პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

პოზიციური ტექნოლოგია როგორც ცოდნის ხარისხის ამაღლების საშუალება

ბოლო ხანს იმატა ინტერესმა ახალი საგანმანათლებლო მოდელების, განსაკუთრებით კი იმ ტექნოლოგიების მიმართ, რომლებიც სკოლამდელ და სასკოლო განათლებას ეხება. მათ შორისაა პოზიციური განათლების მოდელიც, რომელიც მოსწავლეებს სასწავლო მასალაზე მაქსიმალურ კონცენტრაციასა და სასწავლო პროცესთან დაკავშირებული დაძაბულობის მოხსნაში ეხმარება.

პოზიციური სწავლის მოდელს (ნ. ე. ვერაქსა, პოზიციური სწავლების მოდელი, 1994) საფუძვლების მთელი წყება აქვს. მათ შორის გამოიყოფა ლ. ვიგოტსკის კულტურულ-ისტორიული კონცეფცია და, საზოგადოდ, დიალექტიკურ აზროვნებასთან დაკავშირებული მეთოდოლოგია. თუ გავითვალისწინებთ მასწავლებლების დაინტერესებას პედაგოგიური პროცესის ოპტიმალიზაციით და შესაბამისი ინდივიდუალაური გზების შერჩევით, შეიძლება ითქვას, რომ პოზიციური ტექნოლოგია ამ მხრივ ყველაზე მოხერხებულია, რადგან საიმედოდ უზრუნველყოფს ლოგიკური პროცესის წარმართვას, სასწავლო პროცესის შემადგენელი ნაწილების ურთიერთკავშირს, მათ მიზანმიმართულობას, დაგეგმვას და შედეგების კორექციას.

პოზიციური განათლების ტექნოლოგია ემსახურება არა მარტო ცოდნის ათვისებას, არამედ მოსწავლის განვითარებასაც სწავლის პროცესში, ამიტომ საინტერესო და ეფექტურია ნებისმიერი დისციპლინის შესწავლისას. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი მომენტია, რადგან, წესისამებრ, ჰუმანიტარული აზროვნების მოსწავლეები არ გამოირჩევიან მათემატიკური ან სხვა (ფორმალური ხასიათით ანალოგიური) სპეციალური უნარების ფლობის მაღალი ხარისხით. სასკოლო სწავლება კი, განსაკუთრებით – მაღალ კლასებში, ტრადიციულად, ფორმალურ აზროვნებას ეფუძნება, რის შედეგადაც წარმოიშობა ურთიერთსაპირისპირო სიტუაცია: მოსწავლეთა განსაზღვრულ ნაწილს (ჰუმანიტარული მიმართულებისას) არ გააჩნია ლოგიკური აზროვნების მაღალი დონე და, ვინაიდან გრძნობს ამას, გაურბის ან ცდილობს გაექცეს იმ დისციპლინებს, რომელთაც სთავაზობენ, არადა რეალური სასწავლო პროცესი პირდაპირ მოითხოვს ლოგიკური აზროვნების გამოყენებას, რაც საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, განაზოგადონ, გააანალიზონ და სისტემაში მოიყვანონ შესწავლილი მასალა.

აღნიშნული წინააღმდეგობის დაძლევა, ჩვეულებისამებრ, ხდება იმით, რომ მასწავლებლები მიმართავენ სპეციალურ მეთოდებს მოსწავლეთა ლოგიკური აზროვნების განსავითარებლად, რათა მათ გაუადვილდეთ ამ აპარატის გამოყენება, მაგალითად, ეცდებიან მასალის სისტემატიზაციის დახვეწას, სქემების სახით (სქემატურად) მათ წარმოსახვას და ა.შ.

ასეთი მიდგომით კი ვიღებთ იმას, რომ მოსწავლეები იმდენს არ ფიქრობენ, რამდენსაც იმახსოვრებენ და საბოლოოდ უყალიბდებათ თვისება, რომელსაც შეიძლება ეწოდოს რიგიდულობა, ანუ რიგიდულები ხდებიან. ამის მიზეზი კი მზა შაბლონებისა და სქემების გამოყენებაა, რაც ავიწროებს მოსწავლის აზროვნებას.
პოზიციური აზროვნების ტექნოლოგია ყველაზე მეტად ეხმარება მოსწავლე/მასწავლებელს აღნიშნული პრობლემის მოგვარებაში, მაგრამ წმინდა სახით მისი გამოყენება მაინც არ შეიძლება. ამისთვის საჭიროა წინასწარი სისტემური მომზადება და მოსწავლეთა ფსიქოლოგიური მზაობის დონის განსაზღვრა.

