(მესამე ნაწილი – ლატვიის რესპუბლიკის
გამოცდილება)
ორი ამოცანის
ერთდროულად შესრულება
იმისათვის, რომ სახელმძღვანელოები „ინტერნეტის ბავშვების” მოთხოვნილებებს და შესაძლებლობებს შეესაბამებოდეს, პედაგოგებმა და გამომცემლებმა მოამზადეს და გამოუშვეს კომპლექტი, სამუშაო რვეული, დიდაქტიკური მასალა, მეთოდური დამხმარე საშუალებები მასწავლებლებისთვის ელექტრონულ ფორმატში (CD, რომელიც მოიცავს სხვადასხვა აუდიო–ვიდეო მასალას და ა.შ.). ეს სამუშაო განათლების და მეცნიერების სამინისტროს და მასთან არსებული ინსტიტუტების,
უნივერსიტეტების და ფონდების ეგიდით შესრულდა.
დღესდღეობით სასკოლო საგნების უმრავლესობისთვის არსებობს ელექტრონული მასალა, რომელიც სასწავლო პროგრამების
და ოფიციალური სტანდარტების შესაბამისადაა შემუშავებული, ასევე დამატებითი ელექტრონული მასალის 276 ბლოკი,
30 მათგანი შემუშავებულია 1–3 კლასებისთვის, 53 კი – 4–6 კლასებისთვის. დამატებითი მასალა შეიძლება დაიყოს შემდეგ თემატურ ჯგუფებად:
·
მასალა, რომელიც მჭიდროდაა დაკავშირებული პროგრამულ
თემებთან და იმ მიზნების მიღწევაში გვეხმარება, რომლებიც განათლების სტანდარტებშია მითითებული;
·
დამატებითი ინფორმაციის შემცველი მასალები და ამოცანები, რომლებიც ზრდის მოსწავლეთა შემეცნებით გამოცდილებას;
·
სავარჯიშოების კომპლექსი და ინტერაქტიული დავალებები დამოუკიდებელი შესწავლისთვის (ინგლისურად, რუსულად და ლატვიურად)
ინსტრუქციები ინტერაქტიული დაფების გამოსაყენებლად და ა.შ.
·
გამოყენებაში უფრო პრაქტიკული და იაფი ელექტრონული რვეულები.
ავტორების წინაშე ორი ამოცანა იდგა: ელექტრონულ რესურსებს უნდა დაეინტერესებინა
მოსწავლეები, უნდა ყოფილიყო მოქნილი და სახალისო, უნდა დახმარებოდა მასწავლებლებსა
და მოსწავლეებს ეროვნული სტანდარტების მიერ დადგენილი
შედეგების მიღწევაში. პედაგოგთა დაკვირვების და მოსწავლეთა ელექტრონულ რესურსებთან დამოკიდებულების ანალიზის საფუძველზე ჩვენ წყაროები რამდენიმე ჯგუფად გავყავით:
·
მასალები, რომლებიც მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს წარმოაჩინონ
საკუთარი თავი, ცოდნა, კრეატიულობა, საკუთარი შეხედულების გამოხატვის უნარი.
·
მასალები, რომლის დახმარებით მოსწავლეები თანატოლებთან კომენტირების, არგუმენტების მოყვანის საშუალებით ურთიერთობენ, ანუ დემონსტრირებას უკეთებენ თავიანთ უნარ–ჩვევებს;
·
მასალები, რომლებიც ხელს უწყობენ ყურადღების, ემოციის
გამოხატვას, რომელიც მიმართულია მოსწავლეთა წახალისებისკენ; ისინი სწავლობენ თავიანთი მიღწევების დემონსტრირებას, ეს აუცილებელია თვითშეფასების ასამაღლებლად და საკუთარი თავის რწმენის გასაძლიერებლად, რისი უგულებელყოფაც არ შეიძლება;
·
სავარჯიშოების შემცველი მასალები, რომლებიც ხელს უწყობენ კომუნიკაციური უნარების განვითარებას.
