„ხუთ წლამდე ბავშვი მეფეა, ხუთიდან თხუთმეტამდე – მონა, თხუთმეტის მერე – გათანაბრებული”. ასეთია კლასიკური იპონური აღზრდის ფორმულა.
იაპონურ ენაში „ამაე” „დამოკიდებულების სურვილს” ნიშნავს. სწორედ ასეშ შეფასებას იმსახურებს დედასა და მცირეწლოვან შვილს შორის არსებული ურთიერთობა. დედა ბავშვს თანატოლივით ესაუბრება. უყვება იმის შესახებ, რაც გარშემო ხდება. დედა სულ ბავშვთან ერთად არის, ყველგან და ყოველთვის. ამომავალი მზის ქვეყანაში ბავშვი ბაგებში იშვიათად დაჰყავთ. აქ ეს ნაკლებად მისაღებია. პატარა იაპონელებს ბედნიერი ბავშვობა უნდა ჰქონდეთ – მათ არაფერი ეკრძალება, არ უწყრებიან. თუ იცელქებენ, მხოლოდ ღიმილს დაიმსახურებენ. თუ რამეს დააშავებენ, ვთქვათ, სკამის გატეხვას თუ ეცდებიან, მშობლები ასე დააშოშმინებენ: „არ გატეხო, სკამი იტირებს”. იაპონელი ბავშვები მალევე იწყებენ ლაპარაკს. იშვიათად ტირიან. უბრალოდ, ტირილის მიზეზი არ აქვთ. მშობლები ფიზიკურად არ სჯიან. დედ-მამა მშვიდად პასუხობს ბავშვის ყველა კითხვას.
იაპონური ოჯახი მეგობრულია. მშობლებს შორის მომხდარი კონფლიქტის შესახებ შვილმა არაფერი იცის. მისთვის ოჯახი მხოლოდ ფსიქოლოგიურ კომფორტთან ასოცირდება. იაპონელი დედა ზედმიწევნით ცდილობს იყოს იდეალური. ის შესანიშნავი დიასახლისი და ბავშვის მომვლელია. თუ დედა მუშაობს და თან ბავშვს უვლის, მას ან გმირად მიიჩნევენ, ან ეგოისტად, რომლისთვისაც კარიერაა პრიორიტეტული.
იაპონელ დედებს იმდენად უყვართ შვილები, რომ მათი ყურადღება ზემზრუნველობაში გადადის. ხშირად გაზრდილ შვილებს კვლავ ბავშვებივით ექცევიან. „მაზაკომი” – ვაჟიშვილის ძლიერი მიბმულობა დედაზე სიცოცხლის ბოლომდე. „ხაკო ირი მუსუმე” (გოგონა კოლოფში) – შვილ გოგოს 20-25 წლამდე ელოლიავებიან. მის ჩაცმულობაზე, გართობასა და კაპრიზებზე დიდ თანხებს ხარჯავენ, რის გამოც ის თავს ბავშვად გრძნობს. ა საუბრის მანერაც კი ბავშვური აქვს.
იაპონიაში ბიჭისა და გოგოს მიმართ სოციალური მოლოდინი სხვადასხვაა: გოგო კარგად უნდა გამოიყურებოდეს და წარმატებით გათხოვდეს, ბიჭი კი მცირე ასაკიდან მოემზადოს უნივერსიტეტისთვის, კარიერისთვის.
იაპონელი მამები მსოფლიოში ყველაზე ცოტა დროს ატარებენ შვილებთან – კვირაში მხოლოდ 3 საათს და არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ბევრს მუშაობენ. იაპონიაში მამების უმრავლესობა 30 წლის ასაკს არაის გადაცილებული, მაგრამ ბევრი ოჯახისათვის ფსიქოლოგიურად მოუმზადებელია.. ბოლო პერიოდში იაპონელი მამები შვილებს მეგობრებივით ექცევიან. ბავშვები კი მათ სახელებით მიმართავენ.
ტიპური იაპონელი მამა – სპორტულ ავტომობილს ცვლის საოჯახო მანქანაზე, დაჰყავს ბავშვები დისნეილენდში, ხალხმრავალ რესტორნებში. ბავშვებს მამა უყვართ, რადგან იშვიათად ნახულობენ. უქმე დღეებში ის შვილებს ფეხბურთსა და ბეისბოლს ეთამაშება, საკურას ყვავილობის დროს კი პიკნიკებზე დაჰყავს. ამით იაპონელი მამის ფუნქცია ამოწურულია. ბავშვის ინტელექტუალური და მორალური განვითარება დედისა და სკოლის მხრებზეა.
სასწავლო გეგმა ზუსტი და ჰუმანიტარული საგნების გარდა, მოიცავს ბუნებისმეტყველებას, ფიზიკურ კულტურას, კალიგრაფიას, მებაღეობას, ჰაიკუს ხელოვნებას, ბიბლიოთეკით სარგებლობის, ველოსიპედის მართვის, საგზაო მოძრაობის წესების სწავლებას. იაპონიაში ქუჩებს სახელები არ აქვთ. ამიტომ ბავშვებს სკოლიდანვე ასწავლიან რუქის გამოყენებას.
იაპონური აღზრდის მთავარი მიზანი გუნდურობის შეთვისებაა. საბავშვო დაწესებულებებში ბავშვები ყველაფერს კოლექტიურად აკეთებენ. მათ არასოდეს ტოვებენ იმავე კლასში, არ ყოფენ „ნიჭიერებად” და „ჩამორჩენილებად”. თუ მასწავლებელი ჯგუფებად დაყოფს ბავშვებს, ერთმანეთის გვერდიგვერდ აღმოჩნდებიან სხვადასხვა შესაძლებლობების მოსწავლეები. აუცილებელია ბავშვები ერთმანეთს დააკვირდნენ, ერთმანეთის გამოცდილება გაიზიარონ. იაპონიაში ძალიან პოპულარულია სწავლების მეთოდი – დაკვირვება. ვთქვათ, დედა აწყობს კონსტრუქტორს. ბავშვი უყურებს და იმეორებს (შედარებისთვის: ამერიკელი დედები ბავშვებს კონსტრუქტორის აწყობის ყველა ეტაპს განუმარტავენ). მიბაძვის მეთოდს იაპონელები სწავლების პროცესში აქტიურად იყენებენ.
იაპონიის სკოლებში სათანადოდ ფასდება შეჯიბრის მომენტი, მაგრამ არა დასავლური გაგებით. იაპონური „გაგებით” იმარჯვებს გუნდი და არა პიროვნება. ვთქვათ, სირბილში შეჯიბრის ნაცვლად ესტაფეტა იმართება. იაპონიაში უყვართ ბაწრის გადაქაჩვის თამაში, სადაც დაპირისპირება კი არა, გუნდის გამარჯვება არის მთავარი.
კოლექტიურობის გარდა, სკოლაში მნიშვნელოვან როლს იერარქია თამაშობს. ყველა პირველკლასელს ჰყავს თავისი კურატორი უფსოკლასელი, რომელსაც უნდა დაუჯეროს ისევე, როგორც უფროს და-ძმას. იერარქიისადმი სწრაფვა იმ დროდან მოდის, როდესაც იაპონელებმა პირველად მოიყვანეს ბრინჯი და აუცილებელი გახდა ვიღაცის მეთვალყურეობის ქვეშ ადამიანებს კოლექტიურად ეშრომათ. იმდროინდელია ზემოხსენებული ფორმულაც: „ხუთ წლამდე ბავშვი მეფეა, ხუთიდან თხუთმეტამდე – მონა, თხუთმეტის მერე – გათანაბრებული”.
ერთის მხრივ, იაპონია ქვეყნაა, სადაც პატივს სცემენ ტრადიციებსა და რიტუალებს, მეორეს მხრივ – აღიარებენ ახალ ტექნოლოგიებს და ისწრაფიან პროგრესისაკენ. ქვეყანაში კულტივირებულია შრომა. გამართულად მუშაობს პრინციპი „ნუ იქნები ყველასგან გამორჩეული”. სენსაციური წიგნის – „სამის მერე გვიანია” ავტორი, იაპონელი მასარუ იბუკა ირწმუნება, რომ ადამიანი პიროვნებად სამი წლის ასაკამდე ყალიბდება. იაპონიაში ადრეული განვითარების მეთოდიკა ძალზე პოპულარულია. უძველესი ტრადიციებისა და პიროვნების აღზრდის თანამედროვე მეთოდების შერწყმა ქვეყნის წარმატების გარანტია.
