ინტერვიუ ფრანგ ავტორთან, ჯონათან ლიტელთან.
ჯონათან ლიტელი (Jonathan Littell) ეროვნებით ამერიკელი, ფრანგულენოვანი მწერალი 1967 წელს ნიუ-იორკში დაიბადა და საფრანგეთში გაიზარდა. 1993 წელს ლიტელი ფრანგულ ჰუმანიტარულ ორგანიზაციას, „მოძრაობა შიმშილის წინააღმდეგ” (Action Internationale Contre La Faim) შეუერთდა და მრავალი მისია მოიარა ბოსნიაში, ჩეჩნეთში, კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკასა და ავღანეთში. 39 წლის ასაკში ლიტელმა თავისი პირველი რომანი „კეთილგანწყობილნი“ (ფრანგ. Bienveillantes) დაწერა, რომელიც 2006 წელს ძმები გონკურების ლიტერატურული პრემიითა და საფრანგეთის აკადემიის დიდი პრემიით დაჯილდოვდა.
ჯონათან ლიტელის მომდევნო ესეები და ანგარიშები კონფლიქტებსა და კონფლიქტურ გარემოში მცხოვრებ ადამიანებს ეხება.
2017 წელს ლიტელმა თავისი პირველი დოკუმენტური ფილმი „მავნე ელემენტები“ გადაიღო, რომელშიც უგანდელი აჯანყებულების – Lord’s Resistance Army (LRA)-ის რიგებში მებრძოლი ბავშვი-ჯარისკაცების ამბებია მოთხრობილი.
ბენუა მირიბელთან (ორგანიზაცია Humanitarian Alternatives – ჰუმანიტარული ალტერნატივა – ჰ.ა.) ინტერვიუში, ჯონათან ლიტელი გულწრფელად გვიზიარებს თავის შთაბეჭდილებებს აფრიკელ ბავშვ-ჯარისკაცებზე, მათი ქცევის თავისებურებებზე და მათთან ურთიერთობებზე.
ჰ.ა. – თქვენი პირველი ფილმი „მავნე ელემენტები“ აღწერს უგანდის ბავშვი-ჯარისკაცების ცხოვრებას LRA-ის რიგებში. რამ გადაგაწყვეტინათ ასეთი პროექტის დაწყება?
ჯონათან ლიტელი (ჯ.ლ.) - სხვადასხვა დროს, 2008-2012 წლებში, მომეცა საშუალება მენახა და დამეწერა აფრიკაზე. იქ ყოფნისას პირველად შევეჩეხე პირისპირ ბავშვ-ჯარისკაცებს. ერთხელ „ლე მონდისთვის“ სტატიის მოსამზადებლად, ფოტოგრაფთან ერთად ქვეყნის განაპირა მდებარე რაიონში გავემგზავრეთ. ამ მისიის დროს, თანმხლებად და დამცველებად უგანდიის არმიის ჯარისკაცები გვახლდნენ. მათგან რამდენიმე, LRA-ის ყოფილი წევრები აღმოჩნდნენ, რომლებმაც მოგვიანებით სამთავრობო ჯარში დაიწყეს მსახური. ეს ჩემი პირველი კონტაქტი გახლდათ LRA-ის ოფიცრებთან – ყველანი ძალიან გამოცდილი მებრძოლები აღმოჩდნენ. ჩვენ ძალიან საინტერესო დისკუსია გავმართეთ ანგარიშვალდებულებისა და პასუხისმგებლობის თემაზე. მე ამჯერად არ ვფიქრობ ისეთ ცნებებზე, როგორებიცაა „კარგი“ ან „ცუდი“, მაგრამ ამ საუბრებმა მიმახვედრეს, რომ LRA-ის ყოფილი მეთაური, მათი ყოფილი ბელადი, ჯოსეფ კონი, სისხლისმსმელი რეპუტაციის კრიმინალი, რომელზეც სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს ძებნაა გამოცხადებული, აჯანყებული ჯგუფის ყოფილი მეომრებისთვის, „დახვეწილი“ და „თავაზიანი“ კაცი იყო.
ეს მოგვიანებით აღვნიშნე ჩემს ერთ-ერთ სტატიაში და ამან დამაფიქრა იმ ინდივიდუალურ და კოლექტიურ პასუხისმგებლობებზე, რომელიც LRA-ის უფროსობას ეკისრება, ბავშვებისა და ახალგაზრდების ძალდატანებით რეკრუტირებაზე აჯანყებულთა არმიებში.
დამთხვევა იყო, როდესაც პროდიუსერი დამიკავშირდა, შემომთავაზა დოკუმენტური ფილმის გადაღება ამ თემაზე. ვიფიქრე, რომ ეს იყო შესაძლებლობა, LRA-ის ბავშვი-ჯარისკაცების თემაში უფრო ღრმად ჩამეხედა.
