თვისებრივი კვლევის მოულოდნელი მიგნებები
(პირველი ნაწილი)
ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად იცვლება წარმოდგენები საგაკვეთილო პროცესის შესახებ. თანამედროვე გაკვეთილი აღარ მოიცავს ამ ცნების მხოლოდ ტრადიციულ გაგებას – განსაზღვრული ხნის განმავლობაში ერთ სივრცეში სწავლების პროცესს. მასწავლებლებს აქვთ თავისუფლება, ნებისმიერი გზით მიაღწიონ სასწავლო გეგმით დასახულ მიზნებს და აირჩიონ სწავლების სხვადასხვა ფორმა. მიუხედავად ამისა, მსოფლიოს ყველაზე წარმატებულ ქვეყნებშიც ხშირია სწავლებას, სასწავლო მასალის გადაცემასა და შედეგების დადასტურებასთან დაკავშირებული პრობლემები. განათლების თეორეტიკოსები და მკვლევრები უფრო და უფრო ხშირად საუბრობენ არაფორმალური განათლების მნიშვნელობაზე, მიუხედავად იმისა, რომ ფორმალური განათლებისაგან მისი გამიჯვნა ტერმინის განმარტების დონეზეც კი დღემდე რთულია.
როგორც ფორმალურ, ისე არაფორმალურ განათლებაში დიდი ადგილი უკავია მედიაწიგნიერებას. საინფორმაციო ტექნოლოგიების წყალობით საგაკვეთილო პროცესი ბევრად უფრო საინტერესო, შედეგზე ორიენტირებული და მოსწავლეთათვის სახალისო შეიძლება გახდეს. რაც შეეხება არაფორმალური განათლების პროცესს, დღეს თამამად შეიძლება ითქვას, რომ მოსწავლეთა უმრავლესობისთვის იგი თანამედროვე ტექნოლოგიების გარეშე თითქმის წარმოუდგენელია.
გერმანიაში 1998 წლის შემდეგ მიმდინარეობს ახალგაზრდობის, ინფორმაციისა და მულტიმედიის კვლევა (Jim Studie), კერძოდ, ინფორმაციული ქცევის მნიშვნელობის გააზრება 12-დან 19 წლამდე ასაკის მოზარდებში. 2016 წლის კვლევაში 1200 მოსწავლე გამოიკითხა მედიაკომპეტენციის (პრაქტიკული უნარები), საშინაო დავალებების მომზადებასა და სასკოლო ცხოვრებაში მედიის როლის შესახებ. კვლევამ აჩვენა, რომ გამოკითხულთა 43% კვირაში, სულ მცირე, 45 წუთს ხარჯავს ინტერნეტისა და კომპიუტერის გამოყენებით საშინაო დავალებების მომზადებაში. უნდა ითქვას, რომ კომპიუტერთან გატარებული დრო ასაკის პირდაპირპროპორციულად იზრდება. კვლევამ განსაკუთრებული აქცენტი Youtube-ის როგორც სასწავლო რესურსის გამოყენებაზე დასვა. აღმოჩნდა, რომ გამოკითხული ახალგაზრდების 86% კვირაში რამდენიმეჯერ მაინც მიმართავს აღნიშნულ ვიდეოპორტალს საშინაო დავალებების მომზადების მიზნით. გამოკითხვის შემდეგ შედგენილ რანჟირების სქემაში Youtube-ის ყველაზე ხშირად ნახვად ვიდეოებს მეექვსე ადგილი უჭირავს, ხოლო ვიდეოგაკვეთილებს (ე.წ. ტუტორიალებს) – მეთერთმეტე.
იმავე კვლევაში, რომელიც ერთი წლის შემდეგ ჩატარდა, ვიდეოგაკვეთილებმა მეცხრე ადგილზე გადაინაცვლა, რაც მათი გამოყენების სიხშირისა და აქტუალურობის მაჩვენებელია. აღნიშნული კვლევა აქცენტს სვამს არაფორმალურ განათლებაზეც და ამ სასწავლო რესურსს სწორედ მის ნაწილად მოიაზრებს. ვიდეოგაკვეთილებთან (ე.წ. ტუტორიალებთან) დაკავშირებული ყველა კვლევა თანხმდება იმაზე, რომ ამ რესურსს მოსწავლეები, წერილობით მასალებისგან განსხვავებით, დღითი დღე უფრო და უფრო ხშირად იყენებენ. ტელევიზორის, კომპიუტერული თამაშებისა თუ სოციალური ქსელების გვერდით ვიდეოგაკვეთილები მოზარდების სოციალური ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი ხდება.