„ძველმოდური” პედაგოგები
დაწყებითი სკოლის მოსწავლეებს, ძირითადად მე–2 და მე–3 კლასებისას, სთხოვეს იმ გაკვეთილების
დახასიათება, რომლებიც ყველაზე
უფრო მოსწონთ. პასუხებში აისახა 8 ასპექტი. აქედან ექვსი ნახსენებია ყველა პასუხში და ადასტურებს,
რომ მოსწავლეებს სახალისო დავალებები სჭირდებათ, რომელიც ხელს შეუწყობს ემოციურ, ინტელექტუალურ და სოციალურ მოქმედებას. დავალებები საინტერესოა როდესაც:
–
არის შემოქმედების საშუალება, შეიძლება გააკეთო რაღაც არაჩვეულებრივი;
–
რაღაცით დაკავდე……. აკეთო რაიმე პრაქტიკული,
სასარგებლო საქმეები;
–
შეიძლება ისარგებლო ინტერნეტით, მოიპოვო საინტერესო და სასარგებლო მასალები, რომლებიც სკოლის სახელმძღვანელოებში არ არის;
–
შეიძლება იმსჯელო საინტერესო თემებზე, რომელიც მოიპოვე ინტერნეტში, გაიგე მეგობრებთან ყოფნის დროს……
–
მასწავლებლები ყველაფერს მოსწავლეებთან ერთად აკეთებენ;
–
შეიძლება გახვიდე ქუჩაში, დააკვირდე გარემოს და მერე იმსჯელო ამაზე…..
სხვა კითხვები ეხებოდა ისეთ გაკვეთილებს, რომლებიც მოსწავლეებს არ მოსწონთ. პასუხები არ იყო მრავალფეროვანი,
შეფასებები ოთხ ჯგუფად გადანაწილდა:
–
მოსაწყენი;
–
როდესაც უნდა ვაკეთოთ ერთი და იგივე დღიდან დღემდე და ვერაფრით ვერ ვკავდებით;
–
როდესაც მასწავლებელი დიდხანს ლაპარაკობს და მე ვერ მივყვები მის აზრს და ვერ ვიგებ, რის თქმა სურს….. მაშინ ვიწყებ ლაპარაკს;
–
როდესაც მასწავლებელი არ ითვალისწინებს ჩემს
შეხედულებებს…… არ მენდობიან ან ამბობენ,
რომ არასწორად ვპასუხობ კითხვას……
23 წლის წინ, 1991 წელს, ჩვენ იგივე კითხვები დავუსვით მე–5 კლასის მოსწავლეებს სტოკჰოლმში. პასუხები ძალიან ჰგავდა ლატვიელი ბავშვების
20 წლის წინანდელ პასუხებს: მოსწავლეებმა ერთი და იგივე რამ მოიწონეს და დაიწუნეს.
ფაქტია, რომ ლატვიელ ბავშვებსაც იმის კეთება
უნდათ, რაც მოსწონთ: სურთ სასარგებლო და სასიამოვნო გაკვეთილებში მონაწილეობა.
დღესდღეობით მთავარი განმასხვავებელი ტექნოლოგიებია: 20 წლის წინ ბავშვები არ იცნობდნენ კომპიუტერებს და ინტერნეტს. ახლა პირიქით, ისინი ცხოვრობენ აიფონების,
კომპიუტერების, ინტერნეტის სამყაროში. მოიხმარენ ვიკიპედიას, აქვთ ბლოგები, ჩეთის საშუალებით ურთიერთობენ თანატოლებთან, ქმნიან ვიდეოებს და წერენ მუსიკას. მათ მოსწონთ იყვნენ დაკავებულები და ამიტომ სკოლის დავალებებმა საშუალება უნდა მისცეთ პროდუქტიულად
იმუშაონ და განვითარდნენ.
ერთმა მოსწავლემ თქვა: „არ მომწონს ძველმოდური
მასწავლებლები. ისინი გვეუბნებიან: „გადავშალოთ
წიგნები”, „წაიკითხეთ აბზაცი….”,
„მოყევი, რაც წაიკითხე”, „არ იხმაურო”…..”.
მულტიმედიის თანამედროვე საშუალებები გვთავაზობენ ახალ კომუნიკაციურ პრაქტიკას, რომელიც უკვე დაწყებით კლასებში მოითხოვს მრავალმხრივ განვითარებას.
მასწავლებლები
საკუთარ თავს მოსწავლეების ადგილას აყენებენ
კვლევის დროს მასწავლებლებს ასეთი კითხვა დაუსვეს: „როგორ გგონიათ, რა აზრის არიან თქვენზე მოსწავლეები და როგორ გაფასებენ თქვენ?” რასაკვირველია არავის უპასუხია „ძველმოდურად” მთვლიან ან სულერთია, რას ფიქრობენ ჩემზეო. ისინი აღიარებენ, რომ პირველკლასელებიც კი აფასებენ რამდენად პატიოსნები, კომპეტენტურები და კეთილები არიან მათი მასწავლებლები.
დასახელებული თვისებები მასწავლებლებს ეხმარებათ
არა მარტო მოსწავლეებთან ურთიერთობაში, არამედ
მოსწავლის როლის მორგებაშიც.
შესაბამისად პედაგოგის მოსწავლესთან და მოსწავლის პედაგოგთან ურთიერთობა უნდა განვიხილოთ,
როგორც კარგი საფუძველი თანამშრომლობის პროცესში, რომლის დროსაც არსებობს საკუთარი შეხედულებების ურთიერთ გაცვლა–გამოცვლის
და სხვადასხვა თემების განხილვის შესაძლებლობა.
მასწავლებელი არაა ცოდნის ერთადერთი წყარო მოსწავლისთვის
და დაბალი კლასების მოსწავლეებსაც კი არ აქვთ
მოლოდინი, რომ ყველა მასწავლებელი ერთნაირი
იქნება. ბავშვებს ურჩევნიათ მასწავლებლებთან თავიანთ შეხედულებებზე და ინტერესებზე იმსჯელონ; მათ უყვართ მოსმენა და
უნდათ, რომ მათაც მოუსმინონ.
ლატვიაში პედაგოგთა მომზადების საგანმანათლებლო პროგრამები სულ უფრო უმჯობესდება. მთავარი კითხვაა – შეძლებს თუ არა ეს პროგრამები ხელი შეუწყოს მათი შემდგომი
პროფესიული აზროვნების განვითარებას, რომელიც თანამედროვე მოსწავლის მოთხოვნებს შეესაბამება.
ყველაზე რთულია ინსტიტუტის ახალი კურსდამთავრებულების
შეფასება, რომელთაც ჯერ არ დაუწყიათ მუშაობა. ამის გამო პროგრამები მუშავდება იმის გათვალისწინებით, რომ ის
ადაპტირებული იყოს სტუდენტების შესაძლებლობების მიხედვით. ინსტიტუტები ცდილობენ სტუდენტებში
„მობილური აზროვნების” განვითარებას, რომელიც გულისხმობს, როგორ გვესმის ჩვენ მობილობა და რა სახის მონაწილეობას ვიღებთ მის განვითარებაში.
ცვლილებები, რომელიც ევროპულ პედაგოგიურ განათლების სისტემაში ხდება, თავის თავში მოიცავს საგანმანათლებლო პროგრამების დიფერენციაციას, რომელიც აგებულია უწყვეტი სწავლების პრინციპზე, თანაბარ
ხელმისაწვდომობაზე, ახალი საინფორმაციო ტექნოლოგიების გამოყენებით დაინტერესებული პირების მჭიდრო თანამშრომლობაზე, შეფასებასა და მონიტორინგზე. სულ ცოტა ხნის წინ პედაგოგიური განათლების სფეროში ხაზი გაუსვეს სამეცნიერო–პედაგოგიური
კვლევების მნიშვნელობას და მომავალ მასწავლებლებში ანალიტიკური უნარ–ჩვევების განვითარებას, ასევე კვლევითი სასწავლო პროცესის ორგანიზების ცოდნას.
