სამშაბათი, მარტი 19, 2024
19 მარტი, სამშაბათი, 2024

რჩევები მშობლებისთვის ყველაზე ბედნიერი ქვეყნიდან

ამ სტატიაში მინდა გაგაცნოთ ნაწყვეტები დანიელი ფსიქოლოგისა და ფსიქოთერაპევტის იასპერ იულის (Jesper Juul) წიგნიდან „დანიელი ბავშვების სამყარო: ბრძნული რჩევები მშობლებისთვის ყველაზე ბედნიერი ქვეყნიდან“.

იასპერ იული უკვე 35 წელია მუშაობს ოჯახური ურთიერთობების ფსიქოლოგიაში. ის ევროპაში ამ სფეროს ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი სპეციალისტია. როგორც ყოველკვირეული გამოცემა „Der Spiegel“ წერს, იასპერ იული ქადაგებს „მშვიდ ოპტიმიზმს“. მისი მთავარი იდეის თანახმად, სულაც არ არის საჭირო, მშობლები იდეალურები იყვნენ, რათა კარგად აღზარდონ შვილები.
მაშ ასე: „თანამედროვე მშობლები ბოლომდე ვერ აცნობიერებენ, როგორ უნდა აღზარდონ შვილები. ისინი ცდილობენ, ზედმიწევნით შეასრულონ საკუთრი მოვალეობები, რადგან სურთ, კარგად, ყველა წესის დაცვით აღზარდონ პატარები, მაგრამ არა იმ წესებისა, რომლებსაც მათი მშობლები ემხრობოდნენ. სამწუხაროდ, ხშირად მათ ეს არ გამოსდით. ამაში დამარწმუნა წერილებმა, რომლებსაც მიგზავნიან მშობლები და რომელთაგან რამდენიმეს აქვე შემოგთავაზებთ.
მაინც რომელი ღირებულებები დაეხმარებათ მშობლებს, აღზარდონ დამოუკიდებელი, კრიტიკულად მოაზროვნე პიროვნება, რომელიც საკუთარ ქმედებებზე პასუხისმგებლობას არ გაექცევა? საოჯახო ფსიქოთერაპევტად მუშაობის მრავალწლიანი გამოცდილება საფუძველს მაძლევს ვიფიქრო, რომ ასეთი ღირებულებებია სამართლიანობა, ჰარმონიულობა, გულწრფელობა და პასუხისმგებლობის განცდა.
ბავშვებს სჭირდებათ დამხმარე, რათა გზა გაიკვლიონ, ისინი იმსახურებენ, თანასწორად მიიჩნევდნენ, მაგრამ მთავარი მაინც ის არის, რომ ბავშვებს სჭირდებათ მშობლები, რომლებიც მათ სრულფასოვან პიროვნებად აღიქვამენ. ასეთმა მშობლებმა შესანიშნავად უწყიან, რა სურთ და არ აკანონებენ ხისტ წესებს მხოლოდ იმიტომ, რომ „ასეა საჭირო“. მშობლები შვილებისთვის მხოლოდ პიროვნული საზღვრის კონტურებს მონიშნავენ, რომლებსაც ძალზე ინდივიდუალურად არჩევენ. ისინი გულწრფელები არიან როგორც საკუთარი თავის, ისე ბავშვების მიმართაც და სრულ პასუხისმგებლობას იღებენ ყველაფერზე, რაც მათ ოჯახში ხდება.
დიახ, სწორედ ასეთ მაღალ მოთხოვნებს უყენებენ დღეს მშობლებს. მაგრამ მინდა ვთქვა, რომ ამის გამო წუხილი არ ღირს – სიცოცხლით ტკბობისთვის ბავშვებს არ სჭირდებათ იდეალური დედა და მამა; მათ მცოდნე და თანამგრძნობი უფროსებიც ჰყოფნით, რომლებიც ცხოვრებისეული სირთულეების გადალახვისთვის საჭირო უნარ-ჩვევების გამომუშავებაში დაეხმარებიან. უფროსები, რომლებსაც არ ეშინიათ საკუთარი ღირებულებების გადაფასების და მზად არიან, განვითარდნენ შვილებთან ერთად. ამით ისინი ატყობინებენ პატარებს: „შენ ყველაფერი რიგზე გაქვს, შეგიძლია იყო ისეთი, როგორიც ხარ“.
