ადამიანები ხშირად მოქმედებენ სოციალური ნორმების, კანონების, დაწერილი თუ დაუწერელი წესების მიხედვით. მაგალითად, ბულგარელების უმრავლესობა, სხვა ბევრი ქვეყნის მაცხოვრებლებისგან განსხვავებით, უარის ნიშნად თავის დაგიქნევთ, ხოლო დასტურს თავის გაქნევით გამოხატავს. თუ თქვენ დადგებით შუა ქუჩაში და ცაში დაიწყებთ ყურებას, გამვლელები ალბათ ჩვეულებრივად ჩაგივლიან. მაგრამ თუ რამდენიმე მეგობართან ერთად გაიმეორებთ იგივეს, გამვლელებსაც დააინტერესებთ და მოგბაძავენ.
ალბათ გქონიათ შემთხვევა, როცა შესულხართ მაღაზიაში და შეგიმჩნევიათ, რომ ერთ სალაროსთან დიდი რიგია და ადამიანები მაინც იქ მიდიან, როცა მეორე სალაროსთან უფრო ცოტა მომხმარებელი იცდის. ეს არის სოციალური გავლენის “ბნელი მხარე”, რომლის ერთ-ერთი პროცესია კონფორმიზმი _ ინდივიდის ქცევების, რწმენების და განწყობები შეცვლა ჯგუფის რეალური ან წარმოსახვითი ზეწოლის გამო. ეს ცვლილება შეიძლება იყოს მხოლოდ საჯარო (ადამიანი მოიქცეს ისე, როგორც იქცევა უმრავლესობა) ან გადავიდეს შინაგან თანხმობაში. ამ დროს ის უკვე იწყებს გარშემომყოფებივით ფიქრს და განცდას. უფრო ხშირად, ადამიანები სოციალურ ნორმებს ემორჩილებიან მხოლოდ გარეგნულად, ისე, რომ არ იცვლიან შინაგან რწმენებს.
1935 წელს შერიფი ლაბორატორიულ პირობებში დააკვირდა კონფორმულობის ჩამოყალიბების პროცესს. მან კვლევაში გამოიყენა ავტოკინეთიკური ფენომენი, რომლის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ სრულ სიბნელეში გვეჩვენება, რომ განათებული წერტილი მოძრაობს ქაოტურად, სხვადასხვა მიმართულებით და განსხვავებული სიჩქარით. რეალურად ეს წერტილი უძრავია. შერიფის ექსპერიმენტის დროს, სუბიექტები შეჰყავდათ ბნელ ოთახში და სთხოვდნენ შეეფასებინათ განათებული წერტილის მოძრაობის მანძილი დიუმებში. აღმოჩნდა, რომ ცდის პირების შეფასება ერთმანეთისგან განსხვავდებოდა და რადგან სიტუაცია ორაზროვანი იყო, ისინი არ იყვნენ დარწმუნებულები და ხშირად ცვლიდნენ საკუთარ შეფასებას. მას შემდეგ, რაც დადგინდა თითოეულის მოჩვენებითი მოძრაობის სიგრძე, ლაბორატორიაში 3-3 კაციან ჯგუფებად შეიყვანეს ის ადამიანები, რომელთა შეფასება ერთმანეთისგან განსხვავდებოდა. ისინი რამდენიმე დღის განმავლობაში უსმენდნენ ერთმანეთის მიერ განათებული წერტილის მოძრაობის სიგრძის შეფასებას. კვლევის შედეგების ანალიზმა გამოავლინა, რომ თუ პირველ დღეს მათი შეფასებები განსხვავებული იყო, მეოთხე დღეს ისინი ერთმანეთს ემთხვეოდა. კვლევაში მონაწილე პირებმა ჯგუფის წევრებად იგრძნეს თავი და დაექვემდებარნენ ჯგუფის ნორმებს. დაახლოებით ერთი წლის შემდეგ იმავე ცდის პირები იგივე კვლევა ცალ-ცალკე ჩაუტარეს. აღმოჩნდა, რომ მათი შედეგები ისევ ემთხვეოდა ერთმანეთს. მათ შეინარჩუნეს ჯგუფის ნორმების ჩამოყალიბების ტენდენცია.
ამერიკელი ფსიქოლოგი სოლომონ აში დაინტერესდა საკითხით, თუ როგორ მოიქცევა ინდივიდი, როცა დარწმუნებულია საკუთარი შეფასების სისწორეში, დარჩება თავის აზრზე თუ დაეთანხმება უმრავლესობის მცდარ აზრს. ექსპერიმენტის დროს, ლაბორატორიაში შემოიყვანეს ხუთი ადამიანი, რომელთაგან ერთი იყო ნამდვილი ცდის პირი, ხოლო დანარჩენები ექსპერიმენტატორის მითითებით მოქმედებდნენ. ისინი დასვეს მაგიდის გარშემო, უთხრეს, რომ მონაწილეობას იღებდნენ პერცეპციის (აღქმის) შესწავლის ექსპერიმენტებში და მისცეს ინსტრუქცია, შეეფასებინათ ხაზების სიგრძის შეფასება. ამის შემდეგ მათ აჩვენეს სამი განსხვავებული, დანომრილი ხაზი და ერთ-ერთის ტოლი ცალკე დახაზული, ეტალონური ხაზი. მათ ევალებოდათ ხაზის ნომერზე მიეთითებინათ, რომელი იყო შესაბამისი ხაზი. ნამდვილ ცდის პირს სხვების პასუხების მოსმენის შემდეგ უნდა ეპასუხა. პირველი სუბიექტი ხაზის სიგრძეს აფასებდა მცდარად, მის პასუხს იმეორებდნენ დანარჩენებიც, ნამდვილი სუბიექტი ხვდებოდა მათ შეცდომას, მაგრამ ხანდახან თვითონაც იმავე პასუხს სცემდა, ე. ი. ავლენდა კონფორმულობას. კვლევის მიხედვით, პასუხების 63% არ ექვემდებარებოდა კონფორმიზმის გავლენას, ხოლო 37% კონფორმული იყო.