დისკუსია: შეხვედრა „მომავალ შოკთან”
დღესდღეობით ინოვაციები ინერგება ყველა სფეროში,
მათ შორის სკოლამდელი და სკოლის ასაკის ბავშვების განათლების სფეროშიც. მოვიფიქრეთ ტერმინი „მომავლის შოკი”, იმისათვის, რომ აღვწეროთ იმ დამანგრეველი
სტრესის ზემოქმედება, რომლის დარტყმის ქვეშაც ვაყენებთ მათ, ვისაც თავზე ვახვევთ ძალიან მნიშვნელოვანი ცვლილებების გატარებას დროის განსაკუთრებულად მოკლე პერიოდში”. ლატვიის განათლების სისტემა განიცდის „მომავლის შოკს”.
მასწავლებლისა და საერთო სასკოლო მუშაობა რეგულირდება გრძელვადიანი ნორმატიული აქტებით, რის
გამოც პროგრამები ჩამორჩებიან სოციალურ პროგრამებს, გარკვეულწილად ისინი ძველდებიან ხოლმე
უკვე შემუშავების და დამტკიცების პროცესში.
ყველა სოციალურ სფეროს სჭირდება ადამიანები,
რომლებმაც მხარი უნდა აუბან მუდმივად ცვალებად რეალობას; თეორეტიკოსები
და პრაქტიკოსები ეძებენ გონივრულ და სათანადო
მეთოდებს, თუ როგორ მოახდინონ რეაგირება საზოგადოების დაკვეთაზე.
პორტუგალიელი კოლეგების კვლევებმა გვიჩვენეს,
რომ ინტეგრირებული და კვლევითი გაკვეთილების ჩატარება მოითხოვს სკოლის სისტემის ცვლილებებს, საგნობრივი მიდგომის
საზღვრებიდან გასვლას, მშობლების და საზოგადოების ჩართულობას, სწავლების უფრო ფართო გაგებას.
დამტკიცებულია, რომ სწავლების ასეთი პროცესი თავის
თავში მოიცავს კონტექსტურ–ორიენტირებულ საგანმანათლებლო ტექნოლოგიებს, რომლის დროსაც მოსწავლეს შეუძლია დაასახელოს, რისი მიღწევაც უნდა, მიიღოს სათანადო გადაწყვეტილებები
და აიღოს თავის თავზე პასუხისმგებლობა, გვერდიდან
უყუროს და შეაფასოს თავისი ქმედებები და მიიღოს საბოლოო პროდუქტი.
ეს იდეები ახალი არაა, მათი ნიშნები მოიძებნება
დიუის (აშშ), უშინსკის (რუსეთი), კლაფკის (გერმანია), პეტერსონის (ლატვია) და სხვა მრავალი ცნობილი ფსიქოლოგის და პედაგოგის ნაშრომებში.(რედატორის შენიშვნა: საქართველოს კონტექსტში
იხილეთ ი. გოგებაშვილის, ი. ჭავჭავაძის, დიმიტრი უზნეძის და წმ. გაბრიელ (ქიქოძის)
წერილები განათლებაზე). გამოსავალია უფრო შესაფერისი პედაგოგიური გადაწყვეტილებების მოძებნა სოციალური პროცესების მუდმივი ცვლილებების პირობებში.
ლატვიაში ზემოთხსენებული გამოცდილების გამოყენება დაემთხვა მსოფლიო ეკონომიკურ და ფინანსურ კრიზისს, რამაც სასკოლო სისტემის ერთბაშად ცვლილების აუცილებლობა დააყენა. სკოლის ხელმისაწვდომობის შესანარჩუნებლად დასახლებულ რეგიონებში დაიწყო პროექტი „შესაძლებლობების
გაფართოება სკოლებისთვის”, რომლის დროსაც მოხდა
სკოლების რეორგანიზაცია მრავალფუნქციურ საზოგადოებრივ ცენტრებად. სათემო სკოლის იდეამ გამოავლინა მობილური აზროვნების აუცილებლობა, ადგილობრივი მოსახლეობის
მოთხოვნების უფრო ღრმა შესწავლა და სკოლის
მუშაობის ახალი ფორმების განვითარება.
