სკოლის ინსპექტირების დამოუკიდებელი, საიმედო და მიუკერძოებებლი სისტემის უპირატესობა (ინგლისის გამოცდილება. მეორე ნაწილი)

მაიკლ ბარბერი -ინსპექტირება დღეს და ხვალ

ინგლისში XIX ს-იდან არსებობს მისი უდიდებულესობის მთავარი ინსპექტორის თანამდებობა, რომელსაც ექვემდებარება მისი უდიდებულესობის ინსპექტორთა ჯგუფი. 90-იან წლებამდე ეს გუნდი იყო მთავრობის თვალი და ყური სასკოლო განათლების სფეროში, პერიოდულად აქვეყნებდა მოხსენებებს და ამოწმებდა ამა თუ იმ სკოლას. მასწავლებელთა უმრავლესობა არათუ წლების, მთელი სიცოცხლის განმავლობაშიც ვერ ხვდებოდა მათ.

ამჟამად მოქმედი ინსპექციური შემოწმების სისტემა 1992 წელს შეიქმნა. მაშინ კონსერვატიულმა მთავრობამ ლეიბორისტების დახმარებით გაატარა კანონი, რომელიც ითვალისწინებდა ერთსა და იმავე დროს თითოეული სკოლის ტესტირების შედეგების პუბლიკაციას და განათლების მარეგულირებელი ახალი, დამოუკიდებელი ორგანოს შექმნას, რომელიც Ofsted-ის (https://www.ofsted.gov.uk/) სახელით არის ცნობილი. ამ სისტემის სათავეში უნდა მდგარიყო მისი უდიდებულესობის მთავარი ინსპექტორი. მას ევალებოდა ყოველწლიური ანგარიშის შედგენა განათლების სისტემის მუშაობის შესახებ. მასვე დაევალა ისეთი სისტემის შექმნა, რომლის ფარგლებშიც ინგლისის სკოლები ოთხ წელიწადში ერთხელ გაივლიდნენ შემოწმებას.

ასე დაიწყო დღეს არსებული სისტემის ფორმირება. Ofsted-მა გააფორმა ხელშეკრულებები რამდენიმე ორგანოსთან, რომლებმაც იკისრეს სკოლების ინსპექტირება. ინსპექტირებას ატარებდა ინსპექტორთა ჯგუფი ლიცენზირებული ინსპექტორის მეთაურობით, რომლის გამოცდილება და კვალიფიკაცია შესაბამისად დასტურდებოდა. ამრიგად, Ofsted-ი თვითონ არ ატარებდა შემოწმებას – მხოლოდ აკონტროლებდა მის ჩატარებას, აანალიზებდა შედეგებს და ასე არეგულირებდა სისტემას. ამ სამუშაოს ასრულებდნენ შტატიანი თანამშრომლები – მისი უდიდებულესობის ინსპექტორები, რომლებიც ასევე ატარებდნენ მიზანმიმართულ შემოწმებებს განსაზღვრული სახელმწიფო პროგრამებითა და განათლების ასპექტებით. გარდა ამისა, მათ მოვალეობაში შედიოდა ინსპექტორების მომზადება, რომლებიც განათლების ადგილობრივ განყოფილებებში მუშაობდნენ.

შემოწმების შედეგად ირკვევა, სრულფასოვნად რეალიზდება თუ არა სკოლებში სახელმწიფო სასკოლო პროგრამა. შემოწმების შედეგებს საფუძველზე დგება მოხსენება, რომელიც მოიცავს ოთხ განყოფილებას:

* სტანდარტებისადმი შესაბამისობას;

* სწავლების დონეს;

* ხელმძღვანელობისს და მმართველობის დონეს;

* სკოლის ცხოვრების მორალურ, სოციალურ, სულიერ და კულტურულ ასპექტებს.

ინსპექტირება ინსტრუქციის შესაბამისად ტარდება, რომელიც განსაზღვრავს, როგორი უნდა იყოს სკოლა ამ ოთხი პარამეტრის მიხედვით. ამრიგად, ინსტრუქციაში სრულად არის გაწერილი, როგორ უნდა შემოწმდეს თითოეული სკოლის მიერ განათლების ამოცანების შესრულება. ინსპექტორები ძირითადად გაკვეთილებს ესწრებიან. ბოლო დღეს ისინი სიტყვიერ ანგარიშს აბარებენ ხელმძღვანელობას შემოწმების შედეგების შესახებ. ანგარიში შემოწმებიდან მალევე ქვეყნდება. მოკლე შინაარსი ეგზავნებათ მშობლებს. ასე სისტემა აძლიერებს სკოლის პასუხისმგებლობას მშობლების წინაშე, ამ უკანასკნელთ კი აწვდის ინფორმაციას სკოლის სწორად შესარჩევად.

Ofsted-ის მმართველობამ უდიდესი გავლენა მოახდინა სასკოლო განათლების სისტემაზე. ის ყველაზე ქმედითი მექანიზმია სისტემის სრულყოფისთვის. მან განვითარების ოთხი ეტაპი გაიარა, რომლებიც მთავარი ინსპექტორის სახელთანაა დაკავშირებული. პირველად ეს პოსტი სტიუარტ საზერლენდს ეკავა, რომელმაც მოახერხა, სკოლის ხელმძღვანელები ინსპექციური შემოწმების წარმატებაში დაერწმუნებინა.

მისმა მიმდევარმა კრის ვუდჰედმა ეს სისტემა ავტორიტეტულ და გავლენიან ორგანოდ აქცია. იმ დროისთვის ის კრიტიკულად აფასებდა არსებულ სასკოლო სისტემას და წუხდა, რომ სკოლა ვერ იძლეოდა სათანადო ცოდნას. ის ამტკიცებდა, რომ სკოლებში 15 ათასი წარუმატებელი პედაგოგი მუშაობდა, უკმაყოფილო მშობლების ინტერესების დამცველად გამოდიოდა, აკრიტიკებდა მინისტრებს და ჩინოვნიკებს და არ ემორჩილებოდა მათ, რადგან თავის დროზე მიღებულ იქნა თამამი და სწორი გადაწყვეტილება, მთავარი ინსპექტორის თანამდებობა დამოუკიდებელი ყოფილიყო. მთავარი ინსპექტორის პოსტზე მისი მოღვაწეობა დადებითად ფასდება. იგი პროპაგანდას უწევდა ჩამორჩენილი სკოლებისადმი ჯანსაღ და საქმიან მიდგომებს, რამაც საბოლოოდ ხელი შეუწყო პრობლემების მქონე სკოლების გადარჩენას. ამის შედეგად სისტემამ გააცნობიერა, რომ შეცდომების გამოსწორებაა საჭირო და არა მათი დამალვა. ვუდჰედის დროს, 1998 წელს, დასრულდა სკოლების ინსპექტირების პირველი ეტაპი და დაიწყო მეორე.

ვუდჰედის მიმდევარმა მაიკლ ტომლინსონმა სისტემა უფრო მოქნილი გახადა. კარგი სკოლები უფრო იშვიათად მოწმდებოდა, მათი შემოწმება კი გამარტივებულად ხდებოდა. რაც უფრო ჩამორჩებოდა სკოლა, მით უფრო ხშირად და დეტალურად ამოწმებდნენ მას. ასე დაინერგა პროპორციულობის პრინციპი. ამ დროს გამოიცა ინსპექციური შემოწმების ინსტრუქციები.

ამ სისტემას უპირატესობასთან ერთად ნაკლიც ჰქონდა. პირველ ეტაპზე ის ზედმეტ ბიუროკრატიამდე მივიდა. შემოწმების შესახებ სკოლები წინასწარ იღებდნენ გაფრთხილებას და მთელ პერიოდს შიშსა და სამზადისში ატარებდნენ, ავიწყდებოდათ, რომ მათი უპირველესი საქმე ბავშვების სწავლება იყო.

მეორე კრიტიკული შენიშვნა უკავშირდება ინსპექციური შემოწმების ხარისხს და შედეგების ურთიერთშესაბამისობას. ინსპექტორთა ჯგუფებს შორის არის განსხვავება, მაგრამ Ofsted-ის მიერ შემუშავებული შედეგების შესაბამისობის უზრუნველყოფის პროცესი გონივრული იყო და დროთა განმავლობაში გაუმჯობესდა. ხანდახან პრობლემას ის ქმნიდა, რომ ინსპექტორი ვერ ეწეოდა სწრაფად ცვალებად სისტემაში მომხდარ ცვლილებებს, რადგან ეს მხოლოდ საუკეთესოებს შეუძლიათ. ასეთებს არ შესწევდათ ახალი სწორი გადაწყვეტილებების შეფასების უნარი და დაბრკოლებად იქცეოდნენ პროგრესის გზაზე.

კიდევ ერთი სირთულე ის არის, რომ ინტერნეტში გამოქვეყნებული ანგარიშები სწრაფად ძველდება. კარგი სკოლები ინსპექტორების შენიშვნებს სწრაფად ასწორებენ, მაგრამ ქსელში, შემდგომ შემოწმებამდე, ძველი ინფორმაცია არ იცვლება. ეს უსამართლობაა არამხოლოდ სკოლების მიმართ – მშობლები შვილებისთვის სკოლას ხომ ამ ანგარიშების საფუძველზე არჩევენ, ანგარიშები კი სინამდვილეს აღარ შეესაბამება. სკოლები ბევრ კრიტიკულ შენიშვნას იღებენ – მათგან ითხოვენ ნაკლოვანებების სწრაფად აღმოფხვრას, საზოგადოების წინაშე რეპუტაციის შეცვლა კი აღარ შეუძლიათ. პარადოქსულია, მაგრამ ყველაზე ნაკლებად საშუალო მოსწრების სკოლები ზარალობენ. აქ შენიშვნები ინსპექციური ეფემიზმების მიღმაა დამალული, ზომები კი არც ისე ოპერატიულად მიიღება და არც ისეთი შედეგიანია, როგორიც სხვა სკოლებში. შედეგად სკოლაში სიტუაცია დიდხანს გაურკვეველი რჩება.

დაბოლოს, საკითხი, რომელიც ინსპექციური შემოწმების ხარჯებს ეხება. დღეს ყველა სახელმწიფო სტრუქტურაში ხორციელდება ეფექტურობის ამაღლების პროგრამა, რომელიც ითვალისწინებს ცენტრალური ხელისუფლებისა და ადგილობრივი მმართველობის ორგანოთა ხარჯების შემცირებას, რათა გამოათავისუფლოს მაქსიმალური მოცულობის ფინანსური რესურსი უფრო აუცილებელი საჭიროებებისთვის. ამ პროგრამის არსი ის არის, რომ სახელმწიფო სექტორში მზარდი დაბანდებები იხარჯებოდეს მოსახლეობისთვის მაქსიმალური უკუგებით. ვინაიდან ინსპექტორთა საქმიანობა სახელმწიფო სფეროს მომსახურების ყველა სეგმენტში ფინანსდება დამატებითი ხარჯებიდან, ყველა ინსპექციას სთავაზობენ მუშაობის ეფექტურობის გაზრდას დანახარჯების შემცირებასთან ერთად.

ამ გარემოებათა გათვალისწინებით, დღევანდელმა ინსპექტორმა დევიდ ბეილიმ წამოაყენა ინიციატივა სკოლების ინსპექტირების სისტემის ახალი რეფორმის თაობაზე, რომელიც ყველაზე მნიშვნელოვანია ბოლო ათ წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში. მისი წინადადება პასუხისმგებლობის სისტემის რეფორმის შემადგენელი ნაწილია. ამიერიდან მოსწავლეთა მოსწრების ცხრილებთან ერთად გამოქვეყნდება სკოლების დახასიათებაც, რომელშიც შევა სკოლის მიზნები და უკანასკნელი შემოწმების დასკვნა. დახასიათებაში წარმოდგენილი იქნება, როგორ ხედავს სკოლა თავის პერსპექტივას და როგორია მისი გეგმები. მოცულობითი დახასიათება ოთხ გვერდზე მეტს არ დაიკავებს, ძირითადი მონაცემები კი სატიტულო ფურცელზე იქნება. დახასიათება ყოველწლიურად განახლდება.

მშობლებისთვის აქტუალობა რომ შეინარჩუნოს, დახასიათებაში ინსპექტორის „ახალი” დასკვნა უნდა იყოს წარმოდგენილი. შესაბამისად, თითოეული სკოლა წელიწადში სამჯერ შემოწმდება. თითოეული მათგანი ყოველწლიურად ჩაატარებს თვითშემოწმებას და ეს შედეგები ინსპექციური შემოწმების ათვლის წერტილი იქნება.

პასუხისმგებლობისა და ანგარიშვალდებულების სისტემისადმი ახალ მიდგომას უპირატესობა ექნება სკოლებისთვისაც. მშობლები სანდო ინფორმაციას მიიღებენ სკოლაზე. ინტენსიური გახდება მისი მუშაობა თვითშფასებისთვის – ამის მიღწევა დიდი ხანია უნდათ სკოლების ხელმძღვანელებს. როდესაც ყველა სკოლას გამოეყოფა სამწლიანი ბიუჯეტი, მათ მიეცემათ საშუალება, თავიანთი საქმიანობა ხანგრძლივი პერსპექტივით დაგეგმონ. ერთწლიანი ბიუჯეტიდან სამწლიანზე გადასვლა თამამი ნაბიჯია და დიდი პოტენციალი აქვს, უპირველესად იმიტომ, რომ სკოლის მუშაობას მუდმივი თვითსრულყოფიისკენ მიმართავს.

ყველა ამ ღონისძიებას შორის კავშირი ერთი-ერთზე მოლაპარაკებით განხორციელდება. ამ სიახლის არსი ასეთია: წელიწადში ერთხელ დირექტორი ხვდება „სკოლის სრულყოფილების პარტნიორს”  -წარმატებული სკოლის დირექტორს, რომელმაც სპეციალური მომზადება გაიარა და ფლობს ინფორმაციას სისტემის ფუნქციობის შესახებ. ისინი განიხილავენ და ათანხმებენ სკოლის მაჩვენებლების გაუმჯობესების გეგმას, რომელიც მიმართულია განსაზღვრული, აუცილებელი პროექტების რეალიზაციისკენ. შედეგად ვიღებთ მკაფიოდ ჩამოყალიბებულ, კონკრეტულ სკოლაზე ორიენტირებულ პასუხისმგებლობის მექანიზმს და რესურსების გადანაწილებას.

სკოლების ურთიერთობის ამ პრინციპულად ახალი კონცეფციის დანერგვასთან ერთად წარმოიშობა რამდენიმე საფრთხეც, ამიტომ აპრობაციას გადის მისი სხვადასხვა ასპექტი. უპირველესად, არსებობს რისკი, სისტემა ჩაიციკლოს თვითშეფასებაზე. თვითშეფასება სასარგებლო და საჭირო რამაა, მაგრამ მისი ნაკლოვანებები აშკარაა. თვითშფასებისას სკოლას, როგორც დაინტერესებულ პირს, შეუძლია, შედეგი თავის სასარგებლოდ ასწიოს; გარდა ამისა, მეთოდიკა ან პრაქტიკა, რომელსაც აქებენ სკოლის თანამშრომლები, კარგი მოეჩვენოთ იმის გამო, რომ არ იცნობენ სხვა, უკეთეს გამოცდილებას.

გარე შემოწმების ინსტიტუტს უნდა შეეძლოს ამ საშიშროებათა მინიმუმამდე დაყვანა, მაგრამ რაკი შემოწმების დღეები მცირდება, უცნობია, შეძლებენ თუ არა ინსპექტორები, ობიექტურად იმსჯელონ სწავლების ხარისხზე – სკოლის სრულყოფის პროცესში ძირითად ცვალებად სიდიდეზე. ყოველ შემთხვევაში, ახალი სისტემა მთავარ აქცენტს ინსპექტორების კვალიფიკაციაზე სვამს, რაც გულისხმობს მკაცრ შერჩევას, უფრო ინტენსიურ მომზადებას და კვალიფიკაციის ამაღლებას. ინსპექციური შემოწმების ჩატარების ახალი მეთოდიკა დღესდღეობით აპრობაციას გადის. პირველადი შედეგები ოპტიმისტურია, მაგრამ დასკვნების გამოტანა ნაადრევია.

მეორე საფრთხე ის არის, რომ „სკოლების სრულყოფილების პარტნიორები”, თვითონ დირექტორები, შესაძლოა არასაკმარისად მომთხოვნები იყვნენ კოლეგების მიმართ და არცთუ ორიენტირებულები მთელი სისტემისთვის მაქსიმალური შედეგის მიღწევაზე, ამიტომ შერჩევა, მომზადება და ხარისხის მართვა აუცილებელია ამ კანდიდატებისთვისაც.

მომავალი შესაძლოა ბევრ რამეში გადამწყვეტი აღმოჩნდეს. სახელმწიფო სკოლებთან ახალი პრინციპებით იწყებს ურთიერთობის დალაგებას, რაც ხელს შეუწყობს მაჩვენებლების მუდმივ ზრდას და თანასწორობისა და სამართლიანობის უკეთ უზრუნველყოფას.  

 

თარგმნა და რედაქტირება გაუკეთა კახა ჟღენტმა

https://ecsocman.hse.ru/data/2011/05/06/1268030643/Barber.pdf

ავტორის მიერ მითითებული ლიტერატურა:

1.Barber M. The Learning Game: Arguments for an Education Revolution. Indigo 1997

2. Barber M. The Next Stage for Large Scale Reform in England: From Good to Great. Federal Reserve Bank of Boston, 47th Economic Conference Education in the 21st Century: meeting the challenges of a changing world. Cape Cod, Massachusetts, June 2002

3. Barber M. Courage and the Lost Art of Bicycle Maintenance. Speech to the Primary Consultant Leaders’ Conference, Birmingham, February 2004

4. Department for Education and Employment. Excellence in Schools. White Paper, 1997

5. Department for Education and Employment. Teachers: meeting the challenge of change. Green Paper, 1998

6. Department for Education and Employment. Schools Building on Success. White Paper, 2001

7. Department for Education and Skills and Ofsted. A New Relationship with Schools. June 2004

8. Department for Education and Skills. Five Year Strategy for Children and Learners: Putting people at the heart of public services. July 2004

9. Fullan M. The Moral Imperative of School Leadership. Corwin Press, 2003

10. Miliband D. Personalised Learning: Building A New Relationship With Schools. North of England Education Conference. Belfast, 8 January 2004

11. O’Neill O. Justice and Intelligent Accountability. 2004

12. Sammons P., Matthews P. Improvement through inspection. An evaluation of the impact of Ofsted’s work. Institute of Education/Ofsted, July 2004

13. United States Department of Education. No Child Left Behind Act, 2002