავე და მომხიბვლელობა.

ტრიოლეტი ლექსის ძალიან ლამაზი ფორმაა, რომელიც შუა საუკუნეებში შეიქმნა და განსაკუთრებით საფრანგეთში გავრცელდა. ტრიოლეტის ფორმით დაწერილი ლექსი რვა სტრიქონისგან შედგება და მასში პირველი სტრიქონი სამჯერ მეორდება (I, IV და VIII). ქართულ პოეზიაში ეს ფორმა XX საუკუნის 10-იან წლებში დამკვიდრდა და სონეტთან ერთად პოპულარული გახდა. ვალერიან გაფრინდაშვილს მოსწონდა ლექსის ამგვარი სტრუქტურა და ხშირად მიმართავდა. მას დაწერილი აქვს ციკლი „მაისის ტრიოლეტები“. პოეტმა თავისი სათქმელის გამოსახატავად სწორედ ეს ფორმა აირჩია და სათაურშივე გამოიტანა, დააზუსტა ამ ტრიოლეტის შინაარსის რაგვარობა, მკითხველს მიანიშნა, რომ ლექსი სახუმარო და გასართობი კი არ იყო (ცნობილია, რომ ამ ფორმას წინათ უმთავრესად გასართობი ლექსებისთვის იყენებდნენ), არამედ სანტიმენტალური (მართებული ფორმაა სენტიმენტალური), ე.ი. სევდიანი, ნაღვლიანი, მინორული. სიტყვა „სენტიმენტალური“ ხომ ძალიან მგრძნობიარეს ნიშნავს.

ლექსის პირველივე სტრიქონიდან ცხადი ხდება ლირიკული გმირის განწყობა. იმისთვის, რომ სევდისა და მიუსაფრობის შეგრძნება გაამძაფროს, პოეტი მიმართავს შედარებას: „ვარ მოწყენილი, ვით ზამთარში ნაზი ბეღურა“. მკითხველს იოლად შეუძლია წარმოიდგინოს, რა უსუსურია ზამთარში ბეღურა, რომელსაც პოეტი ეპითეტით: „ნაზი“ – ახასიათებს. პატარა ჩიტის ეს სინაზე კონტრასტს ქმნის ზამთრის სიმკაცრესთან. ასე რომ, ამ შედარებით ცხადი ხდება, რა გაუსაძლისია პოეტის მოწყენილობა, რა უნუგეშოა მისი გული, რა უიმედოა მისი მომავალი, რადგან არავინ იცის, გადაურჩება თუ არა ცივ ზამთარს ბეღურა. ასევეა პოეტიც, რომლისთვისაც ცხოვრება ზამთრად ქცეულა, ცხოვრება, რომელმაც სატრფოსთან დააშორა (აქ გალაკტიონის „თოვლი“ გვახსენდება: „როგორმე ზამთარს თუ გადავურჩი, როგორმე ქარმა თუ მიმატოვა…“). ასე რომ, ზამთარი წუთისოფლის სიმბოლოდაც შეიძლება მოვიაზროთ. ვალერიან გაფრინდაშვილის სხვა ლექსში, „ზამთარი“ რომ ჰქვია, ასეთ სტრიქონებს ვხვდებით:

 

„ზამთარი მოდის თავის ტერორით,

მან დაიკავა ყველა ქუჩები,

ზამთარი მოდის, ვით კომანდორი,

მათხოვრებით და თუთიყუშებით“.

 

ეს სტრიქონებიც თვალნათლივ წარმოაჩენს, რა აზრობრივ დატვირთვას ანიჭებდა პოეტი ზამთარს. თუმცა ამ პოეტურ სახეს ის სხვა შედარებასაც მოაყოლებს: „ვით შემოდგომის ღამეებში თეთრი ვერსალი“. თითქოს პოეტმა ბეღურასთან საკუთარი თავის შედარებით სრულყოფილად ვერ გადმოსცა, რას განიცდიდა და უფრო მეტად სცადა მკითხველის თანაგრძნობის გამოწვევა, მაგრამ თუ პირველი შედარება მკაფიო და გამჭვირვალე იყო, მეორე უფრო ბუნდოვანია, რადგან მკითხველმა უნდა იცოდეს, რა არის ვერსალი, რათა წარმოიდგინოს, რას განიცდის ის შემოდგომის ღამეებში.

სიმბოლისტი პოეტები, საზოგადოდ, თავიანთ მკითხველებად განათლებულ, წიგნიერ ადამიანებს მოიაზრებდნენ, რომლებიც კარგად იცნობდნენ ზოგადსაკაცობრიო კულტურას, მითოსს, რელიგიას, ლიტერატურას, ხელოვნებას. ამ თვალსაზრისით, მათი პოეზია ერთგვარად ელიტური იყო, რადგან ცოდნას მოითხოვდა.