აფრიკაში, გარდა უგანდისა, ბევრგან იყვნენ ბავშვი-ჯარისკაცები, მაგრამ LRA-ის აშკარად გამოხატული შტრიხები ახლდა, რომელიც მათ სხვებისგან გამოარჩევდა – ეს გახლდათ ძალიან მკაცრი, პურიტანული ფსევდო-ქრისტიანული სექტა, რომლის მიზანი იყო უგანდაში „პლურალისტური დემოკრატიის“ დამყარება. ერთ-ერთი მთავარი წესი LRA-ში იყო ის, რომ ჯარისკაცებს კატეგორიულად ჰქონდათ აკრძალული ალკოჰოლი და ნარკოტიკები და ეს მთავარი განსხვავება იყო ლიბერიის, სიერა-ლეონეს თუ კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ბავშვი-ჯარისკაცების შენაერთებისგან, რომლებშიც ამ ნივთიერებების მოხმარება ბავშვი-მეომრების მიერ წესად იყო ქცეული და ბავშვების ინდოქტრინაციის მეთოდი გახლდათ.
ალბათ ამიტომაც, LRA-ის ბავშვი-ჯარისკაცები ყველაზე მეტად აცნობიერებდნენ მათ ქმედებებს და იმ მანკიერ წრეს, რომელშიც ისინი იყვნენ.
ჰ.ა. ხომ არ შეგიმჩნევიათ მსგავსება LRA-ის და ISIS-ის („ისლამური სახელწიფო“) მეთოდებს შორის სისასტიკის დაძლევასა და დისციპლინის დამყარებაში?
ჯ.ლ. – მე ეს პროექტი 2013 წელს დავიწყე, ISIS-ის („ისლამური სახელწიფო“) გამოჩენამდე, ყოველ შემთხვევაში, მისი დღევანდელი სახით. ეს მართალია, რომ შესაძლებელია მსგავსების პოვნა LRA-ის და ISIS-ის ძალადობრივ ქმედებებს შორის, თუმცა ISIS-ის სისასტიკე და პრაქტიკა უფრო დისციპლინარულ და რელიგიურ მიდგომებს მოიცავს ბავშვების ინდოქტრინაციისათვის და ძალადობის ღიად ჩადენისათვის. ჩვენ მსგავსი ძალადობის პოვნა დედამიწის სხვადასხვა ადგილებში შეგვიძლია, რაც იმას მიუთითებს, რომ ISIS-ის საქმიანობა და მასშტაბები არ არის მხოლოდ რადიკალური ისლამით შემოფარგლული. ზღვარგადასული ქმედებები ხდება ბევრგან, მიუხედავად იმისა, თუ რას ქადაგებს კონკრეტული რელიგია.
ჰ.ა. – ძალადობის ფორმებს შორის, რომელსაც თქვენ შეხვედრიხართ, შეიძლება ითქვას, რომ არსებობს ძალადობა, რომელიც სპეციფიკურია აფრიკისათვის?
ჯ.ლ – ჩემი შესწავლის ინტერესი უმეტესწილად პოლიტიკურ ძალადობასთან, მასობრივ ძალადობასთან და ჯგუფურ ძალადობასთან არის დაკავშირებული.
მარგერიტ იოსენარი[1] ამბობდა: „ყველა რეგიონს თავისი საკუთარი ომი აქვს: ეს ლოკალური პროდუქტია, ჭვავის ან კარტოფილის მსგავსად“. ყოველ კონფლიქტს თავისი საკუთარი სპეციფიკა აქვს, რომელიც ძერწავს ძალადობის საკუთარ ფორმებს. თუმცა, გარდა ადგილობრივი, კულტურულად განსაზღვრული (ხანდახან ფოლკლორულიც კი) ფორმებისა, მე ვერაფერს ვპოულობ, რაც ძალადობის ფორმებს ერთმანეთისგან ფუნდამენტურად ან ანთროპოლოგიურად განასხვავებდა.
ნებისმიერი სახის რწმენა, ნებისმიერი სახით – სტრუქტურირებული ან თუნდაც მიამიტური და გულუბრყვილო, შეიძლება აერთიანებდეს პოლიტიკური თუ რელიგიური ძალადობის მამოძრავებელ ძალებს.
ჩემი აზრით, ძალადობის სხვადასხვა ფორმებს ყოველთვის აქვთ თავიანთი „ტექნიკური“ თავისებურებები, მაგრამ მათი მასტიმულირებელი ფაქტორი, რომელიც ძალადობას რეალობად აქცევს, ყოველთვის ერთნაირია, განსაკუთრებით თავისი აბსურდულობით. მე მაინტერესებს, „გავცდე“ ადგილობრივ დონეს და გავიგო უნივერსალურად გაზიარებული თავისებურებები. ადამიანი ბარბაროსობას ადვილად იზიარებს: ვერცერთი რელიგია ამაზე მონოპოლიას ვერ განაცხადებს.
ძალადობის ინსტრუმენტები შესაძლოა განსხვავებული იყოს, ისევე როგორც ძალადობის ტექნიკის ცოდნა, მაგრამ ძალადობის მოტივები კარგად შეიძლება შეადარო ერთმანეთს. თუ ზოგადად ვისაუბრებთ, ძალადობას საზღვრები არ აქვს და არ ექნება მანამდე, სანამ ლიდერები ან საზოგადოება, რომელიც ძალადობას ახორციელებს, არ შეიცვლიან აზრს. ძალიან ცოტა ადამიანს შეუძლია შეეწინააღმდეგოს დაწყებულ (ძალადობრივ) მოვლენებს. ბარიერები, როგორც წესი, სოციალურად არის განსაზღვრული, როგორც ეს „კეთილგანწყობილებში“ ვთქვი.
ჰ.ა. – თქვენს ფილმში იმედი გამოსჭვივის. იმედი იმისა, რომ 30,000-ზე მეტი ბავშვი, LRA-ის ყოფილი მებრძოლები, რომლებიც ერთდროულად მსხვერპლიც არიან და მკვლელებიც და რომლებმაც შეძლეს თავი დაეღწიათ LRA-ისთვის, დაუბრუნდებიან ნორმალურ ცხოვრებას. თქვენ როგორ ფიქრობთ, რა არის ის მთავარი ფაქტორები, რომლებიც ახალგაზრდა ადამიანებს „ცხოვრებაში დააბრუნებს“?
ჯ.ლ. – პირველ რიგში, სოციალურმა განზომილებამ და საზოგადოების კეთილგანწყობამ შესაძლებელი გახადა ამ ბავშვების დაბრუნება მშვიდობიან ცხოვრებაში. მადლობა ყველას, ვინც ეს ბავშვები მსხვერპლად აღიარა და მათთვის ამნისტია დააწესა – ამან მათ შესაძლებლობა მისცა, გამხდარიყვნენ სოციალური ჯგუფის წევრები, რომლებსაც საზოგადოება ცნობს, აღიარებს მსხვერპლად და მიესალმება მათ მცდელობას. მადლობა ღმერთს რომ ისინი, მიუხედავად მათი დანაშაულისა, არ მოისროლეს და არ გარიყეს… რაც ხშირად ხდება სხვა შემთხვევებში. საზოგადოების მცდელობა, გადაელახათ ძალადობა და მიეცათ ბავშვებისთვის ცხოვრებაში რეინტეგრაციის საშუალება, შეიძლება ითქვას, რომ უგანდისა და აჩოლის თემის (ჩრდილოეთი უგანდა – აჩოლი, ნილოტური ტომი, რომელიც ძირითადად მონადირე-შემგროვებლები და მეცხოველეები არიან) სპეციფიკური კონტექსტია. ეს შეიძლება შევადაროთ ალბათ ვიეტნამის ომის ამერიკელი ვეტერანების პატივით მიღებას აშშ-ში, მაშინ როცა მათ, დანარჩენი მსოფლიო, აგრესორებად განიხილავდა. შედეგად მივიღეთ ძლიერი სოციალური მექანიზმი, რომელიც ეხმარება ბავშვებს, LRA-ის ყოფილ მეომრებს, ომის კოშმარიდან „დაბრუნდნენ“ ადამიანთა ცხოვრებაში.
რა თქმა უნდა, თითოეული ბავშვის პერსონალური მონაცემები, ხასიათი და თვისებები ის ფაქტორებია, რომლებიც „დაბრუნების გეგმაზე“ მოქმედებს. ყველას რეაქცია და „გზა“ განსხვავებულია. ფილმში ამის ჩვენება მსურდა – ერთი მხრივ, ბავშვები-მსხვერპლი და ბავშვები-ჯალათი; ხოლო, მეორე მხრივ – ძლიერი სოციალური მხარდაჭერა, რათა ეს ბავშვები არ აღექვათ „მავნე ელემენტებად“ და „ცუდ ბავშვებად“.
ა.ჰ. – რა შეგიძლიათ ურჩიოთ აფრიკაში მომუშავე სხვა ჰუმანიტარულ სააგენტოებს იმ საკითხებზე (ბავშვი-ჯარისკაცები, ახალგაზრდების ტრეფიკინგი და ექსპლუატაცია), რომელიც თქვენს ფილმშია ნაჩვენები?
ჯ.ლ. – ჰუმანიტარული სააგენტოს პოლიტიკაში ჩარევა ყოველ ჯერზე მისიის დახურვით და ფიასკოთი სრულდება. ეს იმ დროიდან ვიცი, როდესაც ჯერ კიდევ ველზე ვიყავი და მისიებში ვმუშაობდი. ეს კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ჰუმანიტარული მისიებისთვის, როცა მათ სურთ, რომ კრიზისულ სიტუაციაში იმუშაონ და ადამიანებს წარმატებით დაეხმარონ; ისევე. როგორც ფილმის ერთ-ერთი გმირი, ბავშვი-ჯარისკაცების ყოფილი და სასწაულებრივად გადარჩენილი მსხვერპლი ამბობს: „სხვას ვერაფერს მოვიმოქმედებთ – ერთადერთი გზაა – შევუნდოთ და დავუბრუნდეთ ნორმალურ ცხოვრებას“.
მასალა მოამზადა ლევან ალფაიძემ
[1] Marguerite Yourcenar – ფრანგი მწერალი ქალი. პირველი ქალი, რომელიც აირჩიეს საფრანგეთის აკადემიის (ე.წ. „უკვდავთა აკადემია“) წევრად.
