ამ სტატიაში მოცემული ინფორმაცია შეიძლება სასარგებლო აღმოჩნდეს ოჯახებისთვის, სოც. მუშაკებისთვის, მასწავლებლებისთვის და სხვა მოზრდილებისთვის, რომლებიც მუშაობენ და ცხოვრობენ მგლოვიარე ბავშვებთან.
ხშირად დასმული შეკითხვები
უნდა ვუთხრათ მატრავმირებელი ამბის შესახებ?
არ შეგეშინდეთ მატრავმირებელი შემთხვევის შესახებ საუბარი. ბავშვებს არ არგებთ ის, რომ პრობლემებზე არ იფიქრონ ან დაივიწყონ და გონებიდან გააქრონ. თუ ბავშვი გრძნობს, რომ მის გარშემო უფროსები რაიმე ამბით შეწუხებულები არიან, მან შეიძლება ამ საკითხზე ლაპარაკი არ წამოიწყოს, მაშინაც კი, თუ ეს სურს. მატრავმირებელი სიკვდილისას ბავშვს ორი ცენტრალური დაბრკოლება აქვს: მატრავმირებელი მოვლენის გადამუშავება, გაცნობიერება და საყვარელი ადამიანის დაკარგვასთან შეგუება. უშუალოდ პოსტტრავმულ პერიოდში ძირითადი ემოცია არის შიში, შემდეგ – დარდი.
დანაკარგის შესახებ თავისუფლად საუბრის ან დარდის, ბრაზის, დაბნეულობის გამოხატვის გარეშე ბავშვის რეაბილიტაცია უფრო რთულია. ბავშვები ემოციური გამოხატვის და ქცევის მოდელს იღებენ მათი აღმზრდელებისგან და მათ ეხმარებათ იმის ცოდნა, რომ უფროსებიც დარდობენ და უზიარებენ, თავად როგორ უმკლავდებიან ამას. გარდაცვლილი ადამიანის შესახებ მოგონებების, რიტუალების, ჩვევების, შეხედულებების და ქცევების შენარჩუნება სასარგებლოა ბავშვებისთვის დარდთან გამკლავების პროცესში. ფორმალური სამგლოვიარო რიტუალები, ბავშვის კულტურისთვის დამახასიათებელი რწმენა და რელიგია ასევე შეიძლება სასიკეთო აღმოჩნდეს.
მატრავმირებელი ამბის შესახებ საუბრის შემდეგ (განსაკუთრებით, თუ ბავშვი იყო ამ შემთხვევის მოწმე), სანამ ბავშვი როგორღაც შეეგუება ტრავმულ ინციდენტს, საყვარელი ადამიანის გლოვის მათეული უნარი შესაძლოა დასუსტდეს. ამიტომ სასურველი არ არის ბავშვთან მხოლოდ ამის შესახებ საუბარი.
როგორ უნდა ვუთხრათ მატრავმირებელი ამბის შესახებ?
საყვარელი ადამიანის გარდაცვალებიდან რამდენიმე დღის ან კვირის შემდეგ, აღმზრდელებმა უნდა უთხრან ბავშვს, რომ მატრავმირებელი ამბის შესახებ ფიქრი ნორმალურია. სასურველია, თუ უფროსები ამ ფაქტთან დაკავშირებით მათ თავიანთ განცდებს და აზრებს გაუზიარებენ. რა თქმა უნდა, ამ საკითხის განხილვისას, აუცილებელია ბავშვის ასაკის გათვალისწინება, საჭირო დროის შერჩევა და მისთვის გასაგები ენის გამოყენება. ნუ შეშფოთდებით, თუ ბავშვი ამ დროს ჩუმად იქნება. მას დრო სჭირდება იმისთვის, რომ ეს რთული ინფორმაცია მიიღოს. უთხარით, რომ მას შეუძლია ამის შესახებ თქვენთან ისაუბროს ყოველთვის, როცა სურვილი ექნება.
ბავშვებს დარდთან გამკლავების სხვადასხვა სტილი აქვთ, შეიძლება არ ილაპარაკონ სიკვდილის შესახებ ან უცნობებსაც კი მოუყვნენ მატრავმირებელი ამბის შესახებ. 6 წლის ბავშვმა შეიძლება ბაღის აღმზრდელს განუცხადოს, რომ “დედაჩემს ესროლეს”, როცა 15 წლის ბიჭი არ მოუყვება უფროსებს ძმის მკვლელობის შესახებ.
როცა ბავშვი მატრავმირებელ ამბავს უფრო და უფრო შორდება, შესაძლებლობა ექმნება, უფრო დიდხანს “ფოკუსირდეს”, უფრო ღრმად ჩასწვდეს და გაიაზროს, რაც ხდება. ზოგჯერ, პატარა ბავშვები ისე იქცევიან, თითქოს ვერ გაიგეს, რას ეუბნები. მათ შეიძლება არ აღიარონ ახლობლის სიკვდილი ან თქვან, რომ “დედა დაბრუნდება”. დანაკარგის რეალობის აღიარებისას ბავშვები იყენებენ შეგუების მრავალ ტექნიკას – რომელთა ნაწილიც ზრდასრულთათვის შესაძლოა დამაბნეველი ან გამაღიზიანებელი იყოს.