ვერსალი საფრანგეთის სამეფო რეზიდენციაა, რომელიც მე-17 საუკუნეში ააგეს. მე-18 საუკუნიდან კი იქ უკვე აღარ ცხოვრობდნენ მეფეები, სასახლე მუზეუმად იქცა. პოეტმა იცის ეს და ამიტომაც წარმოუდგენია, რას უნდა განიცდიდეს შემოდგომაზე, ფოთოლცვენისას, ყოველივეს ჭკნობისა და კვდომისას, ეს თეთრი მარმარილოთი მოპირკეთებული დიდი სასახლე, ოდინდელ ბრწყინვალებასა და მხიარულებას მოკლებული.

ამრიგად, პოეტმა ორ სრულიად განსხვავებულ სახეს, ბეღურასა და ვერსალის სასახლეს, მიმართა (პირველ შემთხვევაში – პატარასა და უმნიშვნელოს, მეორეში – დიდსა და ძვირფასს), რათა თავისი მოწყენილობის არსი გადმოეცა.

მესამე სტრიქონიდან კი იკვეთება ლირიკული გმირის მოწყენილობის მიზეზი: ეს არის „შენ“ – სატრფო, რომლის სილამაზესაც ეტრფის პოეტი. სწორედ სატრფოსთან დაშორებას მოუგვრია მისთვის ესოდენ გაუსაძლისი მოწყენილობა. თავისი გრძნობის გადმოსაცემად პოეტი მეტაფორას იყნებს: „შენს სილამაზეს ჩემი ტრფობა ესაფეხურა“. პოეტისთვის სიყვარული თითქოს კიბის საფეხურებია, რომლებიც სატრფოს გულისკენ მიემართება, ან სატრფოს სილამაზეა კვარცხლბეკზე, რომლის საფეხურებიც პოეტის სიყვარულია. ამ მეტაფორით ლირიკული გმირი თავდავიწყებულ სიყვარულს გამოხატავს. ის, როგორც თვითონვე ამბობს სხვა ლექსში, „უღონო ტრფობით არის დაისრული“. „ესაფეხურა“ პოეტის მიერ შექმნილი ახალი სიტყვაა, ნეოლოგიზმი, რომელიც საუკეთესოდ წარმოაჩენს მის გულისნადებს.

ლირიკული გმირი თავისი სულიერი სამყაროს გადმოსაშლელად მიმართავს მეტაფორებსაც:

„მე განშორების ცივი თოვლი დიდხანს მეხურა.

ვტიროდი ხარბათ _ მარტოობით ნაალერსალი“.

 

თოვლი როგორც საბანი, რომელიც დედამიწას ზამთარში გადაეფარება ხოლმე, ცნობილი და გაცვეთილი პოეტური ხატია, მაგრამ აქ ახალი და შთამბეჭდავია „განშორების ცივი თოვლი“. განშორება ქცეულა პოეტისთვის ცივ თოვლად, რომელიც ვერ გაადნო შეხვედრის მზემ. იყო მხოლოდ ამ შეხვედრაზე ოცნება და გლოვა. ამიტომაც იყო, რომ იგი ტიროდა ხარბად. ტირილი სწორედ სენტიმეტალურობის დამადასტურებელია. ყურადღებას იქცევს სიტყვა “ხარბად”, რომელიც ამხელს, როგორ ვერ ამშვიდებდა პოეტს ცრემლები, თითქოს სიხარბეს შეეპყრო, სიხარბეს არა რამის მოპოვებისა, არამედ დაუსრულებელი გლოვისა, თითქოს ვერ ძღებოდა ტირილით.

მშვენიერი, მაღალი ოსტატობის ნიმუშია მეტაფორა „მარტოობით ნაალერსალი“. პოეტს მარტოობა ეფერება, ეალერსება მხოლოდ. ამგვარ ალერსს კი ოდენ ტანჯვა მოაქვს. „ნაალერსალი“ „ვერსალს“ ერითმება. ამ თვალსაზრისითაც გამორჩეულია ეს ლექსი – იმით, რომ ასეთი კეთილხმოვანი რითმებითაა გაწყობილი. ვალერიან გაფრინდაშვილი რითმებს „ქალწულ-ზამბახებს“ უწოდებდა, რომელთა ძიებაში უნდა ეთენ-ეღამებინა ჭეშმარიტ პოეტს. სტრიქონებს მელოდიურობას მატებს თოთხმეტმარცვლიანი საზომიც. ეს ლექსი წარმოგვიდგება როგორც ლირიკული აღსარება. პოეტი გულწრფელად უმხელს მკითხველს სატრფოსგან განშორებით გამოწვეულ ტანჯვას. მართალია, იგი საყვარელ ადამიანთან აღარ არის, მაგრამ ძვირფასი მოგონებები დარჩა. ნამდვილი სიყვარული ხომ არც არასოდეს ქრება და კვდება. ასე გამოხატა ლირიკულმა გმირმა სატრფოს მონატრება და მასთან დაშორებით გამოწვეული უსაშველო ტკივილი.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

მარიამი სად არის?!

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი