ნინო კაპანაძე – „დედაა, ვისაც პირველად ნახავ, მამით იწყება გზებზე ფიქრები“

სკოლაში მისვლა მოზარდის ცხოვრებაში პირველ სერიოზულ გამოწვევებთან გამკლავების პერიოდია და ამ დროს სკოლამ და ოჯახმა, მასწავლებელმა და მშობლებმა ერთად უნდა იზრუნონ, რომ ბავშვმა ეს პერიოდი კეთილგანწყობის და მხარდაჭერის გარემოში გაიაროს.

დედობრივ და მამობრივ სიყვარულს შორის განსხვავების დასანახად ფსიქოლოგები გვირჩევენ გავიხსენოთ თუ როგორ აღიქვამს პატარა საკუთარ თავს. მისთვის მთელი სამყარო საკუთარ თავთან იგივდება. დედას ის ვერ აღიქვამს ცალკე პიროვნებად, რომელსაც აქვს თავისი სურვილები და მოთხოვნილებები. მისთვის დედა ეს საკვებია, სითბოა… ეს განპირობებულია იმით, რომ ახალშობილს არ შეუძლია გაიაზროს სამყარო ცალკე, საკუთარ თავს მიღმა და მის გარშემო.

აქედან იღებს სათავეს ბავშვისთვის ნიშანდობლივი ყველა ეგოცენტრიზმი.

ასაკის მატებასთან ერთად ბავშვი იწყებს ადამიანებისა და საგნების გამოცალკევებულად აღქმას, არქმევს სახელებს. ამ პერიოდიდან ის ისწრაფის შეიცნოს ადამიანები და საგნები, იწყებს საგნებთან ურთიერთქმედებას. ,, ყველაფერს ეხება, ყველაფერს იტაცებს, ყველაფერში ძვრება”, – აღნიშნავენ მშობლები. ამავდროულად, ის აღმოაჩენს ურთიერთობის კანონზომიერებებს: თუ ვიტირებ, დედა მაშინვე ჩემთან გაჩნდება; თუ სათამაშოს ჩავაგდებ, დედა მომაწოდებს; თუ გავიღიმებ, დედაც გაიღიმებს, გაიცინებს; ბავშვის ყველა ეს განცდა მთლიანდება ერთ გლობალურ შეგრძნებაში „მას მე ვუყვარვარ! მე ვუყვარვარ, უბრალოდ იმიტომ, რომ მე ვარ; იმიტომ, რომ მე ვარსებობ;”

ჩვეულებრივ, დედის სიყვარული უპირობოა, მისი დამსახურება არ არის საჭირო. დედას რომ უყვარდე, არ არის საჭირო რამის გაკეთება, ასეთად ან ისეთად ყოფნა. ამ ასაკში ბავშვი ჯერ კიდევ ვერ იგებს, რომ ეს სიყვარული თავადაც შეიძლება შექმნას, ან გავლენა იქონიო მასზე. მაგრამ, თუ პატარა ვერ გრძნობს ამ სიყვარულს, მისთვის ეს კატასტროფაა, რადგან მასში მთელი სამყარო ინგრევა. თავად პატარას სიყვარული ჯერ კიდევ არ შეუძლია, ის უბრალოდ კმაყოფილებითა და სიხარულით იღებს დედის გრძნობას. ბავშვისთვის შეგრძნება, „მე ვუყვარვარ!” აუცილებელია.

მოგვიანებით ბავშვი იაზრებს, რომ თავისი ქმედებით შეუძლია გააღრმაოს სიყვარული. იწყებს ფიქრს იმაზე, თავად რა შეუძლია გააკეთოს მშობლებისათვის? ამ პერიოდში ბავშვებს უყვართ დახატონ ან ხელნაკეთი დაამზადონ ახლობლებისთვის. ანუ ბავშვში ხდება ძალიან მნიშვნელოვანი ტრანსფორმაცია – მას უჩნდება სურვილი გაიღოს, გასცეს, შექმნას სიყვარული.

საკუთარ ეგოცენტრიზმს ადამიანები საბოლოოდ სხვადასხვა ასაკში გადალახავენ, თუმცა არიან ისეთებიც, რომლებიც ვერასდროს აღწევენ პიროვნულ სიმწიფეს და ვერ სწავლობენ სხვათა სიყვარულს.

როგორც გასული საუკუნის ცნობილი ფსიქოლოგი ერიხ ფრომი წერს: „ბავშვური სიყვარული მისდევს პრინციპს: „მე მიყვარს, იმიტომ რომ მე ვუყვარვარ”. უმწიფარი სიყვარული ამბობს: „მე მიყვარხარ შენ, იმიტომ რომ მჭირდები”. სრულყოფილი სიყვარული ამბობს: „მჭირდები იმიტომ, რომ მიყვარხარ!”

სიყვარულის უნარების განვითარების პროცესში იცვლებიან სიყვარულის ობიექტებიც. ბავშვი პირველ თვეებში და წლებში მთლიანად დამოკიდებულია დედაზე. შემდეგ დედისგან გამოცალკევების და დიდი დამოუკიდებლობის მოპოვების პერიოდში მისთვის სულ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს მამასთან ურთიერთობა.

იდიალურ შემთხვევაში, მამა ასწავლის ბავშვს სამყაროს შეცნობასა და სამყაროში სავალი გზების ათვისებას. ის უხსნის და აჩვენებს ბავშვს ამ გზებს. თითოეულ ოჯახში ეს სხვადასხვანაირად გამოიხატება. ერთ მამას ბავშვი დაჰყავს სპორტულ შეჯიბრებებზე, მეორე სვამს მანქანაში და აჩვენებს ქალაქებსა და ქვეყნებს, მესამე ასწავლის რაღაცის კეთებას, მეოთხე – თავის პროფესიას აცნობს და ასე შემდეგ. მამობრივი სიყვარული განპირობებულია ბავშვის ქცევებით, ქმედებებით და წარმატებებით. ეს სიყვარული განაწყობს მოზარდს იშრომოს, გახდეს უკეთესი, განვითარდეს, აჯობოს საკუთარ თავს. სიყვარული მიღწევებისათვის, ძალისხმევისათვის ყოველთვის იწვევს ორჭოფობასა და შფოთს. ბავშვისთვის არასდროს არის ცალსახად ნათელი საკმარისია თუ არა, მისი მცდელობა იმისათვის რომ უყვარდეთ?

ღირსება და ნაკლოვანება გააჩნია როგორც დედობრივ – უპირობო, ასევე მამობრივ – განპირობებულ სიყვარულს. ამიტომაც ბავშვთან ურთიერთობაში მნიშვნელოვანია „ოქროს შუალედის” მიგნება ამ ორ სიყვარულს შორის. უფრო გასაგებად რომ ვთქვათ, სიყვარული და სარგებელი უნდა გაწონასწორდეს ბავშვისადმი გონივრული მოთხოვნებით და მისი სურვილების, შესაძლებლობების გათვალისწინებით.

ცხოვრებაში მკაცრი საზღვრები დედობრივ და მამობრივ სიყვარულს შორის იშვიათად არსებობს. დედებიც ხშირად მიმართავენ მამობრივ პირობებს და მამებიც ამჟღავნებენ უპირობო სიყვარულს. მაგრამ აღზრდის პროცესის სირთულე ის გახლავთ, საჭირო დროს და საჭირო ვითარებაში, სწორედ ჩვენი შვილის ინდივიდუალობის გათვალისწინებით ისე გამოვამჟღავნოთ სიყვარული და ისე დავთქვათ პირობები, რომ სწორი ორიენტირები გვქონდეს. არ შევაჭიდოთ ჩვენი შვილები ჩვენსავე აუხდენელ მიზნებს, რადგან რაც არ უნდა ჩვენები იყვნენ ისინი, მაინც სხვები არიან სხვა პიროვნებები, სხვა ეპოქის შვლები და ჩვენგან განსხვავებული ინტერესების მატარებლები.

ფსიქოლოგებს თავიანთი რჩევები აქვთ:

დედობრივი სიყვარული არ უნდა –

·აფერხებდეს ბავშვის სვლას ზრდასრულობისკენ;

·ზღუდავდეს ბავშვის დამოუკიდებლობას;

·უწესებდეს ბავშვს ჯილდოს უსუსურობისთვის;

·,,აინფიცირებდეს” ბავშვს საკუთარი შიშებითა და შფოთით;

·საშუალება მივცეთ ბავშვს მიჰყვეს თავის ინტერესებს;

·მივცეთ მეტი სივრცე და დრო დამოუკიდებელი თამაშისათვის;

·მეტი ყურადღება გავამახვილოთ მის წარმატებებზე, ვიდრე – წარუმატებლობაზე.

მამობრივი სიყვარული უნდა:

·იყოს მომთმენი და შემწყნარებლური;

·იმართებოდეს პრინციპებით და არა – მუქარით;

·უქმნიდეს მოზარდს საკუთარი მზარდი შესაძლებლობების განცდას;

·მშვიდად გამოეხმაურეთ ბავშვის წარუმატებლობას და შეცდომებს;

·სასურველ ქცევებს მიაღწიეთ არა ძალითა და მუქარით, არამედ წესებითა და მოლაპარაკებებით;

·დაიცავით ბავშვი გარეშე მუქარებისაგან;

·,,თევზით გამოკვების ნაცვლად, ასწავლეთ თევზის ჭერა”;

·ვაღიაროთ ბავშვის უფლებები და შესაძლებლობები; (არა დეკლარირებულად, არამედ, რეალურად: მაგალითად, წავიყვანოთ სათევზაოდ; ან მონაწილეობა მივაღებინოთ საოჯახო თათბირში).