გთავაზობთ რამდენიმე საინტერესო ფაქტს იაპონიის განათლების შესახებ:
* საბავშვო ბაღში იაპონელი ბავსვები სიარულს 3 წლის ასაკიდან იწყებენ. აქ სწავლობენ არითმეტიკას, ხირაგანასა და კატაკანუს.
* სკოლაში შესასვლელად ბავშვები მისაღებ გამოცდას აბარებენ. ვინც გამოცდას ვერ ჩააბარებს, მოსამზადებელ სკოლაში ირიცხება.
* დაწყებით და საშუალო სკოლაში სწავლა უფასოა, მაღალ კლასებში და უნივერსიტეტში – ფასიანი. მიიჩნევა, რომ ყველაზე ბევრს უფროსკლასელები მეცადინეობენ.
* ყველა სკოლას თავისი უნიკალური ფორმა აქვს.
* სკოლის დერეფანში უამრავი ფეხსაცმლის კარადაა.
* სკოლებში დიდ ყურადღებას აქცევენ თმის ფერს. ის ბუნებრივი ფერის უნდა იყოს. სახელმწიფო სკოლებში ბიჭებს თმა მოკლედ უნდა ჰქონდეთ შეჭრილი.
*მოსწავლეებს მხოლოდ თეთრი ფერის წინდის ჩაცმა შეუძლიათ. თუ მოსწავლემ სხვა ფერის ჩაიცვა, წინდის კონფისკაცია ემუქრება.
* ტიპურ იაპონურ კლასში 30-40 მოსწავლეა.
* იმისათვის, რომ სკოლის მოსწავლემ დაწეროს, მან 2500 ასო (სიმბოლო) უნდა შეისწავლოს.
იაპონელმა მოსწავლეებმა წერა-კითხვა რომ შეძლონ, უწევთ იაპონური იეროგლიფების, ჩინური ეროგლიფების იაპონური ვერსიისა და ლათინური ასოების სწავლა.
* იაპონურ სკოლაში არ მუშაობენ დამლაგებლები. ბავშვები ჯგუფებად იყოფიან და სხვადასხვა საქმეს ასრულებენ: ზოგი კლასს ალაგებს, ზოგი – ეზოს.
* ზაფხულის არდადეგები 40-დღიანია, 20 ივლისიდან 31 აგვისტომდე, ზამთრის არდადეგები გრძელდება 26 დეკემბრიდან 6 იანვრამდე, გაზაფხულის – 25 მარტიდან 5 აპრილამდე.
* იაპონიაში სსწავლო წელი აპრილიდან იწყება.
* სკოლის მოსწავლეებს შეუძლიათ სკოლაში ნებისმიერი სახის პროდუქტი ატარონ, მათ შორის საწუწნი ტაბლეტები ყელის ტკივილისგან, რადგან მათ კანფეტების ფორმა აქვთ. კანფეტი კი კვების პროდუქტია.
* სკოლაში მუშაობს დიეტოლოგი. ის თვალს ადევნებს მოსწავლეების ჯანსაღ კვებას და ადგენს მენიუს.
* საშუალო სკოლიდან უმაღლეს სკოლაში გადასასვლელად მოსწავლეები გამოცდებს აბარებენ. ასევე, გამოცდებს აბარებენ ყოველი ტრიმესტრის ბოლოს და პირველ და მეორე ტრიმესტრს შორის.
* სტუდენტები მანქანებით მოძრაობენ. იაპონიაში არ არსებობს სკოლის ავტობუსები. მოსწავლეები ფეხით, ველოსიპედებით ან საზოგადოებრივი ტრანსპორტით გადაადგილდებიან.
* რაც უფრო მაღალი ქულებით აბარებს აბიტურიენტი უნივერსიტეტში, მით უფრო მეტი შანსი უჩნდება მოიპოვოს იმ მსხვილი კომპანიის მხარდაჭერა, რომელიც მის სწავლა-განათლებას დააფინანსებს. შემდეგ სტუდენტი ამ კომპანიაში საქმდება. კომპანია კი მისი ხელფასიდან სწავლის საფასურს ნელ-ნელა ქვითავს.
* უნივერსიტეის სტუდენტები თვითონ ირჩვენ სასურველ დისტიპლინებს. მათ არ უწევთ საკურსოსა და დიპლომზე მუშაობა, სამაგიეროდ, ყოველთვიურად რამდენიმეგვერდიანო ანგარიშების წერა ევალებათ.
მოამზადა ირმა კახურაშვილმა