ვიდეოგაკვეთილების მაღალ დონეზე ჩაწერა და მომზადება ფინანსურ ხარჯებთან არის დაკავშირებული, ამიტომ Youtobe-ზე ხშირად შეხვდებით სახლის პირობებში ჩაწერილ „სიუჟეტებსა“ თუ სასწავლო გაკვეთილებს. მოსწავლეს შეუძლია, ნებისმიერ სასწავლო საგანთან, თემასთან ან საკითხთან დაკავშირებით მოიძიოს ტუტორიალი, რომელიც მას ბუნდოვანი საკითხების გარკვევაში ეხმარება (განსაკუთრებით – ინგლისურ ან რომელიმე სხვა ევროპულ ენაზე). ამ ტიპის ვიდეოს ატვირთვა პორტალზე ყველას შეუძლია, ამიტომ მათი ხარისხის განსაზღვრაც ხშირად რთულია. გარდა არაფორმალური განათლების საშუალებისა, ვიდეოგაკვეთილები არაფორმალური კომუნიკაციის შესაძლებლობასაც იძლევა. კომენტარების ფუნქცია ვიდეოს შემქმნელს საშუალებას აძლევს, დაუკავშირდეს მომხმარებლებს, გაითვალისწინოს მათი მოსაზრებები, უპასუხოს დასმულ კითხვებს და ა.შ.
ვიდეოგაკვეთილები გერმანულენოვან საგანმანათლებლო ლიტერატურაში ტიპებადაა დაყოფილი. ვიდეოტუტორიალები ვიდეოგაკვეთილების ერთგვარი ჟანრია, რომლის მიზანია, დაეხმაროს კონკრეტული საგნის სპეციფიკით დაინტერესებულ პირს ამ საგანთან დაკავშირებული სხვადასხვა თემის გააზრებაში. შინაარსის მიხედვით მსგავსი ვიდეოები სწავლების სხვადასხვა მეთოდს იყენებს, მათ ძირითად „იარაღს“ კი ქმედება წარმოადგენს. ვიდეოს შემქმენელი ან თავად არის პროცესის მოქმედი პირი, ან სხვა მეთოდით აძლევს საშუალებას დაინტერესებულ პირს, დააკვირდეს ამა თუ იმ მოქმედებას. მაგ., თუ ვიდეოტუტორიალი მოგვითხრობს ონკანის შეკეთებაზე, ვიდეოში თეორიული განმარტების პარალელურად ნაჩვენებია, როგორ შევაკეთოთ ის.
ვიდეოგაკვეთილებს მიეკუთვნება პერფორმანსვიდეოებიც. ამ შემთხვევაში მაყურებელი აკვირდება ქმედებას კონკრეტული განმარტებების გარეშე. ამ ტიპის ვიდეოების შემქმნელთა მიზანია საკუთარი თავის წარმოდგენა და მათ ძირითადად შემოქმედებითი ხასიათი აქვთ და არა სასწავლო, ამიტომ ვიდეოტუტორიალების გვერდით ვერ დავაყენებთ.
მესამე ტიპია ე.წ. ვიდეობლოგები, რომლებიც ძირითადად კონკრეტული პირების სუბიექტურ მოსაზრებათა ერთობლიობას წარმოადგენს. ვიდეობლოგებს შეიძლება მივაკუთვნოთ როგორც პერფორმანსის ხასიათის ვიდეოები, ასევე ტუტორიალებიც.
ვიდეოგაკვეთილების როგორც მედიაწიგნიერებისა და მედიაგანათლების ერთ-ერთი ელემენტის შესახებ გერმანულენოვან სივრცეში აქტიური კვლევები მიმდინარეობს. ამ თემით დაინტერესდა რაინ ვესტფალიის ტექნიკური უნივერსიტეტის განათლების მეცნიერებების ინსტიტუტის რამდენიმე სტუდენტიც, რომლებმაც გადაწყვიტეს გამოეკვლიათ ვიდეოტუტორიალებისადმი საბაზო საფეხურის მოსწავლეების დამოკიდებულება. მკვლევართა ინტერესის საგანს ვიდეოპლატფორმა Youtube–ი წარმოადგენდა. კვლევითი პროექტის სამიზნე ჯგუფად შეირჩა მე-9 და მე-10 კლასის მოსწავლეები სხვადასხვა ტიპის სკოლებიდან (Hauptschule, Gesamtschule). ხანგრძლივი დისკუსიის შემდეგ გადაწყდა თვისებრივი კვლევის ჩატარება, რადგან ის, რაოდენობრივისგან განსხვავებით, საშუალებას გვაძლევს, შევაგროვოთ არა თვლადი მონაცემები, არამედ ჩავწვდეთ ამ მონაცემების მიღმა არსებულ ღრმა სტრუქტურებს, შევამჩნიოთ და ზედაპირზე ამოვიტანოთ საკითხები, რომლებიც კითხვარის შევსების შემთხვევაში უყურადღებოდ დარჩებოდა. თვისებრივი მეთოდოლოგია საშუალებას გვაძლევს, მონაცემების ანალიზის შემდეგ, შევაფასოთ შედეგები სხვადასხვა თეორიულ ჭრილში, გამოვთქვათ ვარაუდები საზოგადოებაში დამკვიდრებულ არაფორმალურ წესებსა თუ დამოკიდებულებებზე, გავიგოთ, რა ამოძრავებთ ადამიანებს, რა იმალება კონკრეტული ქმედების უკან, რა არის მოტივი ამოძრავებს ამა თუ იმ არაფორმალურ ჯგუფს (მაგ., შეინარჩუნონ ერთობა კრიზისულ სიტუაციებში), რა შეიძლება იმალებოდეს ციფრებით გამოხატული პრობლემების ღრმა შრეებში და ა.შ.
თვისებრივ კვლევაში გამოიყენება მონაცემების ანალიზის სხვადასხვა მეთოდი: კონტენტანალიზი, დაფუძნებული თეორია, დოკუმენტური მეთოდი… მკვლევართა ჯგუფმა არჩევანი ამ უკანასკნელზე შეაჩერა. საბაზო საფეხურის მოსწავლეებთან ჩატარებული ჯგუფური ინტერვიუს შედეგები დოკუმენტური მეთოდით გაანალიზდა. ეს უკანასკნელი წარმოადგენს გერმანულენოვან სივრცეში თვისებრივი კვლევის შედეგების ანალიზის ერთ-ერთ გავრცელებულ ფორმას, რომელიც დახვეწეს და განავრცეს ბონზაკმა და ნოლმა. მეთოდოლოგია ითვალისწინებს სპეციალურ ჩარჩოს ინტერვიუების, ჯგუფური ინტერვიუებისა და ფოტოვიდეომასალის ანალიზის დროს. უკანასკნელი ეტაპია საკვლევი ერთობლიობიდან ადამიანის კონკრეტული ტიპების გამოვლენა. მახასიათებელი, რომლის მიხედვითაც მკვლევრები გამოკითხულ ადამიანებს დააჯგუფებენ და ამა თუ იმ ტიპს მიაკუთვნებენ, საკვლევ საკითხსა და პრობლემაზეა დამოკიდებული.
ჩვენ მიერ განხილულ კვლევითი პროექტის ფარგლებში ჩატარდა სამი ჯგუფური ინტერვიუ მე-9 და მე-10 კლასის მოსწავლეებთან. მონაცემების კოდირებისა და ანალიზის შემდეგ ზედაპირზე წამოიწია მოულოდნელმა თემებმა. მონაცემების ანალიზმა გამოავლინა ბევრი მნიშვნელოვანი საკითხი. წარმოგიდგენთ რამდენიმე მათგანს:
- მოსწავლეები ვიდეოტუტორიალების ავტორებს (იგულისხმება ის შემთხვევები, როდესაც ისინი ვიდეოში ჩანან), მასწავლებლისგან განსხვავებით, თანასწორებად აღიქვამენ;
- მოსწავლეები თავიანთი თავის იდენტიფიცირებას ახდენენ ვიდეოში მოქმედ პირებთან, რადგან ისინი მათთვის წარმატების სიმბოლოდ არიან ქცეული და თავს მათგან აღიარებულად გრძნობენ;
- მოსწავლეებისთვის იოლია რთული მასალის აღქმა, როცა ის გადმოცემულია სხვადასხვა ფორმით;
- მასწავლებლები საგაკვეთილო პროცესში „ძალაუფლების“ შენარჩუნებისთვის არაცნობიერ მეთოდებს იყენებენ;
იმაზე, თუ რას ვგულისხმობთ კონკრეტულ შედეგზე საუბრისას, დეტალურად სტატიის მოდმევნო ნაწილში ვისაუბრებთ.