“დათმობა ჯგუფის ზეწოლის გამო” – მაინც რატომ ვთმობთ ადამიანები საკუთარ აზრს სხვების გამო? რატომ ვიქცევით ისე, როგორც დანარჩენები? ყველა ჯგუფის შეხედულებებს გავიზიარებთ? და თუ არა, როგორ ვფილტრავთ? რა ახდენს გავლენას იმაზე, რომ სხვებმა მოახდინონ ჩვენზე გავლენა? მკვლევრები შეეცადნენ გამოეყოთ რამდენიმე ფაქტორი, რომლებსაც შეუძლიათ კონფორმულობაზე გავლენის მოხდენა:
ჯგუფის შეჭიდულობა და კონფორმულობა. როგორც წესი, იმ ჯგუფის წევრების გავლენის ქვეშ ვექცევით, რომელსაც ღირებულად ვთვლით, მოგვწონს და მათი აზრი ჩვენთვის მნიშვნელოვანია. რაც უფრო მეტია მოწონების ხარისხი, მით უფრო ძლიერია კონფორმულობა. თუ ინდივიდს სურს რომელიმე ჯგუფმა პატივი სცეს და მიიღოს, ყველაზე მოკლე გზა ამისთვის მათი შეხედულებების გათავისება ან უბრალოდ, თანხმობის გამოხატვაა.
სისწორისადმი მიდრეკილება. ამ დროს ინდივიდი სიტუაციაში გასარკვევად იყენებს. აშის ექსპერიმენტში მონაწილეები არ შეიმჩნევენ ჯგუფის უმრავლესობის მცდარ შეფასებას, როცა დავალება მარტივია, მაგრამ ორაზროვნების შემთხვევაში, როცა სწორი პასუხის პოვნა რთულია, დაეთანხმებიან დანარჩენების აზრს.
ჯგუფის სიდიდე და კონფორმულობა. კვლევების მიხედვით, კონფორმულობა იზრდება 5 კაციან ჯგუფებამდე, ამის შემდეგ ჯგუფის ზომის ზრდა ძალიან მცირე დამატებით ეფექტს იძლევა.
სქესი და კონფორმულობა. მეოცე საუკუნის 70-იან წლებამდე არსებობდა თვალსაზრისი, რომ ქალები უფრო კონფორმულები იყვნენ, ვიდრე მამაკაცები, ამჟამინდელი კვლევები არ ადასტურებენ. როგორც ამ ექსპერიმენტების ანალიზმა აჩვენა, ცდის პირებს აძლევდნენ ისეთ მასალას, რომელიც უფრო ნაცნობი იყო კაცებისთვის, ვიდრე ქალებისთვის. შესაბამისად, ისინი იმყოფებოდნენ გაურკვეველ სიტუაციაში და ამიტომ ექცეოდნენ სხვის გავლენის ქვეშ.
სურვილი მოსწონდე სხვას. კონფორმულობა, რომელიც მომდინარეობს ამ წყაროდან, ცნობილია, როგორც ნორმატიული სოციალური გავლენა, რადგან ის გულისხმობს საკუთარი ქცევის შეცვლას, რათა მოერგო სხვების მოლოდინებს, სოციალურ ნორმებს.
სურვილი იყო სწორი. ინფორმაციული სოციალური გავლენა გულისხმობს იმას, რომ სამოქმედოდ ჩვენ ვირჩევთ იმ ქცევებს და აზრებს, რომლებიც სხვა ადამიანების მსგავსია და ამას იმიტომ ვაკეთებთ, რომ დარწმუნებული ვიყოთ ჩვენს სისწორეში.
კონფორმულობა შეძენილი ფენომენია. ბავშვობიდანვე გვასწავლიან, როგორ უნდა დავექვემდებაროთ ჯგუფის ნორმებს, თუ გვინდა მისი წევრების პატივისცემა დავიმსახუროთ. თუმცა, გამოსავალი არსებობს. წინააღმდეგ შემთხვევაში ფიროსმანი, ვან გოგი, პიკასო და დალი ერთნაირ ნახატებს შექმნიდნენ. გამოსავალი ადამიანის ინდივიდუალურობის წახალისებაა. რეალურად, ჩვენ გვინდა ვგავდეთ იმ ჯგუფის წევრებს, რომელიც მოგვწონს, მაგრამ ამავე დროს გვსურს ჩვენი უნიკალურობის შენარჩუნება, რათა თვითონ ვმართოთ ის მოვლენები, რომელიც ჩვენ გარშემო ხდება. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, რომ მშობლებმა წაახალისონ ბავშვის დამოუკიდებელი აზრი, მასწავლებლებმა მისცენ ისეთი დავალებები, სადაც მკაფიოდ იქნება განმარტებული, რომ მათგან მოითხოვენ საკუთარი შეხედულების ჩამოყალიბებას. ბავშვებს უნდა შეექმნათ იმის განცდა, რომ არავინ დასჯის მათ ჯგუფისგან განსხვავებული მოსაზრების გამო. ამრიგად, ინდივიდუალურობის შენარჩუნებისკენ მიდრეკილება ასუსტებს კონფორმულობის ძალას.