მინდა, ახლა ერთი ბებოს წერილი განვიხილო. აი, ისიც:
„გუშინ სამი წლის შვილიშვილი მომიყვანეს სტუმრად. მე და ჩემი მეუღლე ვაჟის აღზრდის დროს ზედმიწევნით თანმიმდევრულები არ ვყოფილვართ. მე მეტისმეტად გულჩვილი და რბილი ვიყავი, მამა – მეტისმეტად მკაცრი, ამიტომ ხშირად განსხვავებული შეხედულებები გვქონდა აღზრდის საკითხებზე. ჩემი შვილი და მისი მეუღლე კი ერთმანეთს ყველაფერში მხარს უჭერენ. ისეთ ყოფით თემებთან დაკავშირებითაც კი, როგორებიც არის ჭამა და ძილი, ზედმიწევნით თანამიმდევრულად იქცევიან. მიუხედავად მათი ახალგაზრდობისა, მიმაჩნია, რომ შესანიშნავი მშობლები არიან, მაგრამ მაინც მინდა ვთქვა, რომ, ჩემი აზრით, ზოგჯერ მეტისმეტი მოსდით.
აი, რა მოხდა გუშინ: სადილის დროს შვილიშვილმა ბოლომდე შეჭამა კერძი და მაგიდიდან ადგომა მოინდომა, მშობლებმა კი გააფრთხილეს, რომ თუ ასე მოიქცეოდა, დესერტს არ მისცემდნენ. პატარამ არ დაუჯერა და სასადილო ოთახიდან გავიდა. როდესაც ტორტის ჭამის დრო დადგა, ბავშვი დაბრუნდა და ერთი ნაჭერი მოითხოვა. დედ-მამამ არ მისცა. ბავშვი ატირდა. ძალიან შემეცოდა, ვერ მოვითმინე და მშობლებს ვუთხარი, რომ ბავშვი ჯერ პატარაა, ვერ ხედავს მიზეზშედეგობრივ კავშირს საკუთარ ქცევასა და მის შედეგებს შორის და ვერ გრძნობს პასუხისმგებლობას ყველა შეცდომის გამო. მშობლები არ დამეთანხმნენ. აქვე გეტყვით, რომ როდესაც მე და ჩემი მეუღლე სტუმრად მივდივართ ვაჟთან, იქ აღზრდის საკითხებში არ ვერევი, მაგრამ მინდა, შვილიშვილმა იცოდეს, რომ ბებიისა და პაპის სახლში სხვა წესები მოქმედებს. მირჩიეთ რამე, – თუ მათი მეთოდები გავაპროტესტე, მეშინია, შვილმა ჩვენთან სიარული არ შეწყვიტოს, მაგრამ თუ საერთოდ არაფერი ვთქვი, ჩავთვლი, რომ მშიშარა ვარ და არც პატარა ფაქიზი, სოციალურად აქტიური და დამჯერი ბავშვის დაცვა შემიძლია“.