მოუსმინეთ ბავშვებს, უპასუხეთ მათ კითხვებს. ამით თქვენ შეძლებთ შეუქმნათ მათ კომფორტის და მხარდაჭერის ატმოსფერო. ჩვენ ხშირად არ გვაქვს ადეკვატური ახსნა იმისა, თუ რატომ მოხდა ეს უაზრო ან ტრაგიკული სიკვდილი. კარგია, თუ ბავშვსაც მოვუყვებით, რომ ჩვენც, მის მსგავსად, დაბნეული ვართ. დაბოლოს, ბავშვის მოსმენა და ნუგეშისცემა, თავის არიდების ან ზედმეტი მგრძნობელობის გარეშე, პოზიტიურ ეფექტს იქონიებს ბავშვის შესაძლებლობაზე შეეგუოს ტრავმულ დანაკარგს.
ამ ვრცელი პროცესის განმავლობაში ბავშვი განაგრძობს დანაკარგის ხელახლა განცდას. თამაშში, ხატვის პროცესში და სიტყვებში ის იმეორებს და თავიდან განიცდის მატრავმირებელი ამბის ზოგიერთ ელემენტს, ერთსა და იმავე კითხვებს უსვამს უფროსებს, ხდება უფრო ემპათიური სხვების დანაკარგის მიმართ, მულტფილმის პერსონაჟების ჩათვლით. მაგალითად, სვამს კითხვას “სად არის მიკი მაუსის დედა” ან მკვდარი ჩიტის დანახვისას ინტერესდება ბარტყების შემდგომი ბედით.
ამ პროცესის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტია, ის, რომ სხვადასხვა ასაკის ბავშვებს ადაპტაციის განსხვავებული სტილი და უნარები აქვთ იმის გასაგებად, თუ რა არის სიკვდილი. პატარა ბავშვებთან საუბრისას დაუშვებელია ძილის და სიკვდილის ერთმანეთთან დაკავშირება, რადგან შეიძლება ბავშვებს შეეშინდნენ ჩაძინებული ახლობლის დანახვის. სცადეთ, გაიგოთ, რას ფიქრობს ის სიკვდილის შესახებ, როგორ წარმოუდგენია საიქიო ცხოვრება, აქვს თუ არა რაიმე სახის შიში ან შფოთვა სიკვდილთან დაკავშირებით, რაც უფრო მეტი გეცოდინებათ მისი წარმოდგენების შესახებ, უკეთ შეძლებთ მის დახმარებას.
მოუყევით მატრავმირებელი ამბის შესახებ იმ ადამიანებს, რომლებსაც ბავშვთან უშუალო კავშირი აქვთ (მასწავლებლებს, მისი მეგობრების მშობლებს). ეს დაეხმარება მათ ამ ბავშვების მიმართ უფრო მომთმენი, გამგები და მზრუნველი იყონ.
რა განსხვავებაა მწუხარებას და გლოვას შორის?
მწუხარება არის “იარლიყი” ემოციური, კოგნიტური, ქცევითი და ფიზიკური რეაქციების ნაკრებისა, რომლებიც მოჰყვება საყვარელი ადამიანის სიკვდილს. ნორმალური მწუხარების გამოხატვა შეიძლება შეიცავდეს უარყოფას, ემოციურ “სიმუნჯეს”, ბრაზს, მრისხანებას, მღელვარების შეტევებს, მოწყენილობას, შიშს, დაბნეულობას, ძილის გართულებას, ბავშვობაში დაბრუნებას, კუჭის პრობლემებს, მადის დაკარგვას, “ისტერიულ მატერიალიზაციებს” (საყვარელი ადამიანის გამოსახულების ან ხმის წარმოსახვას) და სხვა მრავალ პოტენციურ სიმპტომს. ეს სიმპტომები ძალიან ჰგავს მწვავე პოსტტრავმული პერიოდის სიმპტომებს.
გლოვა არის სიკვდილზე რეაქციის ფორმალიზებული პროცესი. ეს მოიცავს მოსაგონარ მსახურებას (პანაშვიდებს), დაკრძალვას, ქელეხს, ძაძებს და ა.შ. ეს ნაწილობრივ რიტუალიზებული მიდგომები ძალიან სასარგებლოა “გლოვითი რეაქციის” ორგანიზებისა და ფოკუსირებისათვის უშუალოდ სიკვდილის შემდგომ პერიოდში. მნიშვნელოვანია ბავშვებისთვის ამ პროცესში მონაწილეობაზე ნების დართვა. გლოვის მთავარი განმკურნავი ელემენტია ის, რომ საშუალებას აძლევს მგლოვიარეს “აკონტროლოს” ტრავმისა და დანაკარგის განცდა. იმის ნაცვლად, რომ იჯდეს მარტო სიკვდილის შესახებ აკვიატებულ განმეორებად ფიქრებთან, ადამიანს შეუძლია, კონტროლირებულად, გაიხსენოს გარდაცვლილი სიკვდილზე ფოკუსირების გარეშე. კონტროლის ხარისხი ტრავმულ მოვლენასთან შეგუებისას ძალიან მნიშვნელოვანია იმის განსასაზღვრად, თუ რამდენად დამანგრეველი ხდება მოვლენა დროის შემდეგ.
რა თქმა უნდა, ახლობელი ადამიანის გარდაცვალების გამო მწუხარება ნორმალურია, მაგრამ გამუდმებული გლოვა – არა.
პირველი ექვსი თვის განმავლობაში ბავშვებს (და მოზრდილებს) შეიძლება ჰქონდეს უჩვეულო სმენითი და მხედველობითი შეგრძნებები. მაგალითად, შეიძლება მოესმათ გარდაცვლილი დედის ხმა მეორე ოთახიდან, ნახონ დედის სილუეტი გადაჭედილ სავაჭრო ცენტრში. ეს “მოლანდებები” შეიძლება ინტერპრეტირებული იყოს რელიგიური კონტექსტით – “დედა დაბრუნდა, რომ ეთქვა ყველაფერი კარგადაა. ის ისევ ჩემთანაა”.
რა შემიძლია გავაკეთო მის დასახმარებლად?
1. იყავით გულწრფელი, ღია და მკაფიო. რაც არ უნდა საშინლად ჟღერდეს, მიაწოდეთ მას ფაქტებით გაჯერებული ინფორმაცია მომხდარის შესახებ. თუ დეტალები არ არის მოცემული, ბავშვის წარმოსახვა “შეავსებს” მას და ამბავი ხშირად უფრო შემაძრწუნებელი ხდება მისთვის, ვიდრე სინამდვილეშია.
2. არ გაექცეთ იმ თემებზე საუბარს, რომელიც ბავშვს აინტერესებს. დაელაპარაკეთ მას ყოველთვის, როცა მოუნდება საუბარი და ნუ შეაწუხებთ გამოკითხვებით, როცა ამის სურვილი არ ექნება. თუ გრძნობთ, რომ ვერ აკონტროლებთ თქვენს ემოციებს, როცა ის დასახმარებლად მოგმართავთ, აიღეთ რამდენიმე წუთი, აიყვანეთ საკუთარი თავი ხელში და მხოლოდ ამის შემდეგ სცადეთ ბავშვის დახმარება. მოუყევით საკუთარი განცდების შესახებ: “ჩვენ უნდა დავეხმაროთ ერთმანეთს, როცა ვდარდობთ”.
3. მზად იყავით, განიხილოთ ერთი და იგივე დეტალები ისევ და ისევ. მოთმინებით მოუყევით ხელახლა ფაქტები და თუ თქვენთვისაც რამე გაუგებარია, დაელაპარაკეთ ამის შესახებ. დაეხმარეთ მას შესაძლო ახსნის ძებნაში და მიახვედრეთ, რომ თქვენთვის და სხვებისთვისაც შეიძლება იყოს რაღაც გაუგებარი. ამ პროცესშივე უთხარით, რომ არსებობს ისეთი ფაქტები, რომელთა შესახებ ზუსტად ვიცით და მათი გაგება შეგვიძლია. საუბრისას გაიხსენეთ მოიგონეთ გარდაცვლილი ადამიანის შესახებ.
4. იყავით ადვილად მისაწვდომი, მზრუნველი, დამარწმუნებელი და პროგნოზირებადი. ეს ყველაფერი ბავშვს დაეხმარება, იგრძნოს თავი დაცულად. მზრუნველი აღმზრდელები, მასწავლებლები, ექიმები და სოც.მუშაკები ეხმარებიან მას დანაკარგთან შეგუებაში.
5. გაითვალისწინეთ, რომ გადარჩენილი ბავშვები თავს დამნაშავედ გრძნობენ. მშობლის მოულოდნელი გარდაცვალების შემდეგ ბავშვმა შეიძლება თავი დაიდანაშაულოს მის სიკვდილში. თუ ბავშვთან უშუალო კავშირში მყოფი ადამიანები შეძლებენ ამ განცდის განეიტრალებას, ბავშვის რეაბილიტაციის პროცესი უფრო გაიოლდება.
6. გამოიყენეთ სხვა რესურსები. მიმართეთ პროფესიონალებს, რომლებიც მზად არიან დაგეხმარონ თქვენ და თქვენს ბავშვს ამ პრობლემის გადაჭრაში. ყოველთვის გახსოვდეთ, რომ დანაკარგი არ გადის, გარდაცვლილ მშობელზე, და-ძმაზე ან თანატოლზე დარდი ყოველთვის ბავშვთან რჩება, მაგრამ დროთა განმავლობაში, სიყვარულის და ურთიერთგაგების გარემოში ბავშები სწავლობენ დანაკარგთან შეგუებას ისეთი მეთოდებით, რომლებიც არ შეუშლის ხელს მათ ჯანსაღ განვითარებას.
წყარო: https://teacher.scholastic.com/professional/bruceperry/child_loss.htm
მოამზადა მალინა საჯაიამ