თვითონ პროექტი ყველა ასაკის ადამიანებისთვის,რომლებიც სხვადასხვა ღონისძიებაში
მონაწილეობდნენ, ახალი
ცოდნის და გამოცდილების მიღების წყაროდ იქცა. განმტკიცდა ურთიერთობა მოსწავლეებს, მასწავლებლებსა
და მშობლებს შორის.
გუნდურად მომუშავე დაწყებით კლასებში იმ ამოცანების
გადაწყვეტის პრაქტიკამ, რომელიც მიახლოებულია
რეალობასთან, დაასაბუთა თავისი მიზანმიმართულობა. კვლევამ კიდევ ერთი ფენომენი გამოავლინა:
ასეთ გაკვეთილებზე თვითონ მასწავლებლები აწყდებიან სწავლების პრობლემებს. ესე იგი, მათ სპეციალური მომზადება ესაჭიროებათ.
ყველა ჩამოთვლილი ცვლილება ხელს უწყობს გაკვეთილის და მთლიანად სასკოლო სისტემის კონცეფციის ხელახალ გააზრებას. სპენსერ კაგანის იდეის თანახმად, „XXIს.–ის
განათლების სფეროს პრობლემების გადაწყვეტას XXს. მეთოდებით ცდილობენ. ეს არ მუშაობს. ვცდილობთჩვენი მეთოდები შეესაბამებოდეს თანამედროვე მოსწავლისა და საზოგადოების მოთხოვნებს ისეთი სისტემის
გამოყენებით, რომელსაც არ შეუძლია დღევანდელი მოთხოვნების დაკმაყოფილება ….. ჩვენ
ვერ მოვამზადებთ მოსწავლეებს
დამოუკიდებელი მუშაობისთვის მხოლოდ ერთი ან ორი წლის განმავლობაში
გუნდური მუშაობის სწავლებით. პრობლემა არის გაკვეთილი,
როგორც ასეთი. სანამ ჩვენ მიგვაჩნია,
რომ გაკვეთილის კონცეფცია ხელშეუხებელია, ასე ვიდგებით
ერთ ადგილზე…..”
შესაძლებელია ეს ციტატა შეიცავს რჩევას, როგორ
განვახორციელოთ წარმატებულად ცვლილებები განათლების სფეროში. ბევრ ქვეყანაში
მასწავლებლები ყველაფერს აკეთებენ ცვლილებებისსაკუთარი გზით განსახორციელებლად
და წარმატებას აღწევენ, მაგრამ მათ კოლეგებს იშვიათად შეუძლიათ გადაიღონ მათი მეთოდები.
დაბოლოს, თუ დავუბრუნდებით სტატიის სათაურს
„ბავშვის შემეცნების საფუძვლები”, ვფიქრობთ ხაზი გავუსვათ იმას, რომ XXIს.–ის სწავლება უნდა გახდეს მაქსიმალურად მიახლოებული რეალურ ცხოვრებასთან, როგორც ეს იყო თავის დროზე.
თავი უნდა დავანებოთ ისეთ სკოლას,
სადაც სწავლა დინებაზეა მიშვებული. ბავშვებს უნდათ სწავლა, მაგრამ არა მტვერდადებული
ან ლამაზად ილუსტრირებული სახელმძღვანელოებით, – მათ სურთ ცოდნა მიიღონ გარე სამყაროდან – ინტერნეტიდან,
თანატოლებისგან და მასწავლებლებისგან, რომლებსაც უნდა ეყოთ სიმამაცე მოსწავლეებთან გახსნილად ცოცხლად საურთიერთობოდ. ამ შემთხვევაში სახელმძღვანელოებიც სასარგებლო გახდება.
თარგმანი და რედაქტირება – კახა ჟღენტი
1.
Источники познаний ребенка:
есть ли среди них учебник? Жогла И., Туна А.2014. ПРОБЛЕМЫ
СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ. № 4-2014
1.
„განათლების და მეცნიერების რეფორმა საქართველოში”.2008-05-22 https://www.mes.gov.ge/old/index.php?module=publication&page=detals&id=91
2.
„განათლების რეფორმის ხუთი წელი” ს. ჯანაშია. https://www.tabula.ge/ge/story/52869-ganatlebis-reformis-xuti-tseli.1 აგვისტო, 2010