მოსწავლეთა ფსიქოლოგიური მზადყოფნის დონეებს შორის ძირითადად გამოიყოფა:

▪ მე-5-6 კლასები (ფსიქოლოგები ხშირად ამ საფეხურს მიაკუთვნებენ მე-7 კლასსაც);
▪ მე-8-9 კლასები;

▪ მე-10-12 კლასები.

რაც შეეხება პოციზიური აზროვნების ტექნოლოგიის სტრუქტურას და შესაფერის სააზროვნო საშუალებებს, აქ სამ ძირითად ნაწილს/პოზიციას გამოყოფენ:

● პირველი პოზიცია – ნორმატიული. ის დაკავშირებულია შესაბამისისი საქმიანობის ნორმებისა და წესების ათვისებასთან, ინფორმაციის გადამუშავებასთან;

● მეორე პოზიცია – დიალექტიკური. უკავშირდება პასუხს კითხვაზე, როგორ გარდაიქნება ინფორმაცია და როგორია მისი სისტემატიზაციის საშუალებები;

● მესამე პოზიცია – სიმბოლური. ესაა პასუხი კითხვაზე, რა საჭიროა მოცემულ კითხვაზე პასუხის გაცემა და რისთვის უნდა შევისწავლოთ ეს საკითხი.

ამის შესაბამისად გამოყოფენ პოზიციური აზროვნების ტექნოლოგიის ეტაპებსაც:

● I ეტაპი საინფორმაციო – სააზროვნო – სადემონსტრაციო-დისკუსიური ხასიათისაა და გულისხმობს საკმაო რაოდენობის სასწავლო ტექსტის არსებობას, ტექსტის სიღრმისეულ გააზრებას და დისკუსიისთვის ჯგუფების მომზადებას;

● II ეტაპი ორგანიზაციულია და მოიცავს მოსწავლეთა დაყოფას ჯგუფებად, პოზიციების (პოზიციური როლების) განაწილებას ჯგუფებს შორის.

ჯგუფების პოზიციებია (სავარაუდო):

1. კონცეფცია;
2. სქემა;
3. პოეტები;
4. თეატრი;
5. ასოციაცია;
6. ექსპერტი;
7. თეზისი;
8. პოზიტივი;
9. ნეგატივი;
10. შეკითხვა;
11. პრაქტიკა;
12. რეფლექსია;
13. ოჯახი;
14. მეთოდისტი;
15. ექსპერიმენტატორი;
16. ოპოზიცია;
17. ოპტიმისტი;
18. პესიმისტი;
19. რეალისტი;
20. კრიტიკოსი;
21. დამცველი და ა.შ.

III ეტაპია პოზიციური კითხვის/წაკითხვის ეტაპი:

◦ ჯგუფები აარჩევენ შესაფერის პოზიციებს, გაიაზრებენ მათ შინაარსს და შეარჩევენ პრეზენტაციისთვის საჭირო საშუალებებს;

◦ წაიკითხავენ ტექსტს თავიანთი პოზიციიდან (ანუ თავიანთი როლის პოზიციიდან);

IV ეტაპია ჯგუფის მიერ საკუთარი პოზიციის პრეზენტაცია ანუ პოზიციის „დაცვა”. ამ დროს:

▪ მთელი ჯგუფი გამოდის აუდიტორიის წინაშე, წარმოადგენს შესაფერის ილუსტრაციას, ახსნის და დაიცავს თავის პოზიციას, რითაც ჯგუფებს „სქემა” და „სიმბოლო”ეძლევათ საშუალება, გამოავლინონ საკუთარი შესაძლებლობები საკუთარი პოზიციის გაფორმებასთან დაკავშირებით (დაფაზე ან პოსტერით);

▪ ჯგუფი უპასუხებს დანარჩენი მოსწავლეებისა და მასწავლებლის შეკითხვებს.

● V ეტაპი შედეგების შეჯამებაა.

მუშაობის პროცესში ჯგუფების ამოცანაა:

▪ „აპოლოგეტი” – გამოავლინოს და ჩამოაყალიბოს მასალის დადებითი, ორიგინალური, საინტერესო და პერსპექტიული მხარეები;

▪ „ოპოზიცია” – მოახდინოს თემის შესწავლისას გამოვლენილი ყველა „არასაკმარისი” მხარის ფორმულირება;

▪ „კონცეფცია” – თემის შინაარსის უკეთ გასაგებად გამოყოს თემაში მოცემული ბაზისური ცნებები (ძირითადი არსი, კონცეფცია) და განსაზღვროს ისინი;

▪ „სქემა” – წარმოადგინოს სქემა, რომელიც ასახავს თემის ცალკეულ ნაწილებს შორის აზრობრივ კავშირებს და ახსნას ისინი;

▪ „თეზისი” – გადმოსცეს შესასწავლი მასალის შინაარსი ძირითადი თეზისების ან ციტატების სახით;

▪ „შეკითხვა” – ჩამოაყალიბოს კითხვები სასწავლო მასალის შინაარსის მიხედვით და შეადგინოს თემის მარტივი გეგმა;

▪ „რეფლექსია” – განსაზღვროს სავარაუდო სირთულეები, რომლებსაც შესაძლოა შეეჯახონ მოსწავლეები მასალის გამოყენებისას, ახსნან და დაასაბუთონ პოზიცია;

▪ „პრაქტიკა” – მოცემული თემის შესასწავლად გამოიყენოს მხარეთმცოდნეობითი მასალა (პრაქტიკული მასალა);

▪ „ასოციაცია” – დახატოს თემის გაცნობისას მიღებული შთაბეჭდილებები (თემის შინაარსის ვიზუალიზაცია);

▪ „პროგნოზი” – მოცემული თემის საფუძველზე მოვლენათა შემდგომი განვითარების წარმოდგენა;

▪ „ალტერნატივა” – იმსჯელოს და დაასაბუთოს, იყო თუ არა შესაძლებელი ალტერნატიული გზის პოვნა;

▪ „სახელი” – წარმოაჩინოს ისტორიულ მოვლენაზე ისტორიული პირის, ჯგუფის ან პოლიტიკური პარტიის გავლენის დონე;

▪ „ნეგატივი” – ქვეყნის ეკონომიკურ (და ა.შ.) განვითარებაში ნეგატიური მომენტებისა და შედეგების გამოყოფა და ფორმულირება;

▪ „პოზიტივი” – ქვეყნის ეკონომიკურ (და ა.შ.) განვითარებაში პოზიტიური მომენტებისა და შედეგების გამოყოფა და ფორმულირება;

▪ „პოეზია” – სალექსო ფორმით გადმოსცეს მასალაში მითითებული წესები, განსაზღვრებები, ცნებათა შინაარსი;

▪ „რებუსი”, „კროსვორდი” – დაშიფროს მასალის კონცეფცია, ცნება, შინაარსი რებუსის ან კროსვორდის სახით;

▪ „ექსპერტი” – გამოყოს თითოეული ჯგუფის საქმიანობიდან პოზიტიური და ნეგატიური მომენტები და შეაფასოს მუშაობის შედეგი;
და ა.შ.

(ჯგუფების სახელწოდება შეიძლება შეიცვალოს მასალის შინაარსისა და გაკვეთილის მიზნის შესაბამისად).

პოზიციური ტექნოლოგიის გამოყენებისთვის ყოველ ეტაპზე იგეგმება მოსწავლეთა მომზადება. ყურადღება უნდა მიექცეს იმ ფაქტს, რომ თითოეული ჯგუფი მოსწავლეთა განვითარების სხვადასხვა ხარისხს გულისხმობს, ამიტომ, კვლევების თანახმად, უნარ-ჩვევების გასამყარებლად აღნიშნული ტექნოლოგია ყოველ გაკვეთილზე უნდა გამოიყენოს მასწავლებელმა (ასეთი მიდგომა გათვალისწინებულია კიდეც საგნობრივი მასალის შედგენისას). ბუნებრივია, მე-5-7 კლასებში ის მოიცავს გაკვეთილის ნაწილს და პოზიციად შეიძლება შევუფარდოთ 2-5 (მაგალითად, ჯგუფების ოპტიმალური შეფარდებაა ასევე: „პოზიტივი”-„ნეგატივი”, „აპოლოგეტი”-„ოპოზიცია”, „თეზისი”-„პროგნოზი”, „სახელი”-„ექსპერტი” და ა.შ.), მაგრამ, ზოგადად, ყველაფერი კონკრეტულ მასალაზეა დამოკიდებული; მოსწავლეები ამის შემდეგ თანდათან დაეუფლებიან მეტაგეგმის ტექნიკასაც და გამოიყენებენ ინფორმაციის გადამუშავების სხვადასხვა ხერხს. შემდეგ მუშაობა თანდათან გართულდება და გაიზრდება ჯგუფების რაოდენობაც, შედეგად კი მივიღებთ პოზიციურ გაკვეთილს.

წარმოდგენილი მოდელი ითვალისწინებს ორნაწილიან სასწავლო გეგმას: ერთი მხრივ, სასწავლო პროცესი საინტერესოა, მოსწავლე ემოციურად დაცულია და დადებითადაა განწყობილი განსაზღვრული პოზიციის მიმართ (რაც ასევე კარგი მოტივატორია სწავლისთვის), მეორე მხრივ, მასწავლებელი გამოიყენებს სასწავლო პროცესის ორგანიზების ისეთი ფორმას, რომლის დროსაც მასალის ათვისება გაცილებით ეფექტურად მიმდინარეობს (განსაკუთრებით დიდია მასწავლებლის მაორგანიზებელი როლი „პოზიციის დაცვისას” წარმოებული დისკუსიის დროს).

ვინაიდან კონკრეტული საგნის სწავლებას სპეციფიკური მიდგომებიც სჭირდება (მაგალითად, ისტორიის გაკვეთილზე მასწავლებლის უმთავრესი ამოცანაა, გაითვალისწინოს შესასწავლი მასალის დიდი მოცულობა და ოპტიმალურად გამოიყენოს ინფორმაცია), პოზიციური ტექნოლოგიის გამოყენება მასწავლებელს მასალის სტრუქტურირების საშუალებას აძლევს, რაც უადვილებს მოსწავლეს, საინფორმაციო ბლოკების სახით „დაინახოს” და გადაამუშაოს მასალა.

პოზიციური ტექნოლოგიის სისტემა მთლიანად უნდა მოიცავდეს გაკვეთილს, ის ყველაფერში უნდა იყოს, მათ შორის – მოსწავლეთა ჯგუფური მუშაობის ფორმაშიც (აქ იგულისხმება მოსწავლეთა ინდივიდუალური და წყვილებად მუშაობის შეთავსება/ცვლილება, მოსწავლეთა „ძლიერებად” და „სუსტებად” დაყოფა და ამ უკანასკნელთა გააქტიურება) და, საბოლოოდ, მივიღებთ დამოუკიდებლად შექმნილ ჯგუფებს ინტერპერსონალური ინტერესებით, რომლებიც ჯგუფის წევრთა დიდი აქტიურობით გამოირჩევა.

თუმცა ამ ტექნოლოგიას აქვს ნაკლიც – ჯგუფური მუშაობისას მასწავლებელს უჭირს დაადგინოს თითოეული მოსწავლის ინფორმირების დონე, მაგრამ ეს გამოსწორდება შემოქმედებითი ხასიათის საშინაო დავალების მიცემით: მოსწავლეებს საშუალება ექნებათ, გამოიყენონ თანაკლასელების ჩანაწერები, აირჩიონ ის პოზიცია, რომელმაც უფრო დააინტერესათ (ეს კარგი მოტივატორია სუსტი მოსწავლეებისთვისაც – შეეძლებათ, განსაზღვრული პოზიციის ჩარჩოში მოახდინონ საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზება). საშინაო დავალების შემოწმებისას მასწავლებელი მიხვდება, მიაღწია თუ არა მიზანს.

მოვიყვანოთ შესაბამისი მაგალითი ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების გაკვეთილებიდან:

საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება XX საუკუნის დამდეგს

შესავალი ნაწილი – აქ მთავარია მიზნის გამოკვეთა, რისთვისაც:

● გაკვეთილის ძირითადი ფრაზა დაიწერება დაფაზე: „სამრეწველო და სავაჭრო ურთიერთობების განვითარებით საქართველო მკვეთრად ჩამორჩებოდა მსოფლიოს დიდ სახელმწიფოებს და, მიუხედავად საფაბრიკო-საქარხნო წარმოებისა და სამთო-მომპოვებელი მრეწველობის ზრდისა, მოსახლეობის შემოსავლის ძირითად წყაროდ კვლავ სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის წარმოება მიიჩნეოდა”.

● დაისმება კითხვები: რაზე ვისაუბრებთ გაკვეთილზე? რისგან შედგება ეკონომიკა?
● შედგება სქემა:

● გამოიტანენ დასკვნას: მაშასადამე, დღეს გაკვეთილზე საუბარი იქნება ეკონომიკაზე.

ამის შემდეგ მასწავლებლის სიტყვებიც და გაკვეთილის ტექსტუალური მასალაც მიმართული იქნება XX საუკუნის დამდეგის საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დახასიათებისკენ.

მომდევნო ეტაპზე წინ წამოიწევს კითხვა, რა განაპირობებდა საქართველოს ეკონომიკის ასეთ ურთიერგამომრიცხავ ხასიათს.

პასუხის გასაცემად განხილულ იქნება საქართველოს ეკონომიკის რამდენიმე ფაქტორი:

1. სახელმწიფო სტრუქტურების გავლენა ეკონომიკაზე;
2. სხვა ქვეყნების დაინტერესება;
3. მონოპოლიზმი;
4. სტრატიფიკაცია;
5. ცენტრის გაღატაკება.
რაც შეეხება ორგანიზაციულ მხარეს:

გამოიკვეთება პასუხის მოძიების სხვადასხვა გზა:

▪ ჯგუფი „კონცეფცია” იმუშავებს სახელმძღვანელოს ტექსტზე და განიხილავს სახელმწიფოს გავლენას ეკონომიკაზე;

 

▪ ჯგუფი „მხარეთმცოდნე” შეისწავლის ქვეყნის კონკრეტულ მხარეს, გამოკვეთს ეკონომიკის განვითარების კანონზომიერ მომენტებს და მახასიათებლებს;

▪ ჯგუფი „დოკუმენტალისტი” ეკონომიკის მდგომარეობის შესახებ გააკეთებს იმდროინდელი დოკუმენტების (საარქივო ჩანაწერები, პლაკატები, კარიკატურები და ა.შ. – მრავალფეროვანი მასალა) ანალიზს;

▪ „სტატისტიკოსი” განაზოგადებს სტატისტიკურ მონაცემებს აღნიშნულ საკითხზე;

და ყველა მათგანს დასახმარებლად ექნება „სამარშრუტო ფურცლები” (პოსტერები), რომლებიც ძალიან დიდ როლს ასრულებს ინფორმაციის სწორი, სათანადო გზების მოძიებაში.

პოზიციური ტექნოლოგიით მუშაობა მოსწავლეებს უყალიბებს სისტემურ აზროვნებას, არგუმენტირებისა და, საზოგადოდ, კრიტიკული აზროვნების უნარს. დიდია მისი აღმზრდელობითი მნიშვნელობაც (საკუთარი შესაძლებლობების გამომჟღავნება, კომპეტენციისა და კომუნიკაციის მაღალი დონე, სწორი თვითშეფასების უნარის განვითარება), რაც პოზიციური აზროვნების ტექნოლოგიას ცოდნის ხარისხის ამაღლების ეფექტურ საშუალებად აქცევს და ცხადყოფს, რომ სასწავლო პროცესში მისი გამოყენება მისასალმებელია.
 
გამოყენებული ლიტერატურა:
1.Veraksa N.E. Model of position training of students. Psychology questions. 1994. N3. PP. 122-129 (in Russian).
2. Vygotsky L.S. The Problem of the Development of Higher Mental Functions // The Collected Works of L.S.Vygotsky. V.4. Edited by Robert W. Rieber. – Plenum Press, New York, 1997. PP. 1-252;
3.Positional method of teaching for university students, Olga Shiyan and Igor Shiyan, PhD in psychology, Professors, University of Moscow (Russia), https://www.educ-revues.fr/DIOTIME/AffichageDocument.aspx?iddoc=39754;
4.https://www.voppsy.ru

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი