პირველ სექტემბერს შავი შარვალ-კოსტიუმითა და ბაფთით მოვიდა. ეს გარდასახვა უჩვეულო იყო მისთვის. იქამდე მხოლოდ ეზოსთვის განკუთვნილი საგარეო ტანსაცმლითა და ხელში ხის ხმლით მყავდა ნანახი. შორიდან ვიცნობდი. მე-14 კორპუსის, ჩვენსაზე გაცილებით ძლიერი დაჯგუფების წევრი იყო. წევრი კი არა, ბელადის მარჯვენა ხელიც ეთქმოდა. ჩვენზე მეტი იყვნენ, უკეთესი შეიარაღება ჰქონდათ და ჭიაკოკონასთვის ჩვენზე გაცილებით მეტ საბურავს აგროვებდნენ. მათი გვშურდა. გვშურდა არა საბურავების რაოდენობის ან ხის ხმლების გამო, არამედ იმიტომ, რომ ისინი ჩვენზე უშიშრები ჩანდნენ – შეეძლოთ, ხევის ბოლომდე ჩასულიყვნენ და იქიდან შტაბის ასაშენებლად საჭირო ხარახურა ამოეზიდათ. შეეძლოთ უბნის იმ უხილავი საზღვრების გადაკვეთა, რომლებსაც მშობლები გვიწესებდნენ ხოლმე.
გაკვეთილზე ჩუმად იჯდა. ეტყობოდა, რომ სხვაგან დაფრინავდა, სხვა თავგადასავლებში იყო. ვინ იცის, იქნებ ხის ცხენს დააჭენებდა ხევის ფერდობზე ან იმაზე ფიქრობდა, რა ფორმა მიეცა ძველი აკუმულატორიდან ამოღებული განძისთვის, კალას რომ ვეძახდით. ენერგიას, რომელსაც მისი ორგანიზმი ათვინიერებდა, ვერაფერს უხერხებდნენ მისი თვალები, რომლებშიც რაღაც ამოუხსნელი ეშმაკობა სქრინსეივერივით ბრუნავდა ხოლმე. გაკვეთილის მოუმზადებლობის დროს, როდესაც ჩვენ შიშისგან ვძრწოდით, მას თამამად შეეძლო მასწავლებლისთვის ეთქვა, რომ გაკვეთილი არ იცოდა. არა, ამას არ აკეთებდა სიამაყით, – ამაში ვერავითარ თრობას ვერ ხედავდა. უბრალოდ, არ ეშინოდა. ფიზკულტურის გაკვეთილიც კი – ურჩი მოსწავლეების სამოთხე – არავითარ ვნებას არ აღუძრავდა. სკოლა მისთვის ერთგვარი სავალდებულო სამხედრო სამსახური იყო, რომელსაც პატიოსნად იხდიდა – არ აცდენდა, არ აგვიანებდა, გაკვეთილებიდან არ იპარებოდა. სამაგიეროდ, როცა დღის ბოლო ზარი დაირეკებოდა, ის ხდებოდა ყველაზე თავისუფალი ადამიანი თავისუფალ ადამიანებს შორის. თუმცა უყაირათოდ დახარჯულ თავისუფლებას შურისძიება შეუძლია.
სკოლის ცხოვრებიდან მილიონი ეპიზოდი მახსოვს, მაგრამ რომ მთხოვონ, სამი საყვარელი მომენტი გამოარჩიეო, ერთ–ერთი აუცილებლად ის ეპიზოდი იქნება, ქართულში ოთხიანი რომ მიიღო. ლამაზი გაზაფხული იდგა. ბალახისა და ნუშის სურნელი საკლასო ოთახშიც კი შემოდიოდა, რომ არაფერი ვთქვა მუშმულას ხის სიმწვანეზე, რომელიც თითქოს სახეში გვეფეთებოდა ბოლო გაკვეთილის დროს, ხელ-ფეხზე გვეხვეოდა და გარეთ გვექაჩებოდა. მაშინ, როცა ამ მომენტით ვტკბებოდით, ზოგი მერხზე ხატავდა რაღაცას, ზოგი კი მეგობრობის დღიურს ავსებდა, მასწავლებელმა დაფასთან გაიძახა. ამ ფაქტისთვის ყურადღება არავის მიგვიქცევია. ჟანრის კანონიდან გამომდინარე, გვეგონა, ეპიზოდი სტანდარტულად დამთავრდებოდა, მაგრამ ცოტა ხანში მასწავლებლის ხმა გაისმა და ეს ხმა, როგორც მიშა ქვლივიძის ლექსშია, გასროლას ჰგავდა: „დაჯექი, ოთხიანი“. ოთახში სამარისებური სიჩუმე ჩამოწვა, დრო გაჩერდაო, იფიქრებდი.
იმ დღეს არმენ ავაქიანი ყველაზე ბოლოს გამოვიდა კლასიდან. მე თვალი არ მომიშორებია მისთვის, სანამ სახლებისკენ მიმავალი გზები არ გაიყო. ის მოდიოდა გამარჯვებით გაბრუებული. არ ვიცი, რა ხდებოდა მაშინ მის გონებაში, მაგრამ ასეთი სევდიანი არმენა სხვა დროს არ მინახავს. მაშინაც კი, როცა წლების შემდეგ, ვაზისუბნური გარჩევის დროს, გამშველებლის პოზიციაში მყოფმა, ტყვიის ანასხლეტისგან თვალი დაკარგა.
არმენამ სავალდებულო სამხედრო სამსახური მოიხადა და ადრე გავიდა სკოლიდან. ჩვენ, როგორც იტყვიან, საკონტაქტოზე გავაგრძელეთ. ის უბნის უღრანებში შევიდა. უბნის გზები ბევრად უფრო გრძელი, ჩიხური და უსწორმასწოროა, ვიდრე მაშინ მეგონა. იქაურმა ჭაობებმა ჩათრევა იცის და იქ აღმოჩენილისთვის, რაგინდ ნელა იმოძრაო, რა მსხვილი ბაწარიც არ უნდა ჩამოგიგდონ, ამოსვლა ძნელია. ეს დიდი სამყაროა პატარა უბნის შიგნით, სადაც მოხვედრა იოლია, იქიდან გამოსვლა კი ძალიან ძნელი – ნელა-ნელა ეს სამყარო ორგანიზმში გეზრდება და მისი ნაწილი ხდები, უფრო სწორად, მისი აჩრდილი. უბნის აჩრდილები კი თან ყველგან არიან და თან არსად. მაღაზიასთანაც ხედავ, აფთიაქთანაც, ბირჟაზეც, სკოლასთანაც, მაგრამ ვერასოდეს მალავენ იმ მარტოსულობის განცდას, რომელიც ალესილი ხანჯალივით ადევთ კისერზე.
არმენას ხელზე რამდენიმე სვირინგი ჰქონდა, მაგრამ ორ მათგანზე განსაკუთრებული მოწიწებით ლაპარაკობდა ხოლმე. ერთი ძმის სახელი იყო – გოგა, მეორე – მამის, გაგო. არმენას ნაადრევად მოუწია მათი იმქვეყნად გაცილება. ის კიდევ უფრო გულჩათხრობილი და მარტოსული გახდა, მაგრამ ამ ტკივილმა საკუთარ თავში აპოვნინა ძალა, რომლის დახმარებითაც უბნის კეთილ აჩარდილად იქცა და, როგორც უბნის კეთილ არსებებს სჩვევიათ ხოლმე, ასწრებდა, ერთდროულად ყველას დახმარებოდა: მოხუცებს – მაღაზიიდან მძიმე ტვირთის წაღებაში, ზრდასრულებს – ხელსაქმეში. ახალგაზრდებს კი დილაადრიან ისეთ გულიან სალამს ეტყოდა, შეუძლებელია, ის დღე ცუდი ყოფილიყო. შუშის თვალი, ლურჯად რომ მოუჩანდა, შავგვრემან, გამხდარ, ტანმორჩილ ბიჭს უცხო გარეგნობას სძენდა და ისეთს გაჩვენებდა, როგორიც შინაგანად იყო – უშიშარს, გამბედავსა და გულკეთილს. მის უანგარო დახმარებას ხშირად იხსენებდა ბებიაჩემი, რომელიც ყოველ საღამოს მიყვებოდა, რაში დაეხმარა არმენა. თუმცა არმენას არც ერთი ამ ფაქტის შესახებ კრინტი არ დაუძრავს.
ერთი წლის წინ, სკოლის დამთავრების მეათე წლისთავზე, აივანზე ვიდექით და ვეწეოდით. სიჩუმე იყო. ორივენი მთვრალები ვიყავით. უცებ არმენამ სიტყვა დაძრა:
– გორგილჯან, გახსოვს ოთხიანი რო მივიღე?
– მახსოვს, არმენ, როგორ არ მახსოვს, მაგარი იყო.
– იცი, როგორ იყო? ვცადე, თუ გამომივიდოდა და გამოვიდა, რა.
– გამოგივიდა და კიდევ გამოგივა. კიდევ სცადე, რა, – ვთხოვე.
არმენას პასუხი არ გაუცია. მხოლოდ ცალ თვალში აუთამაშდა მიძინებული სქრინსეივერი.
– მოყევი, რას აპირებ, რა გეგმები გაქვს?
– წასვლა მინდა. ჩემები წავლენ და მალე მეც ჩავალ.
უბნის აჩრდილები, როგორც წესი, ვერსადაც ვერ მიდიან. ვერც არმენა წავიდა. გუშინ ის საკუთარ სახლში გარდაცვლილი იპოვეს – უბნის უღრანებმა კიდევ ერთი სიცოცხლე შეიწოვა და ღრმად ამოისუნთქა.
იმ დღეს, როცა არმენამ ოთხიანი მიიღო, გაზაფხული იდგა. ეზოდან ბავშვების ყიჟინა და ფიზკულტურის მასწავლებლის სასტვენის ხმა ისმოდა, ფანჯრიდან კი მუშმულას ფოთლების ხასხასა სიმწვანე იღვრებოდა. ხვალ არმენას დაკრძალვაა. იმედია, არ მოთოვს. თუმცა რა მნიშვნელობა აქვს.
