საშობაო სიმღერა დიკენსის ნოტებზე

„მოჩვენებების ამ პატარა წიგნში შევეცადე ისეთი იდეა წარმომეჩინა, რომელიც მკითხველს არ გაანაწყენებდა არც საკუთარი თავის, არც სხვების, არც საშობაო დღესასწაულისა და არც ჩემს მიმართ.  დაე, ეს წიგნი სამუდმაოდ დარჩეს თქვენს სახლებში და ნურავინ შემოდებს მას თაროზე.“

ეს სიტყვები წაუმძღვარა ჩარლს დიკენსმა 1843 წელს გამოცემულ „საშობაო სიმღერას,“ რომელიც დღემდე, არა მხოლოდ დიდ ბრიტანეთში, მთელ მსოფლიოში ყველაზე პოპულარულ საშობაო ნაწარმოებად ითვლება.

მართალია, თხზულებას – სიმღერა,  თავებს კი სტროფები დაარქვა, მაგრამ ამბავი ლექსად როდი მოგვითხრო. “A Christmas Carol  in Prose“ („საშობაო სიმღერა პროზად“) – ასეთია მოჩვენებების წიგნის სრული სათაური და ნურც სიტყვა „მოჩვენებები“ დაგადარაჯებთ, რადგან წინ სადღესასწაულო გლინტვეინივით თბილი, არომატული და  მათრობელა ამბავი გელით.

… დაე ნურავინ შემოდებს მას თაროზე

„საშობაო სიმღერა“ ქართლ ენაზე გიორგი კაკაბაძემ თარგმნა. დიკენსის გადმოქართულებულმა სტროფებმა ხელახლა აღმომაჩენინა და უფრო მეტად შემაყვარა ეს ზღაპრული წიგნი. იმაშიც გამიმართლა, მთარგმნელი პირადად რომ გავიცანი და მერამდენე წელია მისი შემოთავაზებული რეცეპტით ვსარგებლობ. რეცეპტი სასარგებლო და იოლი შესასრულებელია: ახალი წლიდან მოყოლებული, სანამ ჩვენს სახლებში დღესაწაულს დღესასწაული ანაცვლებს (ვიდრე ზამთარის ბოლომდე), თბილ პლედებში გახვეულებმა, ცხელი ჩაის დაგემოვნებით, ოჯახის წევრებთან ერთად (ან განმარტოებით), ხმამაღლა (თუ ჩუმად), ერთხელ მაინც უნდა წავიკითხოთ „საშობაო სიმღერა.“

წელს, მართალია სადღესასწაულო თარიღებს ვერ დავამთხვიე, თუმცა, ჰაერში მოფარფატე ფიფქებს რომ მოვკარი თვალი და გადათეთრბული თბილისის ნახვის იმედი გამიჩნდა, გამოცდილი რეცეპტის პირობები გავიხსენე და  ნაცნობი სტროფები გადავამღერე.

თოვლისა რა მოგახსენოთ, დიკენსმა კი მოლოდინი კვლავ გაამართლა და კიდევ ერთხელ დამარწმუნა 175 წლის წინ დაწერილი აბზაცების უნიკალურობაში.

ზამთარი ჯერ წინ გვაქვს და არც თქვენ შემოდოთ ეს წიგნი თაროზე!

დავიწყოთ იმით, რომ…

„დავიწყოთ იმით, რომ მარლი გარდაიცვალა. ამაში ეჭვი არავის შეპარვია,“ – პირველი წინადადებიდან მეექვსე აბზაცამდე ავტორი დაჟინებით გვარწმუნებს მარლის გარდაცვალების ჭეშმარიტებაში. რატომ? ამ ფაქტს სათანადოდ თუ არ გავიაზრებთ, სიუჟეტი ორიგინალურობას დაკარგავს. რამდენიმე გვერდის შემდეგ ჩვენ (მკითხველმა) და ქვახარშია ებინეზერ სკრუჯმა (მთავარმა გმირმა) არც მეტი, არც ნაკლები, მოჩვენება უნდა ვიხილოთ. დიახ, გარდაცვლილ მარლს  შევხვდეთ, მოვუსმინოთ და გავესაუბროთ კიდეც!

საიქიოდან მოვლენილი, მიცვალებულივით ფერმკრთალი, ჯაჭვებასხმული მარლი მართლაც საზარელი სანახავია. თუმცა არანაკლებ გვაძრწუნებს იმ ადამიანის პორტრეტი, რომელსაც ფულის გარდა არავინ და არაფერი უყვარს. ადამიანისა, რომელიც ეუხეშება ნათესავებს, ერთადერთ თანამშრომელს, უპოვარს მისკენ ხელის გაშვერაც კი აშინებს, დამფრთხალი გამვლელ-გამომვლელი საათსაც ვერ ეკითხება, შობის მოლოდინით გამოწვეული საყოველთაო აღტაცება მისთვის უცხო ხილია, დასვენების დღეები კი სარგებელის დაკარგვასთან ასოცირდება. მხოლოდ სიცივე და სიბნელე მოსწონს, იმიტომ რომ ორივე უფასოდ აქვს.

ასეთი გახლავთ ებინეზერ სკრუჯი და ასეთივე იყო შვიდი წლის წინ გარდაცვლილი მისი კომპანიონი ჯეიკობ მარლიც. სიცოცხლეში ორივე თავგამოდებით ჭედავდა „გასაღებების, ბოქლომების, ყულაბების, დოკუმენტების, საბუღალტრო წიგნებისა და რკინის საკეტიანი მძიმე საფულეებისგან შემდგარ ჯაჭვს,“ ყოველწლიურად რგოლს რგოლზე ამატებდნენ, როგორ? – მუდამ იმაზე ფიქრობდნენ რა გზებით გაეძარცვათ, მიეთვისებინათ, გამოეძალათ, ტყავი გაეძროთ და  სული ამოერთვათ გაჭირვებულებისთვის.

ძნელი მისახვედრი არ არის, რომ ყველასგან განაპირებული სკრუჯი საიქიოში თავისი მეგობარივით დაიტანჯება. ფანჯრიდან ის მარლის მსგავს უამრავ მოჩვენებას დაინახავს, რომლებსაც „სურთ მოკვდავთა საქმეებში ჩარევა, მათთვის სიკეთის მიტანა, მაგრამ ამის შესაძლებლობას სამუდამოდ მოკლებულები არიან.“ ამიტომაც ცდილობს  მარლი მეგობრის გადარჩენას და დახმარების მიზნით, მომდევნო სამი ღამის განმავლობაში სულებს უგზავნის.

„სკრუჯი მარლის ერთადერთი ნდობით აღჭურვილი პირი იყო; მისი ერთადერთი რწმუნებული ყველანაირ საქმეში. მისი ანდერძის ერთადერთი აღმსრულებელი, მისი ერთადერთი მემკვიდრე, მისი ერთადერთი მეგობარი და ერთადერთი ადამიანი, რომელმაც ის სამარემდე მიაცილა,“ – ამ აბზაცში კლასიკოს მწერალს ტავტოლოგიური შეცდომები როდი  გაეპარა. ავტორი, როგორი თავგამოდებითაც ცდილობდა მარლის გარდაცვალებაში ჩვენს დარწმუნებას, ანალოგიური შეუპოვრობით განაგრძობს მარლისთვის სკრუჯის ერთადერთობის ხაზგასმას, ექსპრესიას აძლიერებს და სათანადოდ გვამზადებს იმ უჩვეულო ისტორიისთვის, რომლის მოყოლასაც აპირებს. სიტყვა „ერთადერთი“ კომპანიონების უარყოფით თვისებებს წარმოაჩენს (მათ ფული კერპად უქცევიათ და გარშემო აღარავინ აინტერესებთ). მეორე მხრივ კი სწორედ ეს „ერთადერთობა“ უბიძგებს მოჩვენებას „სიტყვა შეაწიოს“ მეგობარს. როგორც ირკვევა, მარლი ადრეც ცდილობდა სკრუჯისთვის ხმის მიწვდენას: „მიკვირს, დღეს შენთვის ხილული რომ გავხდი, ისედაც სულ შენს გვერდით ვარო!“ შეშინებული და თავგზაარეული სკრუჯი კი უკანასკნელი ძალისხმევით ახერხებს სიტუაციის გაანალიზებას და დასძენს: „შენ ჩემი ერთადერთი მეგობარი იყავი, მარლ!“

სამი სული, სამი სტროფი

„სამიდან პირველი სული“ წარსულისაა, „სამიდან მეორე სული“ – აწმყოსი, „სამიდან მესამე სული“ კი –  მომავლისა.

სკრუჯი ჯერ  საკუთარ ბავშვობას, აღტაცებით, ენთუზიაზმითა და იმედებით სავსე ახალგაზრდობას იხილავს. სახეზე ღიმილიც კი გაუკრთება, თუმცა ხასიათს გაუფუჭებს იმის გახსენება, ანგარების გამო როგორ დათმო ნამდვილი სიყვარული.

აწმყოს საკუთარ ქალაქში, „უხილავად მოგზაურობისას“ გაიაზრებს: მდიდარსა თუ ღარიბ უბნებს შობის წინ საყოველთაო სიხარული აერთიანებს და ათანაბრებს. თავისი ერთადერთი თანამშრომლის ოჯახში, მიუხედავად იმისა რომ უმცროსი ვაჟი სასიკვდილოდაა განწირული და ძალიან უჭირთ, შობის მოახლოება მაინც უხარიათ. ადამიანები ცდილობენ წყენა დივიწყონ, ერთმანეთს ყველაფერი აპატიონ. მსგავსი კეთილგანწყობა სკრუჯს დღესასწაულში მონაწილეობისა და მოწყალების გაღების  სურვილს უღვიძებს.

მესამე სული ბებრი ძუნწის გარდაცვალების ამბავს ჰყვება: ადამიანი, რომელსაც არავისთვის გაუკეთებია სიკეთე, ლანძღვისა და დაცინვის საგნად ქცეულა, მის სახლს ქურდავენ, მის საფლავს კი არავინ ეკარება.

ემოციურ პასაჟები კინო-კადრებივით ანაცვლებენ ერთმანეთს, ჩვენ თხრობის თანამონაწილეები ვხდებით. მწერლის ოსტატობაში თავადაც დარწმუნდებით, როდესაც „საშობაო სიმღერას“ წაიკითხავთ და ალბათ იმაშიც დამეთანხმებით, რომ უამრავი ეკრანიზაციის მიუხედავად, წიგნი განსაკუთრებულ ადგილს იმსახურებს არა მხოლოდ თაროზე, ჩვენს გულებშიც.

წიგნი ადამიანის ტრანსფორმაციაზე

რას ველოდებით წიგნებიდან? რისთვის ვყიდულობთ და ვკითხულობთ მათ? რატომ ვურჩევთ ერთმანეთს? რა თქმა უნდა, ამ კითხვებზე უამრავი პასუხი არსებობს. თუ გვსურს ჩვენი შვილები უფრო კაცთმოყვარენი, მოსიყვარულეები და მოწყალენი გახდნენ, „საშობა სიმღერა“ მათთვის საუკეთესო საჩუქარი იქნება.

სახეზე გამკრთალი პირველი ღიმილიდან უდიდეს ქველმოქმედებამდე წიგნის მთავარი გმირი ხანგრძლივ და რთულ გზას გადის. მისი ტრანსფორმაცია იმედის გვაძლევს, რომ ნებისმიერ ადამიანს, თუნდაც ისეთ გულქვასა და შეუვალს, როგორიც ებინეზერ სკრუჯი იყო, აუცილებლად გამოუჩნდება გულშემატკივარი. რომ ადამიანებმა „უხმო შეთანხმებით ერთმანეთს გულები უნდა გავუხსნათ,“ არა მხოლოდ შობას, ყოველთვის, როცა ჩვენგან თანადგომას ელიან.

დარწმუნებული ვარ, „საშობაო სიმღერაში“ ნებისმიერი მკითხველი მიაგნებს სათავისო კუთხე-კუნჭულს, მოკალათდება და დიკენსის სიმღერას საკუთარ ნოტებზე გადააწყობს.