ჩემი პასუხი: „მოდი, კონფლიქტის არსში გავერკვიოთ. თქვენს ვაჟი და მისი მეუღლე ცდილობენ ასწავლონ შვილს, რომ მისი ნებისმიერი გადაწყვეტილება და საქციელი გამოიწვევს გარკვეულ შედეგს. მაგრამ მათ ერთმანეთში ერევათ შედეგი და სასჯელი. მათ შორის სხვაობა საკმაოდ დიდია. ქმედების შედეგი შესაძლოა უსიამოვნო იყოს, მაგრამ ის არ ბადებს ეჭვს ადამინის პიროვნული ღირებულებების შესახებ, დასჯა კი – პირიქით. მაგალითად, თუ ბავშვი სკამზე აძვრა, დაეცა და კოპი ამოუვიდა, ეს მისი ქმედების შედეგია და მომავალში, დიდი ალბათობით, ასე აღარ მოიქცევა, მაგრამ როდესაც მშობლები საყვედურებით ავსებენ და ეუბნებიან: „ხომ გაფრთხილებდით, რატომ არ დაგვიჯერე, რა ჯიუტი ხარ!“ – პატარა თავს დამნაშავედ და დამცირებულად გრძნობს. კრიტიკა, ჭკუის სწავლება, ჩხუბი ხელს უშლის ბავშვს, საკუთრი გამოცდილება შეიძინოს. თქვენი ვაჟი და მისი მეუღლე შვილს მკაფიო ნიშანს აძლევენ და მიაჩნიათ, რომ სთავაზობენ, დესერტის სასარგებლოდ გააკეთოს არჩევანი, სინამდვილეში კი პატარამ მხოლოდ ბრძანება უნდა შეასრულოს – წინააღმდეგ შემთხვევაში დასჯიან. კიდევ ერთი რამ: ბავშვი ჯერ მეტისმეტად პატარაა, ამიტომ უჭირს ასეთი შემთხვევებიდან დასკვნების გამოტანა და საკუთარი პიროვნული და სოციალური წიგნიერების ამაღლება.
თქვენი შვილი და მისი მეუღლე დარწმუნებული არიან, რომ მთავარია, თანამიმდევრულად მოიქცნენ: როდესაც მამა ამბობს „არას“, დედამაც უნდა თქვას „არა“ და ეს ორმხრივი გადაწყვეტილება ერთი საათისა თუ ერთი კვირის შემდეგაც ძალაში იყოს. მართლა ასე მნიშვნელოვანია ბავშვებისთვის მშობლების ერთსულოვნება ნებისმიერ საკითხში? ჩემი პასუხია: არა, თუმცა მიმაჩნია, რომ მშობლებმა არ უნდა დართონ ნება ბებიებს, პაპებს და სხვა ავტორიტეტებს, თუნდაც ფსიქოლოგებსა და აღზრდის სპეციალისტებს, მათ შეხედულებებზე გავლენა მოახდინონ. მათ უნდა გამონახონ დრო მსჯელობისა და დიალოგისთვის თუ სხვა ისეთი აქტივობისათვის, რომელიც მათ საკუთრი თავის რწმენის განმტკიცებაში დაეხმარება.
ახლა მინდა, ბებოს მივმართო: თქვენ თამამად შეგიძლიათ ენდოთ საკუთარ გამოცდილებას. დამშვიდდით და დინებას მიჰყევით. თუ მშობლებს სურთ, ზიდონ ეს ტვირთი – არ უღალატონ საკუთარ წარმოდგენებს და „შედეგების“ მონები იყვნენ, ვერაფერს გახდებით. უბრალოდ, ეცადეთ, შვილიშვილს თქვენი სიმშვიდე დაანახოთ, თუნდაც მაშინ, როდესაც მშობლები მის გვერდით არ არიან. მე თავად მყავს შვილიშვილები და მესმის, რომ ემოციურად შვილიშვილის მხარეზე ხართ, მაგრამ გახსოვდეთ, რომ შვილსაც სჭირდება თქვენგან ემოციური მხარდაჭერა – ის ხელიდან უშვებს მშობლიური სიყვარულისა და სიხარულის სრულფასოვანი განცდის შესაძლებლობას იმის გამო, რომ „აღმზრდელის“ როლითაა გატაცებული. ყველა მოვლენას ის თავის პედაგოგიურ ფილტრში ატარებს და ვერ ხვდება, რომ ამით საკუთარ თავსა და ბავშვს შორის უსარგებლო დისტანციას ქმნის. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, შვილიშვილის მიმართ თქვენი დამოკიდებულება არ უნდა დაემსგავსოს თქვენს დამოკიდებულებას შვილისა და რძლის მიმართ. და თუ ოდესმე შვილიშვილი გისაყვედურებთ, რომ არასოდეს სარგებლობდით თქვენი ავტორიტეტით და არ ერეოდით მათ კონფლიქტში, თქვენ შეძლებთ, მშვიდად უპასუხოთ: „ჩემთვის მამაშენთან ურთიერთობა არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე შენთან. რაც მთავარია, ყოველთვის ვიცოდი, რომ ცუდი არაფერი შეგემთხვეოდა“.
ჩემი მრავალწლიანი პრაქტიკის განმავლობაში შევამჩნიე, რომ წყვილიდან ერთს კომპრომისულობა ახასიათებს; ის ცდილობს, ნებისმიერ ფასად მიაღწიოს შეთანხმებას, ამისთვის საკუთრ პოზიციებს თმობს და თანხმდება მეორე მხარის ბევრ მოთხოვნაზე. ამ დროს ის ხშირად კარგავს საკუთრ პიროვნებას და ამბობს „დიახს“ მაშინაც კი, როცა „არა“ მისთვის გაცილებთ ხელსაყრელია. დარწმუნებული ვარ, ორი ადამიანის კავშირი გაცილებით მყარია, როცა ისინი პატივს სცემენ საკუთარ პიროვნებას. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რაც უფრო ზუსტად იციან და გამოხატავენ საკუთარ შეხედულებებს მხარეები, მით უკეთესია მათთვის. ბევრ მშობელს უჭირს ამის აღიარება, რადგან ბავშვობაში უფროსებმა არ ასწავლეს საკუთრი პიროვნული საზღვრების დაცვა და ჰარმონიის შენარჩუნება. იმისთვის, რომ მშობლების სიყვარული დაემსახურებინათ, ბავშვებს საკუთარი „მე“-ს დათრგუნვა და მშობლების სურვილების შესრულება უწევდათ. ვფიქრობ, აღზრდის პროცესში ბევრი მშობელი დღესაც ამ მიდგომას იზიარებს. ბავშვობაში ყველა ცდილობს, სიტუაციას მოერგოს, მშობლები კი, სამწუხაროდ, ხშირად ვერ ამჩნევენ იმ საგანგაშო სიგნალებს, რომლებიც მათი შვილებისგან მოდის სხვადასხვა სიმპტომის სახით. როდესაც ბავშვი საკუთარი მოთხოვნილებების საზიანოდ დიდი ხნის განმავლობაში ეთანხმება უფრსებს, ეს შესაძლოა სხვადასხვა დარღვევით გამოვლინდეს, მაგალითად, მუცლის ტკივილით, უმადობით… ხოლო თუ ბავშვი არ ემორჩილება უფროსებს, მას „რთულის“ იარლიყს აწებებენ.
უფროსები პასუხს უნდა აგებდნენ საკუთარ ქმედებებზე და ამიტომ კრიტიკულად უნდა აფასებდნენ თავიანთ საქციელს. აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ არავისთვის იქნება კარგი, თუ უფროსები უარს იტყვიან ლიდერის ან მენტორის როლზე და ბავშვის ნებისმიერ მოთხოვნას დაეთანხმებიან. და მაინც – ცნობილია, რომ ყველაფერზე უარი უარესად მოქმედებს, ვიდრე ყველაფერზე თანხმობა. მიუხედავად ყველაფრისა, მშობლებმა ეს განსაცდელიც უნდა გადალახონ და ასწავლონ შვილებს, როგორ მიიღონ უარები, რომლებიც ზრდასრულ ცხოვრებაში შეხვდებათ.
ოჯახური ჰარმონია ნიშნავს, რომ მშობლები უწესებენ საზღვრებს არა მხოლოდ შვილებს, არამედ საკუთარ თავსაც. მაგალითდ, ფრაზა: „მე მგონი, მუსიკა მეტისმეტად ხმამაღალია. გთხოვ, ცოტა დაუწიე ხმას“ უკეთესია, ვიდრე „სასწრაფოდ დაუწიე ტელეფონის ხმას, თორემ საერთოდ წაგართმევ!“ მხოლოდ ასეთი დამოკიდებულებით იგრძნობენ ბავშვები ოჯახის წევრების მხრიდან სიყვარულსა და პატივისცემას“.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი