კომუნიკაციური კომპეტენციების შეძენა ხდება ლიტერატურული კითხვის, ისტორიის, მათემატიკის და სხვ. გაკვეთილებზე.
განვიხილოთ ჯგუფური მუშაობისთვის საჭირო უნარ-ჩვევების აქტივაციისთვის განკუთვნილი კონკრეტული სავარჯიშოები.
ისინი მოკლედ ასე შეიძლება დავახასიათოთ:
Ø სივრცეში ორიენტაცია;
Ø მოსმენა და გაგება (როგორ მოვუსმინოთ პარტნიორს და გავიგოთ მისი ნათქვამი);
Ø მუდმივ ხმაურში მუშაობა;
Ø საჭირო ინფორმაციის მოძიება;
Ø ინდივიდუალური ჩათვლის წიგნაკის გამოყენება;
Ø სახეობრივი ინფორმაციის, გამოსახულების, სიტყვად (და პირიქით) გარდაქმნა, წარმოსახვა (ინფორმაციის ტრანსფორმაცია).
მიზანი: მოსწავლეთა მომზადება ჯგუფური მუშაობის ჩატარებისთვის
სავარჯიშო N1: სივრცეში ორიენტაცია
კლასში გავათავისუფლოთ ორი ადგილი.
I ვარიანტი:
მასწავლებელი სვამს კითხვას: „რამდენი თავისუფალი ადგილია კლასში?” მოსწავლეები პასუხობენ. მას, ვინც პირველი უპასუხებს, მასწავლებელი მიუთითებს თავისუფალი ადგილისკენ და სთხოვს, დაიკავოს იგი რაც შეიძლება სწრაფად. მოსწავლე დაიკავებს მითითებულ ადგილს.
მასწავლებელი კითხვას გაუმეორებს კლასს, ოღონდ ამჯერად მიუთითებს, რომელმა მოსწავლემ უნდა დაიკავოს მეორე თავისუფალი ადგილი, მაგრამ მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მოსწავლე თავად იპოვის მას. ამ ხნის განმავლობაში მასწავლებელი ითვლის: „ერთი, ორი, სამი…” ანდა უკრავს ტაშს რიტმულად. მოსწავლე პოულობს თავის ადგილს.
II ვარიანტი შეიძლება გავართულოთ.
საწყისი პირობა იგივეა, მაგრამ მასწავლებელი ერთდროულად ორ მოსწავლეს მიუთითებს: ერთი თავისუფალ ადგილს იკავებს, მეორე კი სულ ახლახან გათავისუფლებულ ადგილს.
III ვარიანტი კიდევ უფრო რთულია:
მასწავლებელის თხოვნით მოსწავლეები ხუჭავენ თვალებს და ყურადღებით უსმენენ გარე სამყაროს. თავდაპირველად თითქოს არაფერი ესმით, მაგრამ თანდათან იწყებენ გარჩევას, როგორ წვეთავს წყალი ანდა როგორ ხმაურობენ მატარებლის ბორბლები, ესმით ხმები, რომლებისთვისაც ადრე ყურადღება არ მიუქცევიათ.
ამის შემდეგ მასწავლებელი ამბობს: „მოსწავლე, რომელსაც მხარზე შევეხები, გაახელს თვალს და დაიკავებს თავისუფალ ადგილს, მაგრამ რაც შეიძლება უხმაუროდ”.
შემდეგ კი მასწავლებელის თხოვნით ყველა გაახელს თვალს და მასწავლებელი მიუთითებს იმ მოსწავლეეებზე, რომლებმაც სწორად გაართვეს თავი დავალებას.
მსგავსი სავარჯიშოები განტვირთავს მოსწავლეთა ყურადღებას და ხსნის დაღლილობას.
სავარჯიშო N2: როგორ მოვუსმინოთ პარტნიორს და გავიგოთ მისი ნათქვამი
მოსწავლეებს ძალიან უყვართ თამაში „გაფუჭებული ტელეფონი”. ამ თამაშის ელემენტები წარმატებით შეგვიძლია გამოვიყენოთ ჯგუფური მუშაობისთვის საჭირო უნარ-ჩვევების აქტივაციისთვის, განსაკუთრებით – დაწყებით საფეხურზე.
ამ დროს მას შეიძლება ამგვარი ფორმა ჰქონდეს: კლასი დაიყოფა რიგებად; ყოველ რიგს დაურიგდება პატარა ბარათები, რომლებზეც, ასაკისა და შესასწავლი თემის მიუხედავად, წერია პატარა ანდაზა, გამოთქმა, წესი, განსაზღვრება და ა.შ. მოსწავლეები, რომლებიც პირველ ადგილებზე სხედან, წაიკითხავენ და დაიმახსოვრებენ მას, შემდეგ კი, მასწავლებლის ნიშანზე, უკან მსხდომებს მოუყვებიან. ისინი, თავის მხრივ, წაკითხულს გადასცემენ მათ უკან ან გვერდით მსხდომებს და ეს უკანასკნელნიც მოცემული თანმიმდევრობით იმოქმედებენ. უკანასკნელ მერხზე მსხდომი მოსწავლე მოსმენილს უკვე ხმამაღლა წარმოთქვამს.
II. ამ სავარჯიშოს გართულებული ვარიანტი ასეთია:
მასწავლებელი თითოეული მერხისთვის წინასწარ ამზადებს პატარა ბარათებს, რომლებზეც წერია მხოლოდ ერთი, მაგრამ საკმაოდ გრძელი ფრაზა. ერთი მოსწავლე აიღებს ბარათს, ყურადღებით წაკითხავს, დაისწავლის, გონებაში გაიმეორებს და მხოლოდ ამის შემდეგ გადასცემს წაკითხულ ინფორმაციას მეწყვილეს, მაგრამ გაუმეორებს მხოლოდ ერთხელ. ის ყურადღებით მოუსმენს და შეეცდება, დაიმახსოვროს.
ამის შემდეგ ის მოსწავლე, რომელმაც წაიკითხა ფრაზა, გადააბრუნებს ბარათს (სხვამაც რომ არ წაიკითხოს) და მოძებნის ახალ პარტნიორს; ყოფილი მეწყვილე ახალ მოსწავლეს ჩასჩურჩულებს ფრაზას და ისიც ასევე იწყებს ახალი მეწყვილის ძებნას. და ასე მანამდე, სანამ მასწავლებელი მათ არ შეაჩერებს. ამის შემდეგ კი მასწავლებლის ნიშანზე მოსწავლეები დაწერენ გაგონილ ფრაზას (ანუ იმას, რაც ამ ფრაზისგან დარჩა).
დასასრულ, ბარათს კითხულობენ ხმამაღლა, რასაც, ცხადია, მოსწავლეთა გულიანი სიცილი მოჰყვება.
III. კიდევ უფრო რთული ვარიანტია, როდესაც მასწავლებელი დაავალებს მოსწავლეებს, ჩაინიშნონ, ჩაიწერონ ის, რაც დაამახსოვრდათ, მიღებული შედეგები კი პირველი ვარჯიშის შედეგებს შეადარონ. აღმოჩნდება, რომ ამჯერად უკეთესად დაიმახსოვრეს.
მასწავლებლის მითითებით, მოსწავლეები განიხილავენ წარმატების მიზეზს.
აღნიშნული სავარჯიშოების შესრულების დროს ძირითად უნართან – მოსმენასთან ხდება არანაკლებ მნიშვნელოვანი სხვა უნარის – თანაკლასელის სიტყვების სწრაფად და ზუსტად ჩაწერის უნარის გააქტიურებაც.
IV. მოცემული სავარჯიშო შეიძლება კიდევ უფრო გავართულოთ და ფრაზების ნაცვლად გამოვიყენოთ, მაგალითად, წესები, რომელთა დამახსოვრებაც უჭირთ მოსწავლეებს. მაგრამ აქ უკვე ყველაფერი მთლიანად მასწავლებლის მოწადინებაზეა დამოკიდებული: თუ მას ეყოფა მოთმინება, პერიოდულად ავარჯიშოს მოსწავლეები ამ ტიპის სავარჯიშოებით, ის მალევე შეამჩნევს, რომ „გაფუჭებული ტელეფონის” ეფექტი გამქრალა.
სავარჯიშო N3: მუდმივ ხმაურში მუშაობის უნარი
ადამიანი მჭიდროდ არის დაკავშირებული ბუნებასთან, გარემომცველ სამყაროსთან, რომელიც არა მარტო განუწყვეტლივ მოძრაობს, არამედ სავსეა ხმებით. ეს გარემო ბუნებრივია ადამიანისთვის. მასწავლებელი კი, რომელიც მიიჩნევს, რომ ფიქრისთვის საუკეთესო პირობა იდეალური სიჩუმეა და ცდილობს კლასში ასეთი გარემოს შექმნას, გარკვეულწილად მოსწავლის ბუნების საწინააღმდეგოდ მოქმედებს.
არადა წყვილებში მუშაობა, როდესაც კლასის თითქმის ნახევარი ლაპარაკობს, ხმაურს იწვევს, ამიტომ ხმაურში სწავლის უნარი საგანგებოდ უნდა გამოვუმუშაოთ მოსწავლეებს.
ამ უნარის განვითარებას ხელს უწყობს შემდეგი ტიპის სავარჯიშოები:
ბავშვებს უყვართ სტუმრად სიარული. მიეცით მათ ამის შესაძლებლობა პირდაპირ გაკვეთილზე (მაგალითად, ბიჭები „მივიდნენ” გოგონებთან).
დავალება ასეთია:
თითოეულ მოსწავლეს აქვს პატარა ბარათი, რომელზეც წერია ენის გასატეხი, ანდაზა ან… სტუმრად მისული ბიჭუნები წაუკითხავენ გოგონებს თავიანთ ანდაზას, ენის გასატეხს ან… გოგონები კი – ბიჭუნებს (მნიშვნელოვანია, რომ ეს ფრაზები არ იყოს ექსპრომტი „სტუმრებისთვის”). როდესაც ყველა წარმოთქვამს თავის სათქმელს, მოსწავლეები გაცვლიან ბარათებს, ბიჭუნა მადლობას გადაუხდის გოგონას და ახლა სხვასთან წავა „სტუმრად”.
ამ დროს კლასში, ბუნებრივია, ხმაურია, ანუ მოსწავლეთა ნახევარი ლაპარაკობს. ისინი მალე ეჩვევიან ამას და ხმაურს თითქმის ვეღარ ამჩნევენ. ეს იმიტომ, რომ ბავშვები ადვილად ადაპტირდებიან ხმაურიან გარემოსთან. მოსწავლეები უნდა ეცადონ ისე ლაპარაკს, რომ მათი მხოლოდ მეზობელს, მეწყვილეს ესმოდეს (პირადად მე ასეთ ხმაურს „ჩუმად ხმაურს” ვუწოდებ, ანუ მასწავლებელმა უნდა მიაღწიოს, რომ მოსწავლეებმა „ჩუმად იხმაურონ”). ამავე დროს მოსწავლეთა ყურადღება გამახვილებულია ანდაზებზე, ენის გასატეხზე ან… რაც ამ დროს მოსწავლეებისთვის გაცილებით მნიშვნელოვანია, ვიდრე ხმაურიანი გარემო.
ასეთ „ექსტრემალურ” ვითარებაში უნდა მივაღწიოთ იმას, რომ მხოლოდ საკუთარმა ხმაურმა აიძულოს მოსწავლეები, მაქსიმალურად დაძაბონ ყურადღება და არა მასწავლებლის მუქარამ ზედმეტი ხმაურის გამო.
მოცემული სავარჯიშო ააქტიურებს და ავითარებს არა მარტო ხმაურში მუშაობისა და სწავლის, არამედ ბარათებთან (საზოგადოდ, ინფორმაციასთან) მუშაობის უნარსაც.
სავარჯიშო N4. საჭირო ინფორმაციის მოძიება
ამ სავარჯიშოს შესრულება და სივრცეში ორიენტირების უნარის გამომუშავება შესაძლებელია მას შემდეგ, რაც მოსწავლე თავისუფალ პარტნიორს იპოვის.
მაგრამ საჭირო ინფორმაციის მოძიების უნარის გააქტიურების სავარჯიშოებს ტრადიციულ სასწავლო გარემოში თითქმის არ იყენებენ. მართლაც, რატომ უნდა ეძებოს მოსწავლემ ინფორმაცია, თუ მას მასწავლებელი ყველაფერს მოუყვება, რაც საჭიროა? არის პარადოქსული შემთხვევებიც, როდესაც მასწავლებელი რაღაც პრობლემას აუხსნის მოსწავლეებს, ისინი წავლენ შინ და ტელევიზიით მოისმენენ იმავე საკითხის განხილვას, რაც მთავარია – სრულიად სხვა კუთხით. რომელია უფრო საჭირო და დასამახსოვრებელი? როგორ მოიქცეს მოსწავლე?!
საჭირო ინფორმაციის მოსაძიებლად აუცილებელი უნარის გამომუშავება შესაძლებელია ასეთი სავარჯიშოებით:
I. კლასის თანდასწრებით მაგიდაზე უკუღმა ვათავსებთ პატარა ბარათს. მასზე შემოკლებით წერია ანდაზები, მაგალითად, ერთზე – „შორიდან მოუარე”, მეორეზე – „შინ მშვიდობით მიდიო”. წყვილების ბარათები კლასის სხვადასხვა ადგილას აწყვია. დავალება ასეთია: მოსწავლეებმა უნდა იპოვონ პარტნიორები (ბარათის ნაწილი) და შექმნან წყვილები.
დავალების შესასრულებლად საჭიროა:
·ყველას მიეცეს კლასში თავისუფლად გადაადგილების უფლება;
·კლასში სიარულის უფლება მიეცეს მხოლოდ მოსწავლეთა ნახევარს.
განხილვისას, დიდი ალბათობით, მოსწავლეები მხარს დაუჭერენ მეორე ვარიანტს – ასეთ დროს მეტია წესრიგი, ძებნაზე კი ნაკლები დრო იხარჯება.
ანდაზის ნაცვლად შეიძლება გამოვიყენოთ სხვადასხვა განსაზღვრება, დახასიათება, ზღაპრის გმირების სახელები და ა.შ.
II. ეს სავარჯიშო შეიძლება გავართულოთ:
მაგალითად, პირველ წყვილს შევთავაზოთ რებუსი ან ამოცანა, მეორეს კი – გამოცანა. პირველი ადგილზე რჩება, მეორე კი მიმერთება საჭირო ინფორმაციის მოსაძებნად, რომლითაც აიხსნება პირველი ინფორმაცია.
თუ ამოცანას უფრო მეტად გავართულებთ, მართალია, დავალების შესრულება მოსწავლეებს გაცილებით გაუჭირდებათ, მაგრამ მეტ ინტერესსაც გამოიწვევს.
ვარჯიშის შედეგად მოსწავლეები იოლად შეძლებენ საჭირო ბარათის პოვნას წყვილების შეცვლის დროსაც.
სავარჯიშო N5: ინდივიდუალური ჩათვლის ფურცელი
I. ესენია დანომრილი ბარათები, რომლებზეც გამოცანები წერია. ერთი მეწყვილე გამოცანას კითხულობს, ხოლო მეორე მის გამოცნობას ცდილობს. ამის შემდეგ როლები იცვლება.
ჩათვლის წიგნაკში მოცემულია პირობითი ნიშნები:
„+” – გამოვიცანი (მივიღე ბარათი);
„0″ – წავუკითხე მეწყვილეს გამოცანა (გადავეცი ბარათი).
ჩათვლის ფურცელი ასე გამოიყურება:
როგორც ვხედავთ, ამ მაგალითის მიხედვით, კლასში სულ 12 ბარათია. ამ ბარათის მფლობელმა გამოიცნო 4 გამოცანა, მაგრამ მე-2 ბარათს თავი ვერ გაართვა, მაშასადამე, მას ხელახლა მოუწევს მასზე მუშაობა; ამ მოსწავლემ გადასცა ოთხი ბარათი, მას ხელში უჭირავს ბარათი N5.
როდესაც მასწავლებელი შეამჩნევს რომ მოსწავლეები დაიღალნენ, შეაწყვეტინებს ვარჯიშს და განიხილავს შედეგებს: ვინ რამდენი გამოიცნო? საიდან ვიცით ეს? ვის უჭირავს ხელში ბარათი N6? ასწიეთ ხელი, ვინ გადასცა ხუთი ბარათი? რატომ ხართ დარწმუნებული, რომ ზუსტად ხუთი გადაეცით? – და ასე შემდეგ.
ამგვარი კითხვები აიძულებს მოწავლეს, უკეთესად გამოიცნოს თავისი „ჩათვლის” შესაძლებლობები და, მასშასადამე, საკუთარი სამუშაოც.
ჩათვლის ფურცლად შეგვიძლია რვეულის ფურცლის კიდეც (ე.წ. მინდორი) გამოვიყენოთ: უჯრებში იწერება ციფრები (ბარათების რაოდენობის მიხედვით), მის საწინააღმდეგოდ კი დაისმება იგივე აღნიშვნები.
