იდეალურ მდგომარეობაში დივერგენტული და კონვერგენტული აზროვნება ერთმანეთთან ჰარმონიულად ურთიერთქმედებს. დივერგენტულ, გენერაციულ აზროვნებასა და კონვერგენტულ, შეფასებით აზროვნებას შორის ურთიერთდამოკიდებულება მოსწავლეებს ეხმარება, წარმოიდგინონ ამ ორის ურთიერთთავსებადობა და ურთიერთსაჭიროება და, ამასთან, ხელს უწყობს მეტაკოგნიტური აზროვნების განვითარებას – მოსწავლეებს საშუალება ეძლევათ, გაიაზრონ თავიანთი აზროვნებისა და შემოქმედების შესაძლებლობები.
– ჩემი როგორც ხელოვნების მასწავლებლის ამოცანაა კლასში შემოქმედებითი გარემოს შექმნა და ბავშვების შემოქმედებითი მუშაობის წახალისება, – ამბობს კალიფორნიელი მასწავლებელი და ხელოვნების სპეციალისტი სტეისი გუდმანი, – შესაძლოა, ქვემოთ მოყვანილი 5 სტრატეგია სხვა სპეციალობის მასწავლებლებსაც დაეხმაროს.
სტრატეგია 1: კითხვა-პასუხის პარადიგმის შებრუნება
პრობლემების გადაჭრაზე დაფუძნებული სწავლება კანადაში, მედიცინის ფაკულტეტზე განვითარდა და მას უკვე აშშ-ის 12-წლიან, პროექტებზე დაფუძნებულ სწავლების სისტემაშიც აქტიურად იყენებენ. მისი მთავარი დებულება მარტივია: ნაცვლად იმისა, რომ დავუსვათ კითხვა, რომელზეც არსებობს სწორი პასუხი, სტუდენტებს ვთხოვთ, თავად მოიფიქრონ პრობლემა. სტუდენტები თავიანთი სურვილებისა და მიზნების შესაბამისად ან უფრო თეორიული და/ან მოდელირებული სფეროდან მოიფიქრებენ პრობლემებს. ისეთი კითხვები, როგორებიცაა „როგორ გავზარდოთ მოსავალი პესტიციდების გამოუყენებლად?” ან „როგორ მოვახერხოთ მსოფლიოს მოსახლეობის გამოკვება სტაბილურად?” – მოსწავლეებს უბიძგებს, არასტანდარტულად, დივერგენტულად იაზროვნონ.
სტრატეგია #2: დაე, ჟღერდეს მუსიკა…
ჩვენს საკლასო ოთახში, როდესაც სტუდიურად ვმუშაობთ ან პროექტებს ვასრულებთ, მუდამ ვიწვევთ დი-ჯეის ან ვუკრავთ ჩვენსავე შერჩეულ მუსიკას.
მომწონს ის ატმოსფერო, რომელსაც მუსიკა ქმნის, მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ მოზარდები სხვის მუსიკალურ გემოვნებას თავიანთი „ტომის” მიხედვით აფასებენ, მოწვეული დი-ჯეის ელემენტი საშუალებას იძლევა, საკლასო ოთახში რაღაც ნორმები დავაწესოთ, ურთიერთშეფასებები გადავავადოთ ან შევაკავოთ, ანდა უფრო დაფიქრებული გავხადოთ.
როდესაც მოსწავლეები თავშეკავებულ შეფასებას ისწავლიან, სასწავლო გარემო იხსნება მათი იდეებისა და გავლენებისთვის. როცა არ გვეშინია, რომ სხვები იმწამსვე შეგვაფასებენ ან თავიანთი გემოვნებისამებრ განგვსჯიან, უფრო მოსალოდნელია, იდეების გაზიარებისთვის განვეწყოთ და აღარ შეგვეშინდეს დივერგენტულად ფიქრისა თუ ქცევის.
სტრატეგია 3: გამოკვლევაზე დამყარებული უკუკავშირი
შეფასებითი უკუკავშირის ნაცვლად კითხვებსა და გამოკვლევაზე აგებული დაკვირვება ხელს უწყობს მოსწავლის სამუშაოს უფრო შინაარსიან და ღრმა აღქმას. მოსწავლეებს ვთხოვთ, სულ მცირე, 2 წუთი მაინც დაუთმონ ნამუშევრის დათვალიერებას, შეზღუდონ „მომწონს/არ მომწონს” შეფასებითი სქემა და ნამუშევრის ჩუმად შესწავლის შემდეგ ავტორს კითხვებით მიმართონ: „შევამჩნიე რომ…”, „რატომ?..”, „როგორ?..”
სტრატეგია 4: თამაშის წახალისება და მარცხის მართვა
როდესაც მარცხს რეფლექსიით (საკუთარ თავზე, მიზეზებზე დაფიქრება) და იტერაციით (განმეორებით დაფიქრება, გაანალიზება) ვუდგებით, ნაცვლად მარცხისთვის სასჯელისა, მოსალოდნელია, უფრო ადვილად მივიღოთ შეცდომა და აღარ გვეშინოდეს მისი. როდესაც შეცდომისა აღარ გვეშინია, ჩვენ ვიხსნებით და თამაშისა და ექსპერიმენტების გარემოში შევდივართ.
ჩემს კლასს ხანდახან ვთავაზობ, გარისკონ და შექმნან პროექტები, რომლებშიც უცხო ხალხია ჩართული და ეს უსაფრთხოდ და თანაც მოულოდნელი მიმართულებით გააკეთონ. ერთი ამოცანა, მაგალითად, გულისხმობს სხვა კლასის ბავშვების ფოტოების გადაღებას. ამ დროს უარყოფის რისკი არსებობს და შიში გადალახულია. პროექტის შესასრულებლად მოსწავლეები საკუთარ თავზე იღებენ ამოცანის მოგვარების დეტალებს. თუ მათი თხოვნა უარყოფილ იქნა, ბავშვებს საშუალება მიეცემათ, დაფიქრდენენ და ახალი, უკეთესი სტრატეგია შეიმუშაონ.
სტრატეგია 5: ხელოვნების სტრატეგიების გამოყენება
დივერგენტული აზროვნების წასახალისებლად ხშირად ვიყენებთ ხელოვნებაში არსებულ ისეთ სტრატეგიებს, როგორებიცაა კოლაჟი, მზა ნივთების გადაკეთება და პარეიდოლია, რომლებიც სტიმულს იძლევა მოსწავლეთა ტვინის დივერგენტული ნაწილის გასააქტიურებლად.
◦ კოლაჟი: თუ მას შემოქმედებითად მივუდგებით, შესაძლებელია კოლაჟში განსხვავებულ გამოსახულებათა გაერთიანება და მათ შორის ესთეტიკური, აბსურდული და სივრცითი ურთიერთობების დამყარება მათი ჩვეულებრივი, მიღებული არსისა თუ ფუნქციების გაუთვალისწინელად. თუ გამოსახულება ან ობიექტი რეალური სამყაროში აღიარებული შინაარსისგან „გავათავისუფლეთ”, ეს მათზე განსხვავებულად, არასწორხაზოვნად ფიქრის საშუალებას მოგვცემს.
◦ მზა საგნები: ამ სტრატეგიას წარმატებით იყენებდა ცნობილი ფრანგი მხატვარი-დადაისტი მარსელ დიუშანი (Marcel Duchamp) – იგი ჩვეულებრივ საგნებს უცვლიდა სახელებს, ფუნქციებს და მათ ახალი სახითა და მნიშვნელობით წარმოგვიდგენდა. ამის მაგალითია დიუშანის ალბათ ყველაზე ცნობილი არტ-ობიექტი – პროვოკაციული „უნიტაზი”, რომელიც არტისტმა გადმოაბრუნა და „შადრევანი” შეარქვა. გაკვეთილზე ვთხოვე სტუდენტებს, რაიმე მსგავსი მოეფიქრებინათ ჩვეულებრივი საგნების გამოყენებით და ეპოვათ ობიექტის ალტერნატიული ფუნქცია, თავიდან წარმოედგინათ მოცემული საგანი და ახალი შინაარსით დაეტვირთათ იგი.
◦ პარეიდოლია: ეს გახლავთ ფსიქოლოგიური ფენომენი, როდესაც საგანზე დაკვირვებისას შესაძლოა დაინახოთ ის, რაც რეალურად იქ არ არის ან მიამსგავსოთ არსებული საგანი სხვას. მაგალითად, ღრუბლებში დრაკონის გამოსახულების დანახვა ან ადამიანის სახისთვის შტეფსელის მიმსგავსება, მთვარის კრატერების მოხაზულობაში რამის დანახვა და სხვა. ამერიკელი მხატვრის პესის ანიმაციური ფილმი The Deep (by PES) პერეიდოლიის უამრავ საინტერესო მაგალითს გვიჩვენებს. ამის შემდეგ მოსწავლეებს ვთხოვ, მიიხედ-მოიხედონ და თავიანთ გარშემო ეძებონ პერეიდოლიის მაგალითები. მოსწავლეებისთვის ეს სახალისოცაა და ბიძგსაც აძლევს მათ შემოქმედებით აზროვნებას.
დივერგენტული აზროვნების სტრატეგიები ხელს უწყობს არა მარტო კრეატიულ აზრივნებას და პრობლემისადმი შემოქმედებით მიდგომას, არამედ საშუალებასაც გვაძლევს, უკეთ დავინახოთ და აღვიქვათ ის განსხვავებულობა, რომელიც ჩვენი მოსწავლეების ცხოვრებაში არსებობს. ახალგაზრდა ადამიანებს, როგორც ლუდოვიკისა და ტრისის გამოგონილ გმირებს, საშუალება ეძლევათ, იპოვონ ახალი სამყაროები, ჰორიზონტები, რომლებიც მათთვის უფრო მისაღები და გასაგებია. ჩვენ კი ამ პროცესით მხოლოდ დადებით გამოცდილებას ვიღებთ, რადგან ახალგაზრდების კრეატიულ შესაძლებლობათა ხელშეწყობით საშუალებას ვაძლევთ მათ, იყვნენ ისეთები, როგორებიც სინამდვილეში არიან.
ვიაზროვნოთ განსხვავებულად. ვიაზროვნოთ თავისუფალი ადამიანებივით. ნუ დავემორჩილებით გავრცელებულ აზრსა თუ სტერეოტიპებს, სამყარო ჩვენ გარშემო გაცილებით მრავალფეროვანია, ვიდრე ადამიანის კატეგორიზაციული აღქმა წარმოგვიდგენს. დივერგენტი იყო ის პირველი ადამიანი, რომელიც არ შეუშინდა ტაბუს და, ცნობისმოყვარეობით შეიარაღებულმა, მთის გადაღმა, „აკრძალულ” სამყაროში გადაწყვიტა გადასვლა.
თარგმნა ლევან ალფაიძემ
გამოყენებული წყაროები:
1. Steacey Goodman, Source: https://www.edutopia.org/blog/fueling-creativity-through-divergent-thinking-classroom-stacey-goodman MARCH 18, 2014
2. Креативные способности учителя и учащихся начальной школы: https://www.moluch.ru/conf/ped/archive/97/4368/
3. https://www.youtube.com/watch?v=EWEl8-PHhMI&feature=youtu.be
