მოსწავლეთა თვითრეალიზაცია ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების გაკვეთილებზე

 

 ცნობილია, რომ დღეისათვის საზოგადოებაში ისეთ ადამიანებზეა მოთხოვნა, რომელთაც აქვთ ცოდნა და, ამასთან, შეუძლიათ თანამშრომლობა, სათანადო ვითარებაში დამოუკიდებლად მოქმედება და მოგვარებული აქვთ თვითიდენტიფიკაციისა და თვითრეალიზაციის პრობლემა. ეროვნული სასწავლო გეგმა ითვალისწინებს თანამედროვეობის მოთხოვნებს და საგნობრივი გეგმების მიზნებისა და შედეგების განხორციელებით ზრდის სოციალურად განვითარებულ მოსწავლეებს, რაც მათ მომავალ საქმიანობაში წარმატებას უადვილებს. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან თვითრეალიზაცია პიროვნების ფორმირების აუცილებელი პირობაა, ტალანტისა და შესაძლებლობების რეალიზებისა და საზოგადოებასთან ინტეგრირების მთავარი გზა.

 პიროვნების ფორმირების გზაზე ძირითადი დატვირთვა სკოლაზე მოდის, ამიტომ მასწავლებელს ამ პროცესში უდიდესი როლი ეკისრება. მან ისე უნდა წარმართოს საქმიანობა, რომ მოსწავლეს თვითრეალიზაციის სურვილი გაუღვივოს. ფსიქოლოგიური პირობებიდან მნიშვნელოვანია, მოსწავლემ მოიხსნას დაძაბულობა გაკვეთილზე, მთელი ყურადღება სამუშაოსკენ მიმართოს, ირწმუნოს გაკვეთილის წარმატებისთვის საკუთარი პერსონის მნიშვნელობა, თავისუფლად გამოთქვას აზრი და საკუთარი დამოკიდებულება გასაანალიზებელი მოვლენების მიმართ, გამოხატოს წუხილი და სიხარული, გაუჩნდეს შემოქმედებითი საქმიანობის მოთხოვნილება.

ეს კი შეუძლებელი იქნება, თუ მასწავლებელმა ვერ მოახერხა სიტუაციის მოდელირება და სასწავლო პროცესის ორგანიზებისას ძირითადი ამოცანების შესრულება:

▪ გამჭოლი კომპეტენციებისა და მოსწავლეთა კომუნიკაციური უნარების ფორმირება;

▪ თვითდასწავლის, თვითკონტროლის, თვითშეფასების, რეფლექსიის უნარების ფორმირება;

▪ მიზნის დასახვისა და მიღწევის, ჰიპოთეზის წამოჭრისა და შემოწმების, მტკიცებითი უნარების ფორმირება;

▪ მოსწავლეთა კრიტიკული და შემოქმედებითი უნარების განვითარება.

მოსწავლის თვითრეალიზაციის მისაღწევად მასწავლებელი ირჩევს სასწავლო პროცესის ორგანიზების ფორმას, მეთოდებსა და მიდგომებს.

 პირველია გაკვეთილზე მოსწავლის წარმატებული საქმიანობისთვის შესაფერისი სიტუაციის შექმნა.

როდის გაუჩნდება მოსწავლეს გაკვეთილზე აქტიურობისა და რამის გაკეთების სურვილი? მაშინ, როდესაც ეცოდინება, რომ დავალებას თავს გაართმევს, როდესაც არ შეუშინდება მის პირობას, ანუ როდესაც მასწავლებელი ისე ააგებს სამუშაოს, რომ მოსწავლე ნაბიჯ-ნაბიჯ აღწევდეს შედეგს.

არსებობს სხვადასხვა დონის ტესტები, რომლებიც ასეთ დროს უნდა გამოიყენოს მასწავლებელმა.

მოვიყვანოთ მაგალითები ისტორიისა და საზოგადოებრივი მეცნიერებების სწავლებიდან:

I დონის ტესტები – მოწმდება მოსწავლის სპეციალური შესაძლებლობები და მიღწევები (თარიღების, მოვლენების, მოქმედების ადგილის, ისტორიული პირებისა და ფაქტების ცოდნის დონე);

II დონე – ალტერნატიული დავალება (ჭეშმარიტი და მცდარი მტკიცებულებების შეფასება, პირველწყაროს ცოდნა, შესაბამისობის დადგენა);

III დონე – ინტელექტის ტესტები (ისტორიული ფაქტებისა და ანალოგიების დაჯგუფება, თანმიმდევრობის განსაზღვრა).

 ტესტების თითოეული დონე განსაზღვრულ ცოდნას შეესაბამება. მოსწავლეები თავად ირჩევენ დონესაც და შესასრულებელ დავალებასაც. ამით მასწავლებელი განსაზღვრავს მოსწავლის ცოდნისა და უნარების საწყის დონეს და შესაბამისად იმუშავებს.

გაკვეთილზე შემოქმედებითი საშუალებების სტრუქტურული ელემენტების ფორმირებით მასწავლებელი ქმნის პირობებს, რომელთა დახმარებითაც მოსწავლე წარმატებით შეძლებს საზოგადოებაში სოციალიზაციას. 

 მაგალითი – მოსწავლის შემოქმედებითი საქმიანობა გაკვეთილზე და კლასგარეშე სამუშაოს დროს:

▪ ისტორიული სიტუაციის მოდელირება (წერილი წარსულიდან, მაკეტი, ისტორიული მოღვაწის სახის შექმნა);

▪ ისტორიული თემის ლიტერატურული დამუშავება (მოთხრობები, ლექსები, ზღაპრები);

▪ თეატრალიზებული სიუჟეტი, როლური თამაში;

▪ წარმოსახვითი ექსკურსია/ტური;

▪ სამეცნიერო-კვლევითი საქმიანობა.

გაკვეთილზე მოსწავლის თვითრეალიზების ბაზას სასწავლო მასალა წარმოადგენს. მოსწავლეები დამოუკიდებლად ასრულებენ დავალებას შესწავლილი მასალის მიხედვით, მერე კი, გამოკითხვის დროს, უცვლიან დავალებას ერთმანეთს და უმოწმებენ ცონეს დონეს.

მაგალითი – დავალების ტიპები:

▪ ტესტები;

▪ პრობლემური ხასიათის კითხვები;

▪ ტექსტი შეცდომებით;

▪ კროსვორდი;

▪ ცხრილის შევსება და ა.შ.

 

მაგალითი – წამყვანი, ძირითადი დავალების სახეებია:

▪ თემის დამოუკიდებლად სწავლა, გაკვეთილზე მასწავლებლის დამხმარე როლი;

▪ გაკვეთილისთვის საჭირო დამატებითი მასალის მომზადება;

▪ კითხვების მომზადება ახალი თემის შესახებ, რომელიც განსაკუთრებულად რთული აღმოჩნდა. 

ასეთი დავალება თვითრეალიზებაში განსაკუთრებით ეხმარება ძლიერ მოსწავლეებს.

პროექტული მეთოდი იძლევა კრიტიკული და შემოქმედებითი აზროვნების, ინფორმაციასთან მუშაობის უნარის ფორმირების საშუალებას, რაც სავსებით შეესაბამება მოსწავლის თვითრეალიზაციის ამოცანას.

მაგალითი – პროექტის სახეები:

▪ კვლევითი (ისტორიული მოღვაწის ბიოგრაფია, გენეალოგიური ხე);

▪ საინფორმაციო პროექტი (რელიკვიების გამოფენა); 

▪ შემოქმედებითი პროექტი (ინტერვიუ და სხვ.).

ის მნიშვნელოვანია იმით, რომ მასწავლებელი, მას შემდეგ, რაც გამოკვეთს პრობლემას, სთავაზობს მოსწავლეებს, დაასახელონ ფაქტები, რომლებიც პირდაპირ არ უპასუხებს ლოგიკურ დავალებას, მაგრამ შეიცავს მისი გადაწყვეტის ფარულ მინიშნებას. მეთოდის დანიშნულებაა, აჩვენოს მოსწავლეებს პრობლემის მეცნიერული გადაწყვეტის გზები, ხოლო მოსწავლეები ცდილობენ, იაზროვნონ ლოგიკურად და მიღებული გამოცდილება გამოიყენონ გაკვეთილის დასაწყისში დასმული შემოქმედებითი ხასიათის დავალების გადასაწყვეტად.

იმისთვის, რომ პრობლემური სიტუაცია ორგანულად იყოს ჩართული სასწავლო პროცესში, მან უნდა მიიღოს შემეცნებითი ხასიათის დავალების სახე. შემეცნებითი ხასიათის ისტორიულ დავალებას აქვს საკუთარი ინვარიანტული სტრუქტურაც, მაგრამ აქ მთავარია მასწავლებლის „ფარული” პოზიცია, რომელიც „ამწვავებს” დაპირისპირებას შემეცნებით დავალებასა და ფაქტებს შორის. მასწავლებლის მონოლოგის დასრულების შემდეგ მოსწავლეები მზად არიან, დაუბრუნდნენ საწყის პირობას და პასუხი გასცენ ლოგიკურ დავალებას.

შემოქმედებითი დავალების მაგალითი მსოფლიო ისტორიის კურსიდან:

პეტრე I-მა რუსეთი იმპერიად გადააქცია და სახელმწიფოს განვითარებაში უდიდესი როლი შეასრულა, მაგრამ მის მიერ გატარებული რეფორმების შესახებ განსხვავებული მოსაზრებები არსებობს:

ა) „პეტრე I თავისი ეპოქის შვილი გახლდათ. ის იმდენად დიდი და ძლიერი ხელისუფალი იყო, რომ გამუდმებით ზრუნავდა თავისი ხალხის ბედზე, სახელმწიფოს ზრდასა და ძლიერებაზე”;

ბ) „პეტრეს რეფორმები გარდაუვალი იყო, მაგრამ ისინი ხალხის რწმენასა და მათ საქმიანობაზე საშინელი ძალადობით ხორციელდებოდა”.

აირჩიეთ პოზიცია და მოიყვანეთ არანაკლებ სამი არგუმენტისა თქვენი არჩევანის სასარგებლოდ.

ახალი მასალის შესწავლისას მასწავლებელი თემას სრულად არ გადმოსცემს და სთავაზობს მოსწავლეებს ისტორიული სიტუაციის მოდელირებას და მოვლენის განვითარების საკუთარი ვარიანტების წარმოდგენას, მერე კი სახელმძღვანელოში წარმოდგენილ ვერსიასთან შედარებას და იმის ახსნას, რატომ განვითარდა მოვლენები სწორედ ასე.

ეს მიდგომა შეიცავს დამოუკიდებელი მუშაობის სხვადასხვა ფორმას და მეთოდს (რეპროდუქციული ხასიათის დამოუკიდებელი სამუშაო, რეკონსტრუქციული და შემოქმედებითი ხასიათის სამუშაო), რაც ხელს უწყობს მოსწავლის კოგნიტური, სოციალური და კომუნიკაციური კომპეტენციების განვითარებას. ამ დროს ახალი მასალის შესასწავლად მასწავლებელი ორგანიზებას უწევს მოსწავლეთა დამოუკიდებელ სამუშაოს, წინასწარ ამზადებს პრობლემურ კითხვებს პარაგრაფის ტექსტის მიხედვით ან ადგენს საინფორმაციო ფურცლებს/ახალი მასალის გზამკვლევს, რომელიც მოსწავლეს თემის შესწავლასა და მნიშვნელოვანი საკითხების აქცენტირებაში დაეხმარება.

მაგალითად, ავიღოთ თემა „ბაგრატ III – ერთიანი საქართველოს მეფე”

ერთიანი ქართული ფეოდალური მონარქიის წარმოქმნის წინაპირობები

წინაპირობები (მიზეზები)	შინაარსი
ეკონომიკური
პოლიტიკური: ა) შიდაპოლიტიკური ბ) გარეპოლიტიკური
რელიგიური

2. საქართველოს ისტორიული მიწების გაერთიანება და
ცენტრალიზაცია

გაერთიანება:

თარიღი	ტერიტორია

3.           

ხელისუფლების
ცენტრალიზაცია:

საქართველო

გერბი

ხელმწიფის კარის ეტიკეტი

   სწავლის სხვადასხვა
ტექნოლოგიის, ფორმისა და მეთოდის გამოყენება ხელს უწყობს მოსწავლეთა სრულფასოვან განვითარებას,
აადვილებს მოზღვავებული ინფორმაციის ნაკადში ორიენტირებას, პრობლემების აღმოჩენას და
შემოქმედებით გადაწყვეტას, კოგნიტური (შემეცნებითი) და საინფორმაციო-ტექნოლოგიური უნარების
განვითარებას, ყველაფერი ეს კი მოსწავლეთა თვითრეალიზაციისა და კომუნიკაციური კომპეტენციების
განვითარების, საზოგადოებასთან წარმატებული სოციალიზაციის საფუძველია.